Morgunblaðið - 15.08.1965, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnutfagur JS. ágúst 1965
Héðinn sió
Samtal við Kjartan
Thors framkvæmdastj.
@111
IV.
Ég spurði um uppeldið á
heimilinu. Kjartan Thors
sagði, að það hefði verið mjög
frjálslegt — „hvort sem það
var af því að pabbi hafði nóg-
um öðrum störfum að sinna
en aga tólf börn eða vegna
þess hann áleit frjálsræði
auka sjálfstraust barnanna. Þó
kom fyrir að hann rétti okkur
smálöðrung, en þá gekk
mamma á milli. Pabbi gat ver-
ið bráður, enda var hann oft
þreyttur, þegar hann kom
heim eftir erilsaman dag. En
kinnhestar hans voru aðeins
létt áminning án eftirkasta.
Pabbi var sérstaklega leik-
inn hugareikningsmaður, svo
ég tel með eindæmum, hve
fljótur hann var að reikna.
Umboðsmaður hans í Kaup-
mannahöfn, Hendriksen, for-
stjóri Dines Petersens & Co.
(Hendriksen varð síðar leið-
togi danska íhaldsflokksins og
formaður hans í mörg ár) fór
eitt sinn með honum í timbur-
kaupaferð ’til Svíþjóðar, og
sagði okkur síðar að pabbi
hefði algerlega gengið fram
af sænsku timburkaupmönn-
unum sem voru með alls kon-
ar reiknitæki til að breyta
standard í fet eða hvað það nú
heitir, en pabbi var alltaf bú-
inn að leysa dæmin í hugan-
um, áður en þeir komust að
niðurstöðu.
Þessa gáfu föður okkar
erfði Ólafur mest okkar
systkina. Hann var mjög góð-
ur stærðfræðingur; hann hafði
betri tækifæri til að læra
reikning en pabbi svo ég veit
ekki hvort hann hefur staðið
honum fyllilega á sporði í þess
um efnum. Þó pabbi hafi
ávallt talað íslenzku og hugs-
að á því máli, fór hann með
allar tölur á dönsku. Það held
ég sé eina danskan sem ég
heyrði af hans munni. Allt
annað hjá honum var upp á
íslenzku. Líklega hefur hann
strax í barnaskóla í Dan-
mörk skarað fram úr í stærð-
fræði, og því hefur honum ver
ið tamara að reikna upp á
dönsku en ella hefði orðið.“
„Ég er fæddur í Borgarnesi",
hélt Kjartan Thors áfram, „en
fór þaðan fjögurra ára gamall
til Akraness, þar sem við
bjuggum fimm ár. Þar setti
pabbi fyrst upp sína eigin
verzlun með vörur af öllu
tagi, og hafði mikla bænda-
verzlun; meðal annars keypti
hann fé á fæti á haustin og
seldi til Englands. En þessi
verzlun varð honum að fálli.
Hann keypti fé of seldi
Zöeíiner, dönskum stónkaup-
manni í Bretlandi, síðar um-
boðsmanni Sambands ísl. Sam
vinnufélaga. Féð átti að senda
til Englands on ákveðið að
ZöeHner léti sækja það og
flytja utan. Tíminn leið og
skipið kom ekki. En haustið
kom með sín hret, og féð
hraktist og var illa farið, þeg-
ar því vac afskipað í vetrar-
byrjun. Og þegar það kom til
Englands, var það bæði horað
og illa til reika, og seldist á
mjög lágu verði. Það reið
oabba að fullu, hann varð
gjaldþrota. Þetta var 1B98. En
— síðar þegar úr rættist fyrir
honum borgaði hann hverjum
manni að fullu bað sem hann
skuldaði honum.
Ég man að vísu ekki eftir
bessu áfalli. En síðar, þe?ar
við komum til Hafnarfjarðar
Og fátæktin setti enn mark sitt
á heimilið, er mér það í barns-
minni hve glaðværðin setti of-
an. Þó var framkoma foreldra
okkar við börnin ætíð hin
sama, svo við yrðum sem
minnst vör við erfiðleikana.
Móðir mín hafði einstætt jafn
aðargeð, hún var sterk kona.
Enginn vafi er á að hún hefur
verið pabba ómetanleg stoð.
Hún gætti þess ávallt að
breiða yfir kvíða sinn, hún
var stillt kona. Pabbi var ör-
ari í skapi. Hann fylgdist ekki
síður með okkur krökkunum
eftir því sem atvinna hans og
umstang frekast leyfðu. Ég sé
í ævisögunni, að hann hefur
haft gaman af að gefa okkur
auga. í Borgarnesi sem endra-
nær var gestkvæmt á heimil-
inu, margir komu og fengu
kaffi eða mat, sumir gistu.
Þegar ég var fjögurra ára,
segir í ævisögunni, komu ein-
hverju sinni margir gestir og
fengu snaps. Þegar gestirnir
voru farnir, vildi ég víst einn-
ig njóta góðs af góðgætinu.
Ég tók öll staupin, hellti
dreggjunum í eitt þeirra og
saup á. Þegar að mér var
komið, varð mér að orði að
þetta ætti vel við mig.
Þegar ég hugsa um föður
minn og umsvif hans, er ég
ekki viss um að sjávarútveg-
urinn og fisksölumálin hafi
staðið hjarta hans næst. held-
ur landbúnaðurinn. Landbún-
aðaráhuginn sýndi sig strax í
Borgarnesi. Þó hann hafi þá
verið í annarra þjónustu,
keypti hann tvær jarðir, og
eignaðist á skömmum tíma
um eða yfir 1000 fjár. Síðan
lá landbúnaðurinn niðri hjá
honum vegna anna í sjávar-
útvegi og verzlun, eða þangað
til hann keypti kotjörðina
Korpúlsstaði og setti þar og
á nærliggjandi jörðum upp
kúabú, sem líklega var hið
stærsta í landinu. Hann
byggði myndarlega yfir kýr
og fóður og köm upp fyrir-
myndar mjólkurbúi Ég mán
eftir því er danskir þingmenn
komu í heiiftsókn, að þá sagði
einn ráðherranna, Zahle að
nafni, sem sjálfur var um-
svifamikill jarðeigandi og
landbúnaðarfrömuður í Dan-
mörk, að „KorpúltfssPbúið
væri nýtízkulegasta og full-
komnasta mjólkurbú á Norð-
urlöndum".
Ég spurði nú hvers vegna
Thor Jensen hefði orðið svona
ríkur. Kjartan Thors svaraði,
að hann hefði í senn verið
kjarkmikill og áræðinn og
haft trú á starf sitt.
„Hann var með eindæmum
hugsjónaríkur er óhætt að
segja, og setti ávallt hvern
eyri í nýjar framkvæmdir.
Hann kynnti sér vandlegá alla
framleiðsluhætti hér á landi
og hætti. ekki fyrr en hann
Kjartan Thors (Ljósm.: Ól.
kunni tökin á hverju verki.
Hann gafst aldrei upp.
1908 skall á heimskreppa,
sem fór eyðandi eldi um Am-
eríku og Evrópu. Það varð til
þess að hér á landi skapaðist
óskaplegt vandræðaástand og
ógerlegt að selja útflutnings-
framleiðsluna; svo ömurlegt
var þetta ástand raunar, að
segja má að það hafi verið
gersamlega vonlaust að selja
nokkra fiskbröndu á föstu
verði. Þá neyddust menn til
að senda fiskinn til markaðs-
Síðari hluti
landanna í úmboðssölu. Þetta
hafði í för með sér mikið verð
íall og er óhætt að segja, að
íslenzkir fiskútflytjendur hafi
aldrei beðið þess bætur. Þetta
leiddi til þess að þeir stofn-
uðu Sölusamband ísl. fisk-
framleiðenda til að hatfa hem-
il á verðlaginu.
V.
Þetta ár, eða 1908, fórum
við Ólafur utan með norskri
fjörutíu ára gamalli leka-
byttu, og var ferðinni heitið
til Spánar. Dallur þessi var
að vísu 600 tonn að stærð, en
handviss er ég um að ekki
mundi hann nú vera álitinn
sjófær, enda manndrápskolla.
Þó gekk ferðin ágætlega. En
vegna erfiðleika á að losa
farminn í erlendum höfnum,
vorum við lengur en ráðgert
hafði verið. Við fórum til
Spánar, Portúgals og Ítalíu og
vorum þrjá mánuði í ferðinni.
Minni tími nægði ekki til að
fá umboðssala á viðkomandi
stöðum. Að lokum heppnaðist
að koma farminum öllum í
land, en þá með miklu tapi.
En fátt er svo með öllu illt,
að ekki i>oði nokkuð gott.
Áhyggjur okkar Ólafs voru
ekki meiri en svo, að við
K. M.).
skemmtum okkur konunglega
í hverri höfn, enda var þetta
okkar fyrsta utanlandsferð.
Fyrst komum við til Fugla-
fjarðar 1 Færeyjum, gengum
á fjöll, hlóðum vörður og
lögðum í miða með eggjunar-
orðum til Færeyinga í sjáltf-
stæðisbaráttu þeirra. Við höfð
um drukkið í okkur með móð-
urmjólkinni að ísland ætti að
vera sjálfstætt land og fá
frelsi sitt að fullu úr hendi
Dana. Og þá þótti okkur ekki
síður eðlilegt, að Færeyingar
fengju einnig frelsi. Faðir
okkar var ófeiminn að láta í
ljós hvar hann stóð í is-
lenzkri sjálfstæðisbaráttu. —
Hann hældi sér stundum af
því að hafa átt þátt í að
brjóta á bak aftur dönsku
kaupmannaverzlunina. M é r
fannst hann í raun og sann-
leika alltaf vera íslendingur í
húð og hár. Jæja. Síðan héld-
um við ferðinni áfram til
Troon í Skotlandi, sem þá var
bær á stærð við Reykjavík;
mérurðu eimvagnarnir minnis
stæðir, svo og skipasmíða-
stöðvar og stóru skozku hest-
arnir; þá sigldum við til Spán
ar, fórum inn í Vigofjörð á
landamærum Portúgals og
Spánar, og láum þar í viku,
í felum, meðan reynt var að
losna við hluta af farminum.
Þar tókum við þátt í mikilli
kirkjuhátíð: fólkið gekk fram-
hjá í endalausri prósessju,
með logandi kerti. Fyrir fylk-
ingunni fóru katólskir prestar
og báru stóra Kristmynd. Þeg-
ar fylkingin gekk framhjá,
krupu áhorfendur, allir nema
við ólafur. Við vorum ís-
lenzkir sveitadrengir á ferð 1
útlöndum og kaþólskar sið-
venjur voru okkur framandi.
Þá gekk til okkar Spánverji
og gerði okkur skiljanlegt á
bjagaðri ensku, að til þess
væri ætlazt að við krypum á
kné. Það gerðum • við með
bljúgu hjarta. Þá urðu Spán-
verjarnir ánægðir og engan
skugga bar á athöfnina.
Nú héldum við sem leið
liggur til Lissabon og vorum
þar í fjóra daga. Þá lá kon-
ungur landsins á líkbörunum,
hafði verið myrtur. Við auð-
vitað þangað og horfðum á
hann — það var konungleg
sjón. Loks fórum við til
Barcelona og lágum þar
nokkra daga — og þaðan til
Genúa. Þegar við svo komum
heim aftur vorum við orðnir
sigldir.
Þremur árum síðar, eða
1911 fórum við í næstu utan-
landsferð okkar. Hún var
hugsuð sem eins konar verð-
laun fyrir stúdentsprófin —■
sem við þó tókum ekki það ár,
eiins og ég sagði þér. Við fórum
með Nóru. Samfarþegar o
ar voru Thorberg, símstjóri,
og danskur apótekari hér f
Reykjavík, Winter að nafni,
ávaillit kallaður „dien lange
Winter" Hann var af þekkcri
skáldaætt í Danmörk. Ferð-
inni var heitið til Noregs;
fyrst komum við til Bergen.
Thorberg lagði áherzlu á, að
við byggjum á hótel Norge,
sem var dýrasta hótelið í bæn
um. Það þótti okkur auðvitað
góð uppástunga. Winter var í
fyrstu á móti henni, en daginn
eftir sagði hann „Ég sé ekki
eftir að gista á hótel Norge.
Þetta er í fyrsta skipti sem ég
hef fengið nógu langt rúm til
að sofa í.“.
Við ólafur fluttumst síðar
til danskrar 'ekkju, Mowinkel
að nafni, sem rak gistihús 1
borginni, prýðiskona í alla
staði. Við vorum lengi í Berg-
en og fórum víða um Noreg,
meðal annars til Þrándheims
og Oslóar, þar sem við hittum
Jónas Guðlaugsson skáld, og
höfðum mikla ánægju af sam-
vistunum við hann. Hann
hafði lítil sem engin auraráð,
en hans góði vilji og póetíska
fas bætti það upp. Hann var
skemmtilegur félagi.
Eitt atvik frá dvöl okkar í
Bergen er mér .einkar minnis-
stætt: Olsen, umboðsmaður
pabba þar í borg, bauð okkur
í brúðkaupsveizlu dóttur sinn-
ar. Þar var margt gesta. Prest
urinn flutti hjartnæma ræðu
undir borðum, en næsti ræðu-
maður kom öllum á óvart;
það var Ólatfur. Hann kvaddi
sér hljóðs, stóð upp og hélt
ótfeiminn ræðu á norsku, sem
mér þótti furðanlega góð. Og
ég var ekki einn um það. Gest
irnir tóku henni forkunnar-
vel — og ekki sízt presturinn
sem hældi þessum unga ís-
lendingi á hvert reipi. Ræða
hans hafði að bakhjalli sögu
eftir BjörnssOn og var með
skáldlegu ívafi, enda var ól-
afur þá þegar vel lesinn í bók-
%menntum og kúnni góð skil á
skáldskap Norðurlandaþjóða.