Morgunblaðið - 27.11.1973, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 27. NÖVEMBER 1973
Lífsreynslusaga
ljósmóður
Halldór Pjetursson:
SÓL AF LOFTI LÍÐUR.
Þættir úr Iffsreynslusöeu
Þorbjargar Guðmunds-
dóttur Ijósmóður
frá Ólafsvfk.
Skuggsjá 1973.
LlFSREYNSLUSAGA Þorbjarg-
ar Guðmundsdóttur Ijósmóður frá
Ölafsvík hlýtur að vekja athygli
fyrir það, hve hreinskilin og opin-
ská Þcrbjörg er. Hún kemur til
dyranna eins og hún er klædd,
segir hiklaust skoðun sína á sam-
ferðamönnum, stundum kannski
af full mikilli hörku og vægðar-
leysi. Þótt ég sé ekki dómbær um
allar ályktanir Þorbjargar Guð-
Þorbjörg Guðmundsdóttir.
mundsdóttur er ég ekki viss um,
að orð hennar séu sprottin af mis-
skilningi. En lof -Þorbjargar og
þökk fá margir. í eftirmála segir
hún: „Ég hef kynnst mörgu góðu
fólki og það orðið mér ómetanleg-
ur styrkur. Það er líka veganesti
að kynnast ranghverfu með
bræðra sinna.“
Um minningu Jóhanns Jónsson-
ar skálds frá Ólafsvík hefur lengi
leikið töfraljómi. Þcrbjörg Guð-
mundsdóttir eykur við þann
ljóma í þætti sfnum af Steinunni
Kristjánsdóttur, móður Jóhanns.
Steinunn var móðursystir Þor-
bjargar. Um Steinunni segir Þor-
björg m.a.: „Steinunn var lítil
vexti, ákaflega nett og fíngerð,
fjörmikil og skörp. Gáfur hafði
hún góðar, en naut engrar mennt-
unar. Hún var geysifróð eins og
það er orðað á gamla vfsu, kunni
ódæmi af gömlum sögnum, sögum
og ævintýrum. Af þessum brunni
jós sonur hennar Jóhann Jónsson,
hið ógleymanlega skáld.“ Jón Þor-
steinsson, maður Steinunnar, var
ekkjumaður, þegar þau kynntust
30 árum eldri en hún. Að sögn
Þorbjargar var fátækt þeirra
mikil og margir erfiðleikar mættu
þeim. Þau hjón voru um tíma
vinnuhjú á Staðastað hjá séra
Eiríki Briem og þar fæddist Jó-
hann skáld. Eftir lát Jóns var
Steinunn ráðskona hjá Kristjáni
Þórðarsyni frá Rauðkollsstöðum.
Hún lést 1944.
Steinunn hafði beðið Þorbjörgu
að varðveita bréfin, sem Jóhann
skrifaði henni frá Þýskalandi.
„Milli þeirra mæðgina hafði alltaf
ríkt einstök ástúð, svo ég hefi vart
kynnst slíku,“ segir Þorbjörg.
Bréfasafnið var orðið mikið, því
Jóhann lét ekki líða langt á milli
bréfanna til móður sinnar. En
hvernig þessi bréf glötuðust
„vegna hugsunarleysis og fá-
kænsku“, eins og Þorbjörg orðar
það.lýsir hún á sársauka-
fullan hátL Óhætt er að
leggja trúnað á þau orð hennar,
að bréf Jóhanns hafi verið bók-
menntafjársjóður. Allar heimild-
ir um Jóhann Jónsson, skáldið,
sem orti Söknuð, eru auðvitað
verðmætar. Bréfunum lýsir Þor-
björg með þessum orðum: „Ég
hafði lesið flest eða öll þessi bréf
og áhrif þeirra vara enn. Þetta
voru engin venjuleg sendibréf.
Hann skrifaði móður sinni allt,
sem I hugann kom, langanir og
f ramtíðarhorfur, með glæsilegum
litum. Segja má, að skáldskapur-
inn sindraði af hverju orði.“
Hinu innilega sambandi Jó
hanns og móður hans lýsir Þor
björg Guðmundsdóttur á eftir-
minnilegan hátt. Hún segir frá
bernsku Jóhanns, draumlyndi
hans og óvenjulegum næmleika. I
Ytri-Skógarnesi var Jóhann eitt
sumar, en kunni ekki við sig.
Hann lifði í annarlegum hugar-
heimi. Þorbjörg segir: „Eg sá
hann við slátt í Skógarnesi, og
satt er það, að ekki leizt mér á
sláttulagið. Fyrr em varði var
hann rokinn upp um öll fjöll, eða
lá einhvers staðar úti í náttúr-
unni. Þar átti hann sína vöku-
drauma og sá skáldlegar sýnir.“
Jóhann veiktist snemma af berkl-
um og urðu þeir banamein hans.
Hann lést í Þýskalandi 35 ára að
aldri. Vinur Jóhanns, Halldór
Laxness, reisti honum veglegan
minnisvarða með útgáfu kvæða
hans og ritgerða (1952) og með
kafla um hann I Skáldatfma. En
ástæða er til að þakka Þorbjörgu
Guðmundsdóttur fyrir framlag
hennar í Söl af lofti líður.
Margir kaflar í Sól af lofti líður
eru trúverðugar heimildir um
snæfellskt mannlíf. Daglegu lífi I
Miklaholtshreppi og í Ólafsvfk er
glögglega lýst. Margir sérkenni-
legir menn koma við sögu og að
sjálfsögðu er ekki hægt að skrifa
bók um Snæfellsnes án þess að
minnast á Áma prófast Þórarins-
son. En hræddur er ég um, að sú
mynd, sem dregin er upp af pró-
fastinum, verði umdeild, enda
gengur hún i berhögg við ævisögu
hans, sem Þorbjörg Guðmunds-
dóttir segir að sé „engin heildar-
lýsing á séra Áma“.
Draumar Þorbjargar fá allmik-
ið rúm í bókinni, enda eru þeir
ekki ómerkir. Frásagnir af slys-
förum eru nokkrar. Meðal annars
er sagt frá, þegar maður Þor-
bjargar, Steinþór Bjarnason, slas-
aðist og ljótum eftirleik þess
slyss. Einnig er lýst slysi sonar
hennar, Sgurðar Steinþórssonar,
en hann lenti f spili með hræðileg-
um afleiðingum. Björn Pálsson
flugmaður sem flutti Sigurð til
Reykjavíkur, lét svo ummælt, að
hann hefði aldrei séð jafn illa
slasaðan mann.
Átakanleg er lýsing á sjóslysi í
Ólafsvlk 1924. I fjörunni eru
menn með lukt að leita að týndum
hlut. Menn, sem staddir eru um
borð f bát í ofsaveðri fyrir utan
höfnina, halda, að verið sé að
benda þeim að lenda. Þetta kost-
aði líf þriggja manna.
Ljósmóðurstörfum Þorbjargar
er að vonum lýst og sýna frásagn-
ir af þeim æðruleysi hennar og
þrautseigju, en þau einkenni
koma vel fram í Sól af lofti líður.
Haukur
Ingibergsson:
HUÓMPLÖTUR
Ólafur Þ. Jónsson
LP, MONO
SG-hljómplötur
Þeir eru sennilega margir.
sem ekki kannast við Ólaf Þ.
Jónsson. Valda þvi einkum
langdvalir Ólafs við nám og
starf erlendis. nú síðast við
óperuna í Mainz í Þýskalandi
en alls eru árin erlendis orðin
u.þ.b. tíu, eða síðan Ólafur var
um 25 ára að aldri.
Alit að einu er Ólafur Þ.
Jónsson einn sá besti tenór-
söngvari. sem Island hefur alið
og er það mikill skaði. að Ölafur
skuli ekki sjá sér fært að koma
oftar frarn fyrir íslenska
áheyrendur en raun ber vitni.
Ur þessu hafa SG-hljóm-
piötur nú reynt að bæta með
útgáfu piötu. þar sem Ólafur
syngur 14 lög eftir jafnmarga
íslenska höfunda. Er þar bæði
að finna þjóðkunn lög Emils
Thoroddsen. Sigvalda Kalda-
lóns og Sigfúsar Einarssonar
sem nýrri lög eftir Gunnar
Reyni Sveinsson og Leif
Þórarinsson. Flest þessi lög eru
Ijóðræn. og þar nýtur hin
bjarta rödd Ólafs sín einkar vel
og kemur í Ijós. að Ólafur á
ekki svo langt eftir til að
jafnast á við konung íslenskra
tenóra. Stefán íslandi. Þá er
eftir að geta um þátt Ólafs
Vignis Albertssonar pianóleik-
ara, en mikil næmni og margvfs
legir hæfileikar gera honum
mögulegt að leika undir alls
konar söngstíl hinna ýmsu
söngvara.
Eyjaliðið
EP, STEREO
Fálkinn
Þessi plata er unnin í sjálf-
boðavinnu og rennur ágóðinn
til uppbyggingar í Yestmanna-
e.vjum og það eru að meirihluta
brottfluttir Vestmannaeyingar.
sem koma hér frant. Arni
Johnsen syngur lag sitt og ljóð
„Eyjan mín", sent ort var. er
eldgosið stóð sem hæst. Þetta er
ekta „Árnaslagur" með ein-
faldri laglfnu og þjóðlegu yfir-
bragði. Arnþór og Gisli Helga-
synir leika lag Arnþórs
„Vestamannaeyjar". sem
nálgast það að vera á þennan
óákveðna en margumtalaða
heimsmælikvarða. Ber þetta
lag af öðrum á plötunni.
Brynjólfsbúð flytur lag Arna
Sigfússonar „Heimaey" og er
það nýtískulegasta verkið á
plötunni og samið á heimspeki-
leganhátt. Að lokuni syngur svo
Asi í Bæ ganialt lag eftir Alfreð
Þórðarson. sem heitir Heinta-
slóð.
Það. sent einkuni er merki-
legt við þessa plötu. er. hversu
gott dænti hún er um tónlistar-
líf í Eyjum. hversu vel hún
tengir yngri og eldri tíma og
speglar átthagatryggð þessara
manna. sent og flestra þeirra.
sent aldir eru upp í Vestmanna-
eyjum.
Einnig er rétt að benda á
sérstaklega smekklegan
trommuleik Sigurðar Þórarins-
sonar.
Gilbert O’Sullivan
I’m a writer, not a
fighter
LP, Stereo
Fálkinn
Ekki er hægt að segja. að
þessi nýja plata söngvarans.
píanóleikarans og laga-
höfundarins Gilbert O'Sullivan
sé honum til mikils álitsauka.
Þvert á móti virðist fiest benda
til. að Gilbert O'Sullivan sé
staðnaður. Þetta sést best. ef
platan er borin saman við
plötuna „Baek to front", sem
kont út um sama leyti f fyrra.
því að þessi plata er afskaplega
svipuð í alla staði. Utsendingar
eru eins og samvaxnir tvíburar.
sem og söngmáti. Þá eru lögin
svipuð, nema hvað lögin á
þessari plötu eru i heild
óáheyrilegri. þótt til séu undan-
tekningar eins og A friend of
mine. They _ have only
themselves to blaine og Get
down. Og það. að tvö af tíu
lögum plötunnar hafa áður
komið út á litlum plötuin gæti
bent til þess. að Gilbert
O'Sullivan sé konúnn í ein-
hvers konar kreppu. annað-
hvort með hugmyndir eða tíina.
John Lennon
Mind Cames
LP, Stero
Plötuporlið
Sú þögn. sem ríkt hefur hjá
John Lennin síðasta árið. hefur
valdið því. að ýnisir hafa gert
því skónaaðhannværiaðend
urnýja lífsstílsinn ogtónlist.
Sú hefur þó ekki orðið raunin
á. Þessari nýju plötu hans má
skipta niður i þrennt eftir
efnisvali. I fyrsta lagi eru bar-
áttusöngvar og lög um frið á
jörð, s.s. tittillagið Mind games,
sem er heilmikil ballaða með
mikilli útsé'ndingu. Bring on
the Lucie og Only people. I
öðru lagi eru lög um eða til
Yoka Ono og eru það i heild
bestu lög plölunnar. s.s. One
day. of the blue og You are
here. I þriðja lagi eru lög um
önnur efni svo sem rokkarinn
Tight as og Meat City. Þetta eru
sent sagt allt göntul viðfangs-
efni hjá Lennon og þrátt fyrir
að mörg laganna séu góð og öll
tæknivinna í besta lagi verður
þetta tæplega talið til þes^
besta, sem Lennon hefur látið
frá sér fara á plötu.
Ekkert pukur
Gunnar Gunnarsson:
BETA GENGUR LAUS.
Skáldsaga.
Utgefandi: Hilmir 1973.
„HVERNIG stendur á því að fólk
er ekki opinskárra? Hvers vegna
þetta sífellda pukur? Það er yfir-
leitt bannað að tala hreint út um
hluti. Pólitík, kynferðismál, bók-
menntir, heilsufar. Allt sem skipt-
ir máli?“
Þessi orð eru úr nýrri skáldsögu
eftir ungan rithöfund, Gunnar
Gunnarsson að nafni. Beta geng-
ur laus heitir bókin og er á marg-
an hátt óvenjulegt byrjandaverk.
Höfundurinn virðist ekki stefna
að því að sigra heiminn með
ódauðlegu bókmenntaverki, held-
ur snýr sér beint að því að lýsa
umhverfi, sem hann þekkir best:
Reykjavfk nútímans.
Það er ýkt mynd, sem Gunnar
Gunnarsson dregur upp af
Reykjavík, en líklega er hún trú-
verðugri en'margur heldur. Beta
gengur laus er æsisaga, söguþráð-
ur hennar er reyfaralegur;
áhersla er lögð á að koma lesand-
anum á óvart með hispurslausum
viðhorfum, hneyksla æruverðuga
borgara. Ekki veit ég samt hvort
Beta hneykslar marga. Flestir
munu hafa gaman af sögunni.

BOKMENNTIR
Gunnar Gunnarsson
Efnistökin eru fjörleg og oft er
höfundurinn bráðfyndinn.
1 upphafi sögunnar kynnumst
við hjónunum Betu og Ölafi mál-
fræðirektor. Okkur er m.a. kynnt
kynferðislíf þeirra. Ungur frændi
Ólafs, Aðalsteinn aðnafni, verður
brátt miðpunktur sögunnar.
Hann er af Suðurnesjum og
stundar nám í Verslunarskólan-
um, en lærir fljótt að hagnýta sér
tækifæri lífsins. Aðalsteinn gerist
heildsali og einn daginn rænir
hann hinni blóðheitu Betu frá
frænda sínum. Málfræðirektorinn
fer á Klepp, en Aðalsteinn og
Beta skemmta sér. Um framhald
sögunnar verður ekki upplýst
hér.
Persónulýsingar Gunnars
Gunnarssonar rista ekki djúpt.
Engu að síður gerir hann virðing-
arverða tilraun til að skýra gerðir
söguhetja sinna. Hann kemur
með dæmi úr æsku Betu til að
varpa ljósi á kynfýsn hennar, sem
er í eðli sínu þörf eftir frelsi,
uppreisn gegn borgaralegum siða-
boðum. Margir rithöfundar fást
einmitt við að lýsa þessu sama, til
dæmis Klaus Rifbjerg í Dan-
mörku, og hann grípur ofttil reyf-
aralegra stílbragðaf þvf skyni, Ég
er ekki að líkja þeim Rifbjerg og
Gunnari saman, margt skilur þá
að eins og vonlegt er. En Gunnar
Gunnarsson er þrátt fyrir sinn
„óbókmenntalega stíl“, ef ég
mætti komast svo að orði, að fást
við álíka viðfangsefni og margir
samtímarithöfundar. Það verður
þess vegna fróðlegt að fylgjast
með því hver þróun hans verður.
Hin yfirborðslega og ungæðislega
saga um Betu (eða Ólaf, kannski
fyrst og fremst um Aðalstein)
vekur vonir um að hér sé á ferð-
inni rithöfundur, sem er óhrædd-
ur að fást við viðkvæm efni sam-
tímans. Það er að minnsta kosti
skemmtilegt að fá í hendur skáld-
sögu eftir ungan mann, sem stork-
ar flestum bókmenntalegum regl-
um og gerir það án þess að úr
verki hans verði lágkúra. Kannski
þarfnast fslensk skáldsagnagerð
þeirrar spennu, sem reyfarahöf-
undar bjóða upp á? Ungir skáld-
sagnahöfundar eru farnir að velta
þessu fyrir sér. Mér dettur í hug
Þráinn Bertelsson, sem hefur
samið athyglisverðar skáldsögur
með æsilegu ívafi.
riitasT imliiíi uaauon>jii)
íi ’l111 ! í í so :s ’c} j :: i i f i 'i