Morgunblaðið - 11.07.1976, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. JÚLl 1976
23
Helgi Hálfdanarson:
Svo má hvert
ker fylla
{ Morgunblaðinu
þann 9. þm. birtir
Magnús Björnsson
skemmtilega athuga-
semd um nafnið Ker-
móafoss. Þar leiðir
hann nokkur rök að
því, að orðliðurinn
„ker“ kunni að merkja
kjarr. Tilefnið er
grein mín í sama blaði
þann 4. þm. þar sem
meðal annars er
minnzt á þennan foss.
Þar gat ég þess, að
merking þessa hljóm-
fagra nafns væri ekki
tvfmælalaus. Auk ann-
ars taldi ég koma til
greina, að móar þeir,
sem fossinn er við
kenndur, drægju nafn
af kistuveiði í ánni,
sem einmitt er mikil
laxveiðiá, svo sem
kunnugt er. En „ker“
hefur frá fornu fari
m.a. merkt laxakista,
og laxveiði í kistur
þess vegna kallazt
kerafiski eða kerveið-
ur (þ.e. kerveiði).
í þessu greinarkorni
greip ég einungis þær
merkingar orðsins
„ker“, sem vitað er um
með vissu í íslenzku
máli. Ef „ker“ væri
óþekkt orð í málinu,
eða ekkert samband
hugsanlegt milli
neinnar merkingar
þess og nafnsins á foss-
inum, þá lægi beint við
að leita á önnur en þó
nálæg mið. Og víst
bæri þá vel í veiði þar
sem er norska orðið
„kjerr“, sem merkir
kjarr. En nú er „ker“
einmitt algengt orð á
fslenzku í öðrum
merkingum, sem virð-
ast hafa fylgt fslands
byggð frá öndverðu og
nægja tif skýringar á
nafninu, jafnvel á
fleiri en einn veg, og
mætti þá þykja, sem
vatn væri sótt yfir læk,
ef framhjá væri geng-
ið. Er þá einnig á það
að Ifta, að orðið
„kjarr“ virðist hafa
verið algengt í ís-
lenzku máli að fornu,
en ekki vitað til að
„ker“ hafi verið haft
í þeirri merkingu,
nema ef talið skyldi
þetta eina Fagur-
skinnu-dæmi, sem
Magnús vitnar til, en
Heggstad kallar „av-
brigde“ (afbrigðf),
enda kvað þar verá um
að ræða uppskrift
norsks manns eftir ís-
lenzku handriti.
Það fer að sjálfsögðu
mjög eftir staðháttum,
hvort merkingin
„kjarr“ er Ifklegri en
annað í nöfnunum
Víðiker og Kerhólar,
sem Magnús minnist
á. Þar þekki ég ekki
til, og Magnús ekki
heldur, grunar mig. Ef
þar eru t.d. tjarnir eða
hólar í lfkingu við eld-
vörp, þarf kannski
ekki lengra að leita.
Gaman væri, að kunn-
ugir segðu til um það.
Hitt er sjálfsagt, að
ekki þarf nema eitt
dæmi, þó „afbrigði-
legt“ sé, til viðbótar
við orð úr grannmál-
um, til þess að sú
merking hljóti að leita
á.
Magnús getur þess,
að hann hafi minnzt á
kjarr við mig, áður en
ég hripaði fyrr nefnd-
an greinarstúf, og ég
hafi látið mér rök-
semdir hans vel líka.
Ekki væri það lfkt
Magnúsi að fara rangt
með þetta. En þegar ég
bar síðan undir hann
laxveiði-tilgátuna,
féllst hann á hana
samstundis, þvf þar
væri „ker“ í þeirri
merkingu sem er án
allra tvfmæla og end-
ist fullkomlega til
skýringar. Nú er samt
Ijóst orðið, að í hjarta
sfnu hefur Magnús
ekki hafnað kjarrinu.
Eitt er víst: Uppá-
stungan um kjarr er
ekki sfður boðleg en
svo margt annað, sem
gott er kallað f slfkum
efnum; og ekki verður
hún til að spilla fegurð
nafnsins. Jafnvel þó
telja megi á henni
nokkur vandkvæði, og
fossnafnið þurfi ef tii
vill ekki á henni að
halda, verður hún enn
til að auka þá
skemmtilegu óvissu,
sem ég kallaði í grein
minni „margræða“ og
taldi nafninu til gildis-
auka.
Þess vegna kann ég
Magnúsi Björnssyni
beztu þakkir fyrir að
láta mér ekki haldast
uppi að stinga tilgátu
hans undir stól, jafn-
vel þótt mér gangi illa
að fyrirgefa honum, að
ég skyldi ekki fitja
upp á henni við hann
að fyrra bragði.
Með þeim orðum læt
ég útrætt um Kermóa-
foss. En gott væri að
heyra hvað fræðimenn
hafa hér til málanna
að leggja. Það yrði
áreiðanlega vel þeg-
ið af almenningi, jafn-
vel okkur Magnúsi
Björnssyni, þó að við
höfum einatt meiri trú
á því, sem okkur dett-
ur sjálfum í hug, en
nokkru því sem aðrir
hafa fyrir satt.
nýlega unnið stríð út á við. Við
getum ekki látið eyðileggja þjóð-
félag okkar innan frá eins og nú
virðist stefnt að. Forsenda allra
aðgerða er þjóðfélagsleg umræða.
Hugur okkar hefur verið bundinn
við efnahagsmál og landhelgismál
um langt skeið. Nú hljótum við að
beina athygli okkar að þeim mein-
semdum samfélags okkar, sem
hér hafa verið gerðar að umtals-
efni.
Skattar á
næsta leiti
Senn kemur að þvf að skatt-
skrár verði lagðar fram. Þær
munu enn einu sinni leiða athygli
að þeirri staðreynd, að verulegt
og margvíslegt misrétti ríkir f
skattamálum og hefurraunar gert
áratugum saman. Það er fróðlegt
að bera saman skatta„móral“
okkar Islendinga og sumra ann-
arra þjóða. I Bandarfkjunum t.d.
er það hin mesta hneisa, sem mað-
ur getur orðið fyrir, ef uppvist
verður um skattsvik af hans
hálfu. Og viðurlög við skattsvik-
um í Bandarfkjunum eru gffur-
lega þung. Skattsvikum þar fylgja
ekki aðeins peningaleg útgjöld
heldur og fangelsisvist. Hé^r- sýn-
ist það vera eins konar þjóðar-
sport að svikja undan skatti. Og
það er eins með skattsvikin og
hinn ,,frjálsa“ gjaldeyrismarkað,
sem hefur blómstrað um skeið, að
öllum virðist kunnugt um þau,
nema yfirvöldunum.
Það er alkunna, að sá sem þarf
að láta framkvæma stórviðgerð
t.d. á bifreið getur átt þess kost að
losna við söluskattsgreiðslu af
slfkri viðgerð, lofi hann að láta
þess ekki getið, að slík viðgerð
hafi verið framkvæmd af viðkom-
andi aðila. Þannig er ríkið ekki
aðeins svikið um söluskatt, heldur
og einnig um skatta af þeim tekj-
urg. sem þannig eru ekki gefnar
upp. öll þjóðin veit líka, að hægt
er að komast að hagkvæmari kjör-
um t.d. um viðhald á húsum, ef
því er heitið að gefa það ekki upp
til skatts.
Þetta er aðeins ein hliðin á
skattsvikunum. I áratugi hefur
það orð legið á, að tilteknir þjóð-
félagshópar sleppi léttar frá
skattgreiðslum heldur en aðrir.
En þrátt fyrir ýmis konar aðgerð-'
ir til þess að herða eftirlit með
skattaframtölum verður ekki. séð,
að meiriháttar breyting hafi orðið
f þessum efnum. Þetta þýðir í
raun að þeir, sem ýmist telja tekj-
ur sínar samvizkusamlega fram
til skatts eða eiga engra kosta völ
í þeim efnum, greiða skatta fyrir
samborgara sína. 1 þvi felst að
sjálfsögðu óviðunandi ranglæti.
Tvennt veldur mestri óánægju
fólks í sambandi við skattamál. I
fyrsta lagi ef hin beina skattbyrði
er orðin svo þung, að hún mis-
bjóði réttlætiskennd fólks. í öðru
lagi, ef hinum almenna skattborg-
ara er ljóst, að tilteknir þjóðfé-
lagshópar komast upp með það
árum saman að borga ekki skatta
af tekjum sínum til jafns við aðra.
Á timum viðreisnarstjórnarinnar
voru gerðar þannig breytingar á
skattakerfinu, að enginn sann-
gjarn maður gat haldið því fram,
að skattbyrðin væri of þung.
Fram að þeim breytingum höfðu
skattamál verið i hinu mesta
ólestri og landsmenn hömuðust
við að skjóta tekjum undan skatti.
En á þessu várð grundvallar-
breyting á viðreisnarárunum. Á
tímum vinstri stjói-narinnar seig
á ógæfuhliðina á ný í þessum efn-
um. Núverandi fjármálaráðherra
hefur þegar beitt sér fyrir umtals-
verðum umbótum á skattalöggjöf-
inni en betur má ef duga skal.
Hins vegar er alveg ljóst, að
þótt stóraukið eftirlit hafi verið
tekið upp í skattamálum hefur
ekki enn tekizt að koma i veg
fyrir víðtæk og almenn skattsvik.
Það hlýtur að verða eitt megin
viðfangsefni skattyfirvalda á
næstu árum að komast fyrir þessi
skattsvik. Vel má vera, að það
verði ekki gert nema herða enn
viðurlög við skattsvikum og gera
þau svo þung, að hverjum og ein-
um megi vera ljóst, að það geti
með engu móti borgað sig að taka
þá.áhættu sem skattsvikum fylgi.
Virðing fyrir
lögum og reglum
Þess hefur gætt i vaxandi mæli
hin siðari ár, að virðingin fyrir
lögum og reglum hefur farið
þverrandi. Hér kemur margt til.
Ef löggjafarvaldið setur lög, sem
augljóslega stríða gegn réttlætis-
vitund almennings er hætta á
ferðum, eins og t.d. ef skattbyrði
er ákveðin svo þung að réttlætis-
kennd fólks að þessu leyti sé mis-
boðið. Með sama hætti er sjálfs-
bjargarviðleitnin rik, ef stjórn-
völd setja reglur, sem stríða gegn
heilbrigðri skynsemi, sbr. þær
reglur, sem hafa rikt í sambandi
við ferðamannagjaldeyri.
Það stuðlar heldur ekki að virð-
ingu fyrir lögum, þegar fjölmenn
almannasamtök á borð við Al-
þýðusamband islands beita sér
fyrir lögbrotum sbr. afstöðu ASl
til bráðabirgðalaga, sem sett voru
fyrir einu ári vegna verkfalls í
ríkisverksmiðjum.
En jafnframt hafa óróaöfl i
þjóðfélaginu kerfisbundið unnið
að þvi að brjóta niður virðingu
fólks fyrir lögum og reglum og
hefur ýmsum aðferðum verið
beitt í þvi sambandi. Haldi svo
fram sem horfir um glæpi, smygl,
virðingarleysi fyrir lögum má
augljóst vera að hætta er á ferð-
um fyrir þjóðfélag okkar. Þess
vegna er það nú eitt veigamesta
viðfangsefni á opinberum vett-
vangi sem stjórnmálamenn, fjöl-
miðlar og aðrir þeir, sem afskipti
hafa af opinberum málum hljóta
að láta sig miklu skipta á næstu
árum, að endurreisa virðingu al-
mennings fyrir lögunum, að
stemma stigu við þeirri glæpa-
öldu, sem gengur yfir landið og
komast að rótum hennar.