Morgunblaðið - 02.10.1983, Blaðsíða 22

22 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 2. OKTÓBER 1983_
Ég reyndi eitt sinn
að skri& klánibók
Rætt við Nóbelsverðlaunahafann Isaac Bashevis Singer
Isaac Bashevis Singer
hlaut bókmennta-
verðlaun Nóbels árið
1978. Hann fæddist í
Leonczyn í Póllandi árið
1904 og er af gyðingaætt-
um. Faðir hans og afí voru
báðir gyðingaprestar og
sjáifur nam hann klerkleg
fræði, en sneri sér að rit-
störfum, eins og bróðir
hans Israel Joshua Singer
hafði gert. í fyrstu lagði
Singer stund á blaða-
mennsku og þýddi þýzk
bókmenntaverk á jiddish,
en það er tunga gyðinga
frá Austur-Evrópu. Árið
1935 sendi hann frá sér
fyrstu skáldsögu sína, Sat-
an í Goray, og sama ár
fluttist hann búferlum til
Bandaríkjanna.
Þótt hann hafí verið bú-
settur vestra allar götur
síðan, hefur hann jafnan
skrifað á móðurmáli sínu,
jiddish, og verkin fjalla að
miklu leyti um það um-
hverfí, sem hann ólst upp í.
Hann varð ekki kunnur í
Bandaríkjunum fyrr en ár-
ið 1953, er smásaga hans,
„Gimple The Fool“ birtist í
tímariti í þýðingu Saul
Bellow, sem síðar hlaut
einnig bókmenntaverðlaun
Nóbels. Verk Singers hafa
allt síðan verið þýdd á
ensku, og síðasta skáld-
saga hans „The Penitent“
er væntanleg í enskri þýð-
ingu um þessar mundir.
Viðtal það sem hér fer á
eftir birtist fyrir skömmu í
tímaritinu Interview. Það
var tekið á skrifstofu Sing-
ers á heimili hans á Man-
hattan, en er hér talsvert
stytt.
— Það orð fer af þér sem rit-
höfundi, að þú fjallir mjög um
holdlegar fýsnir og hvatir, sem
fólk lætur undan. Hvers vegna
þykir þér slíkt svo áhugavert?
— Hvers vegna ætti ég ekki að
hafa áhuga á því? Er það ekki
þetta, sem fólk hugsar um og verð-
ur fyrir áhrifum af allt sitt líf? Er
því ekki þannig farið með kynlífið
— höfum við ekki öll sprottið upp
af því? Það mætti fullt eins
spyrja, hvers vegna fólk hefði
áhuga á mat.
— En þetta er samt ekki alltaf
viðfangsefni bókmenntanna
— Ekki alltaf, en ég geri ?kki
það, sem alltaf er gert.
— Maður gerir sér í hugarlund,
að rétttrúuðum gyðingum séu
strangar skorður settar.
— Það er rétt. Ég er trúaður
maður, en ég trúi því ekki, að ástir
og ástríður séu andstæðar guði.
Þær eru hans verk.
— En leiða strangar skorður til
ríkari og óbeizlaðri ástríðna en
ella?
— Ég tel, að haldi maður aftur
af einni orkulind, muni orkan
brjótast fram á öðrum stöðum. Ef
þú heldur aftur af þér í kynferð-
ismálum, muntu snúa þér að öðru.
Þá eykst þrá þín eftir bókmennt-
um, ljósmyndun eða öðrum störf-
um. Þetta getur að sjálfsögðu
brotizt fram í trúarbrögðum.
Þetta getur brotizt fram hvar sem
er. En sannleikurinn er sá, að setti
fólk sér ekki skorður, yrði því
ókleift að lifa saman. Öll siðmenn-
ing okkar byggizt á skorðum og
takmörkunum.
Ég held að þeir sem halda aftur
af sér séu ástríðufyllri en aðrir,
því að ástríðurnar vilja ekki að
þeim séu settar skorður, þær
reyna að brjóta þær af sér, þannig
að átökin verða meiri.
— í einni bóka þinna skýrir þú
frá því, að þú hafir lagt þér ýmsar
lífsreglur, þegar þú varst ungur,
og þar á meðal segir þú, að fólk
eigi ekki að vera í hjónabandi
lengur en 15 ár. Ertu enn sömu
skoðunar?
— Ef hjónabandið er samning-
ur ætti það ekki að vera til lífstíð-
ar. Það ætti að vera samningur til
allmargra ára, þannig að fólk gæti
komið sér upp fjölskyldu. Ef fólk
elskast þá enn getur það fram-
lengt samninginn.
— En er unnt að auðsýna
tryggð?
— Ég held að svo sé. Ella myndi
fólk ekki tala um það. Allir menn
halda í rauninni aftur af sér á
einn eða annan hátt.
Frjáls vilji og örlagatrú
— Heldur þú að vinsældir
verka þinna stafi af því, að þú
skrifar um samband karla og
kvenna — grundvallaratriði í líf-
inu?
— Ég tel mér trú um, að fólk
lesi verk mín vegna þess að þau
falli því í geð. Ég veit ekki hvað
því fellur í geð og hvers vegna.
— Telur þú að skáldskapur eigi
að hafa siðferðilegt gildi og að rit-
höfundar beri siðferðilega
ábyrgð?
— Ég held að rithöfundur eigi
ekki að setjast niður og freista
þess að skrifa siðferðilega skáld-
sögu. En ef honum eru hugstæð
siðræn viðfangsefni og menning
— hreinræktuð menning — þá fel-
ur saga hans í sér ákveðinn boð-
skap eða inntak. En ef maður sezt
við skriftir og segir við sjálfan sig:
— Þessi saga breytir fólki til hins
betra og færir því þá dýrlegu
framtíð, sem það vonast eftir —
þá er verk hans dæmt til að mis-
takast.
— Hvað finnst guði um allar
ástríðurnar?
— Þegar þessu viðtali er lokið,
er ég viss um að þú tekur viðtal
við almættið, og spyrð hvað því
finnst. Ekki veit ég það.
— En hvað finnst þér þá um
guð?
— Ég get ekki sagt annað en að
ég kem ávallt auga á hina miklu
og guðdómlegu vizku hans. Ég
kem ekki ávallt auga á miskunn-
semi hans, en hann þarf sumu að
leyna. Hann ætlar ekki að skýra
mér frá öllum leyndardómum sín-
um.
— Finnst þér þú vera í meiri
snertingu við skapara þinn, þegar
þú skapar sögurnar þínar?
— Ég held, að ég finni snert-
ingu við hann sérhvert andartak í
lífi mínu. Ég finn fyrir návist
hans, ég finn fyrir forsjón hans og
tölvan hans er svo stór, að hún
getur fylgzt með milljörðum
manna og öllum reikistjörnum,
' sem byggðar eru mönnum.
— Én trúir þí því, að vilji
mannsins sé frjáls?
— Já. Maimonides (heimspek-
ingur af gyðingaættum, sem
reyndi að sýna samræmi milli trú-
ar og heimspeki) telur hvort
tveggja rétt — frjálsan vilja og
örlagahyggju. Þetta virðist mót-
sagnakennt, en er það einungis
samkvæmt okkar þankagangi.
Ekki samkvæmt þankagangi guðs.
Á vissan hátt er það mögulegt —
jafnvel þessa heims. Það er hægt
að segja, að við vissar aðstæður
muni einhver maður bregðast við
á ákveðinn hátt — og það fer eftir.
Ekki er þó þar með sagt að hann
hafi ekki haft um neitt að velja.
Hann gat valið, en ákvað að gera
það ekki.
— Eitt sinn sagðir þú: — Ég lít
þannig á, að maður sem leiðir
aldrei hugann að sjálfmorði sé
varla maður.
— Ég held, að sá sem leiðir ekki
hugann að því að stytta sér aldur,
komi ekki auga á harmleik mann-
kynsins. Þar af leiðir að hann er
ekki tilfinningaríkur. Að mínu
mati gælir tilfinningaríkt fólk
einhvern tíma við þá hugmynd, að
unnt sé að fyrirfara sér, ef ein-
dreginn vilji er fyrir hendi.
— Það er einnig haft eftir þér,
að þú trúir því, að við höfum öll
verið hér oftar en einu sinni.
— Ég trúi því, en hef engar
sannanir fyrir því. En þegar ég
geng um að vori og sé lauf og rós-
ir, þekki sé þau frá fyrra ári. Þau
eru söm og þá. Að vissu leyti voru
þau hér í fyrra, og það sama má
segja um okkur. Við vorum hér á
síðustu öld. Um þetta hef ég engar
sannanir. Ég hef það bara á til-
finningunni.
— Hefur þú fundið einhver svör
við spurningum, sem hafa brunnið
á þér?
— Ég hef engin svör fundið.
Maður finnur hluta af svörum við
vissar aðstæður — ýmis pérsónu-
leg svör. En stóru spurningunum
verður aldrei svarað á viðhlítandi
hátt, þ.e. hvers vegna við fædd-
umst, hvers vegna við lifum og
hvers vegna við þurfum að deyja.
Ég tel að fólk leiti svara við slík-
um spurningum fram á efsta dag.
Ég tel, að við eigum engin svör í
vændum.
Aölögun — og mannlcg reisn
— Verk þín hafa verið þýdd úr
jiddish á ensku. Hefur margt glat-
azt í þýðingunum?
— Eg held að margt færi for-
görðum í þýðingunum, ef ég ynni
ekki að þeim sjálfur. Ég er orðinn
nógu vel að mér í ensku til þess að
þýða verk mín sjálfur. Ef ég kem
auga á eitthvað sem ekki er rétt og
ég felli mig ekki við og vil ekki
láta koma út, þá skrifa ég það upp
á nýtt. Ég geri mikið til þess að
ekkert fari forgörðum. Stundum
verður líka ávinningur af þessum
þýðingum, því að nýjar hug-
myndir geta vaknað, þegar ég vinn
að þeim. Þeir sem geta lesið verk
mín bæði á jiddish og ensku sjá
glöggt, hversu miklum breyting-
um verkin hafa orðið fyrir í þýð-
ingu.
— Er það erfitt hlutskipti að
vera einn af síðustu rithöfundun-
um, sem skrifa á jiddish.
— Sé það hlutskipti mitt, geri
ég mér það ekki ljóst. Þegar ég
sezt niður og skrifa, leiði ég ekki
hugann að því, hvort ég sé sá
fyrsti eða sá síðasti, og hvort
skriftir mínar geri jiddish gagn
eða ógagn. Ég hugsa um söguna —
hvort hún verði góð eða slæm.
Þess vega læt ég gagnrýnendur
um annað. Það veit enginn hvort
þeir muni segja mig síðasta höf-
undinn, sem skrifar á jiddish. Það
veit enginn hvort hann verður sá
síðasti. Það verða alltaf einhverjir
aðrir.
— Sagt er, að þú hafir haldið til
haga minjum frá heimi, sem lagð-
ur var í rúst. Þú varðst ekki vitni
að eyðileggingunni, og því vaknar
sú spurning, hvort það hafi gert
þér hægara um vik að skrifa um
þessa horfnu veröld?
— Umfram allt þá er hin
horfna veröld veröld bernsku
minnar og æskudaga. Hún spann-
ar tímann frá fæðingu minni og
þar til ég fluttist á brott. Ég var
um þrítugt, er ég hvarf frá Pól-
landi. Við hljótum að skrifa um
æsku okkar og muna atvik frá
henni betur en það sem gerðist í
gær eða fyrradag. Vitaskuld
skrifa ég einnig um fólk hér í Am-
eríku, en mestmegnis um fólk frá
Póllandi.
— Um Pólverja, sem tala jidd-
ish. Þetta geri ég til að vera viss
um að skrifa um fólk, sem ég
þekki gerst. Ég þekki bezt tungu-
tak þess og hugsunarhátt. Það
hendir mig nánast aldrei að skrifa
um fólk, sem er fætt hér. Stöku
sinnum kemur einn og einn inn á
sviðið, en aðeins um stundarsakir.
— Hvað segir þú um aðlögun og
glataða menningu?
m
ATTA
BSRB 8 videoleigur
Opinberir starfsmenn athugið á höfuðborgarsvæðinu. eur^Srd
Undirskriftarlistar eru líka á skrifstofu BSRB og hjá aðildarfélögunum.
TIL DAGLEGRA N0TA
Plötujárn
Eigum á lager eftirtaldar þykktir af plötujárni: 5,
10, 14, 16, 18, 19, 20, 21, 22, 25, 28, 30, 35 og 40
mm. Hagstætt verð.
Stálsmiöjan hf.
sími 24400.