Morgunblaðið - 02.10.1983, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 2. OKTÓBER 1983
25
Tappi tíkarrass
á þorskaslóð
TAPPI TÍKARRASS Á PORSKASLÓÐ.
Nafn á frummáli: Nýtt líf.
Handrit og stjórn: Þráinn Bertelsson.
Framleiðandi: Jón Hermannsson.
Kvikmyndataka og klipping: Ari Kristinsson.
Kvikmyndir
Ólafur M. Jóhannesson.
HINIR REYKVÍSKU GÆGJAST YFIR SVIÐIÐ
Ég var satt að segja hálfrag-
ur við að setjast við ritvélina í
gærkveldi að fjalla um viðburð
dagsins á listasviðinu; frumsýn-
ingu nýjustu íslensku kvik-
myndarinnar Nýs lífs Þráins
Bertelssonar og Jóns Her-
mannssonar. Ástæðan var sú að
ég leik sjálfur í myndinni og er
enn í fersku minni baráttan við
hlutverkið er fólst í því að sitja
heilan eftirmiddag uppá Sögu
við að éta frosna steik og sötra
rauðvín. Það var ekki örgrannt
um að maður fyndi til fiðrings
eftir að hafa atað leðju eða
smurt sykurhjúp kvikmyndir
síðustu ára. Þar kom vel á vond-
an, loks varð gagnrýnandinn að
horfa á sjálfan sig á hvíta tjald-
inu, í þetta sinn ásamt nokkrum
vinnufélögum úr Fjölbraut.
Svo sást maður vart sekúndu-
brot eftir að hafa hamast á
frosnu steikinni part úr sól-
arhring. Aldrei skal ég skrifa
illa um þessi leikaragrey sem
strita klukkustundum saman
fyrir nokkrum mínútum á hvíta
tjaldinu, hugsaði statistinn og
gleymdi stundarkorn að setja
upp gleraugu listrýnisins. En
minnið er hverfult og fyrr en
varir voru gleraugun komin á
nefið og tekið að róta í orða-
belgnum, gott ef óveðursský
sveif ekki yfir ritvélinni. En þá
létti yfir öðru sinni á tæpum
sólarhring því ég þarf ekki að
skamma nokkurn mann í Nýju
lífi. Myndin er bara svo bráð-
skemmtileg að tæknileg smá-
mistök gleymast. Ég held bara
að ég hafi ekki skemmt mér
eins innilega á íslenskri kvik-
mynd fyrr. Ég er ekki eins viss
um að söguþráðurinn sitji lengi
á sálinni, en það var bara svo
gaman. Kannski vegna þess að
maður er að hálfu alinn upp í
fyrstihúsi og þekkir „móralinn"
svolítið.
í það minnsta kannaðist ég
við flest það sem skoðað var í
Frystihúsum Vestamannaeyja:
Bónusinn sem rekur menn
áfram við ormatínsluna, ver-
búðaguttann sem hættir að
drekka sama kvöldið og hann
hittir elskuna sína, aflaskip-
stjórann sem trúir á sauruga
drauma. Aðeins eitt var fram-
andlegt; tónmennt Tappa tík-
arrass. Þar fer kukl sem ég
kannast ekki við. Samt er smart
hjá Þráni að notast við Tappa
fremur en gömlu góðu harmón-
íkustemmninguna sem laðaði
pörin uppí gildrögin. Nýtt líf er
nýtt líf þó svo að lífið sé lítið
annað en saltfiskur hjá þorra
verbúðarfólks.
Var ekki annars kominn tími
til að fjalla um líf þessa ágæta
fólks sem leitast við að fága
heimsins besta fisk, svo hann
rúmist á veisluborði stórþjóð-
anna? Ég skal ekki segja hversu
glögg heimild þessi verbúðar-
mynd Þráins er um líf í Vest-
mannaeyjum. Enda skiptir það
ekki höfuðmáli. Hér var fyrst
og fremst verið að fjalla um þá
sem hafa fjöregg þjóðarinnar í
hendi sér á græskulausan, gam-
ansaman hátt. Má vera að Þrá-
inn hefði mátt tuska suma leik-
arana svolítið betur til en samt
alveg furða hve Vestmanney-
ingarnir voru eðlilegir í leik og
starfi. Sumir eru kannski fúlir
yfir hve myndaugað sinnir lítt
hinu máttuga landslagi Vest-
mannaeyja — en Nýtt líf fjallar
hvorki um hesta né jökulbjört
fjöll, hún fjallar um tvo gutta er
nefnast Daníel og Þór.
Þessir hversdagsmenn hafa
unnið á Hótel Sögu. Daníel sem
matsveinn en Þór sem þjónn.
Eitthvað eru strákarnir lausir í
rásinni enda er þeim sparkað af
meginlandinu. I Eyjum tekur
ekki betra við. Reynast blessað-
ir guttarnir gersamlega ófærir
til vinnu og gengur myndin útá
apaspil þeirra í frystihúsinu, en
þar eiga þeir í höggi við hinn
auðtrúa Víglund verkstjóra. Ég
veit ekki hvort má lesa einhvern
boðskap út úr þessari mynd, til
dæmis í þá veru að Daniel og
Þór séu persónugervingar
Reykjavíkurveldisins sem hefur
vertíðarbardúsið að háði og
spéi. Víglund verkstjóra og Ása
skipstjóra má þá skoða sem
fulltrúa hinna grandvöru sjó-
sóknara sem leggja allt í söl-
urnar fyrir saltfiskinn, má
vera, má vera? Ég held hinsveg-
ar að best sé, að vera ekkert að
röfla meira um þessa mynd eða
vera að spá frekar í boðskapinn.
Má maður ekki fara í bíó bara
til að hlæja?
Þó má ég ekki alveg gleyma
aðalleikurunum en án Eggerts
Þorleifssonar, sem lék Þór
Magnússon þjón, hefði Nýtt líf
ekki kviknað í Nýja Bíói í
gærkveldi. Alveg makalaust
hvað strákurinn er sniðugur
leikari. Hann hlýtur að hafa
hlotið leikaramenntun í fyrra
lífi. Karl Ágúst Úlfsson í hlut-
verki Daníels kokks studdi Egg-
ert dyggilega enda prýðilega
fær leikari. Eg vil ekki pikka út
fleiri leikendur, enda voru sum-
ir alls ekki á leikarabuxum
heldur bara þeir sjálfir: Þú
varst víst búinn að lofa að
skrifa um frammistöðu undir-
ritaðs í myndinni, Þráinn —
slepptu því. Nýtt líf bætti svo
sannarlega upp frosnu steikina
á Sögu. Ég þakka bara guði
fyrir að það var ekki saltfiskur.
Svona hugsar maður í Reykja-
vík — það er kannski kominn
tími til að breyta til og hefja
Nýtt líf?
Ljósm. Snorri Snorrason.
sögulegu för, árangur hennar og
raunverulegan tilgang. Hún hefur
að sjálfsögðu ekki verið matreidd
ofan í vestræna fjölmiðla af sov-
ésku áróðursvélinni því að það
tekur jafnvel hana nokkurn tíma
að kúvenda. En nú síðustu daga
hafa borist fregnir um að austur-
þýskir landamæraverðir séu byrj-
aðir að fjarlægja sjálfvirk morð-
tæki við gaddavírsgirðingarnar og
sprengjubeltin á milli Austur- og
Vestur-Þýskalands. Kannski er
unnt að tengja þetta för Strauss
og stóra láninu sem hann útvegaði
en kannski er þetta liður í áróð-
ursstríðinu um hug og hjörtu
Vestur-Þjóðverja nú skömmu áður
en dregur til úrslita í Evrópueld-
flaugamálinu. Kommúnistastjórn-
irnar hafa oft áður sett ýmislegt á
svið til að auðvelda þeim barátt-
una sem leggja lýðræðisríkin og
kommúnistaríkin að jöfnu.
Á nýlegu ársþingi Alþjóðaher-
málastofnunarinnar, Internation-
al Institute for Strategic Studies,
þar sem rætt var um samskipti
austurs og vesturs var ítarlega
fjallað um það, hvort líklegt væri
að unnt reyndist að milda sovéska
stjórnarhætti með auknum sam-
skiptum og samneyti. Meirihluti
þeirra sérfræðinga sem tóku til
máls var þeirrar skoðunar að
reynslan á síðasta áratug sýndi að
þetta væri vonlítið eða vonlaust
verk. Sovéska stjórnkerfið væri
svo forstokkað að annað og meira
þyrfti til en vinsamleg samskipti
og verslun vildu menn stuðla að
mannúðlegum stjórnarháttum
þar. Slík iðja gæti raunar orðið
hættuleg fyrir þá sök að lýðræð-
issinnarnir gleymdu að draga
mörkin og létu blekkjast af fag-
urgala og sýndarmennsku.
„Njet“ og
aftur „njet“
Eitt af því sem þeir Vestur-
landabúar vilja er leggja lýðræð-
isríkin og kommúnistaríkin að
jöfnu er að Vesturlönd sýni frum-
kvæði í „friðarmálum" með ein-
hliða afvopnun. Júrí Andropov,
fyrrum yfirmaður KGB, hafði
ekki setið lengi í embætti aðalrit-
ara sovéska kommúnistaflokksins
þegar hann lýsti því yfir á glæsi-
fundi í Kreml, að Sovétmenn væru
ekki svo barnalegir að láta sér til
hugar koma að afvopnast einhliða.
Hins vegar hafa Kremlverjar svo
mikla trú á barnaskap Vestur-
landabúa að þeir vona enn að ekki
komi til þess í desember næstkom-
andi að bandarískum eldflaugum
verði komið fyrir í Veátur-Evrópu
til mótvægis við SS-20 eldflaugar
Sovétmanna. í því efni treysta
sovésk stjórnvöld á afl friðar-
hreyfinganna.
Undanfarna daga hafa Banda-
ríkjamenn hvað eftir annað hreyft
nýjum hugmyndum sem þeir telja
að stuðli að samkomulagi í
Genfar-viðræðunum um takmörk-
un Evrópueldflauganna. Á mánu-
daginn lagði Ronald Reagan, for-
seti Bandaríkjanna, fram tillögur
í ræðu sem hann flutti á allsherj-
arþingi Sameinuðu þjóðanna og á
miðvikudag gekk George Bush,
varaforseti Bandaríkjanna, lengra
til móts við Sovétmenn.
En svörin frá Moskvu eru alltaf
á sömu lund, nei og aftur nei. Júrí
Andropov neitar staðfastlega og
segir að Bandaríkjamenn meini
ekkert með því sem þeir bjóði og
alit sitji við það sama og hljóti að
sitja við það sama, enda megi
Bandaríkjamenn ekki koma nýj-
um eldflaugum fyrir í Vestur-
Evrópu því að þar með stofni þeir
heimsfriðnum í hættu. Kremlverj-
ar vilja óbreytt ástand, þeir vilja
sem sé hafa einokun á meðaldræg-
um kjarnorkueldflaugum í Evr-
ópu, geta miðað 1050 kjarnaoddum
á öll Vestur-Evrópuríkin og talað
niður til ríkisstjórna þeirra úr há-
um sessi valdsmannsins.
Eftir að Sovétmenn höfðu miðað
100 SS-20 eldflaugum á Vestur-
Evrópuríkin sögðust þeir vera að
skapa jafnvægi og jafnstöðu í
kjarnorkuvígbúnaði í Evrópu. Eft-
ir að Sovétmenn hafa miðað 350
SS-20 eldflaugum (þrír kjarna-
oddar í hverri flaug) á Vestur-
Evrópuríkin án þess að Vestur-
lönd hafi styrkt kjarnorkumátt
sinn með einum eða öðrum hætti
segjast Kremlverjar enn vera að
skapa jafnvægi og jafnstöðu! Og
svo segja þeir „njet“ og aftur
„njet“ við öllum tillögum sem
miða að þvi að fækka þessum
eldflaugum. Upphaflega vildu
NATO-ríkin að allar sovésku
eldflaugarnar yrðu fjarlægðar svo
að þau þyrftu ekki að grípa til
gagnaðgerða. Niðurrif þessara
kjarnorkuvopna er banmjrð að
mati Sovétmanna og nú hefur
Bandaríkjastjórn fikrað sig inn á
þá braut að báðir aðilar eigi ein-
hvern fjölda eldflauga en færri en
Sovétmenn núna og á það má Júrí
Andropov ekki heldur heyra
minnst.
Þegar horft er á þessar stað-
reyndir er undarlegt svo ekki sé
meira sagt að þær raddir skuli
vera háværar á Vesturlöndum
sem halda því fram að allt það
sem miður hafi farið í kjarnorku-
málum sé vestrænum ráða-
mönnum að kenna, en það eru ein-
mitt þessar raddir sem vilja ekki
viðurkenna muninn á lýðræðis-
ríkjunum og kommúnistaríkjun-
um eða stunda samanburðarfræð-
in sem miða að því að sanna að
Bandaríkin séu ivið verra risa-
veldi en Sovéttíkin.