Morgunblaðið - 15.02.1987, Blaðsíða 6

Bj
MORGUNmAQID, JgmffmOAPHB 4P - ^EgBRpAH ■ WR7
B Y GGÐ ARÖSKUN VIRÐIST
eru á því að framleiðslusyómun sé
vissulega nauðsynleg en mörgum
þykir þó hart að gengið og mönnum
ætlaður alltof skammur tími til að
aðlagast þessu breytta ástandi.
Þessa vankanta er frumvarpsdrög-
unum fyrmefndu m.a. ætlað að
snfða af.
Verður enn að minnka
mjólkurframleiðslu?
Mjólkurbirgðir í landinu vom sl.
áramót um 20 milljónir lítra en
vom í september sl. 24 milljónir
lítra. Horfiir em taldar á að birgðir
fari jafnvel enn minnkandi. Tölu-
verð aukning hefur því orðið á
mjólkumeyslu á innanlandsmark-
aði. Verðábyrgð ríkissjóðs í ár er
106 milljónir lítra en var í fyrra 107
milljónir lítrar mjólkur. Mjólkur-
neysla á innanlandsmarkaði var í
fyrra rúmlega 99 milljónir lítra, en
farið var vemlega upp fyrir ríkis-
ábyrgðina sumpart vegna útflutn-
ings og svo vegna birgðasöftiunar.
Þá tók Framleiðnisjóður landbúnað-
arins ábyrgð á sölu nær 935
þúsundum lítra mjólkur vegna
ýmissa vandkvæða sem upp komu
hjá mjólkurframleiðendum.
í grein í KS-tíðindum eftir Ólaf
Friðriksson kaupfélagsstjóra á
Sauðárkróki er talað um að eðlileg-
ar birgðir í landinu séu um 16
milljónir mjólkurlítra. Þar segir
einnig að birgðasöfnun stafí fyrst
og fremst af minni útflutningi og
einnig af lítilsháttar skekkju í út-
reikningi, svonefndri „léttmjólkur-
skekkju". í greininni er einnig talað
um að ostabirgðir í landinu séu nú
svo miklar að þær liggi undir
skemmdum og mjólkursamlögin
íhugi þvf nú að draga sem mest úr
ostaframleiðslu en snúa sér þess í
stað að smjörgerð og vinnslu á
undanrennu og nýmjólkurdufti sem
hafa lengra geymsluþol. Þar er
einnig talið fyrirsjáanlegt að verði
ekki hægt að koma við meiri út-
flutningi en verið hefur verði að
minnka enn mjólkurframleiðslu í
landinu frá því sem nú er. Hin
aukna sala á mjólk nú uppá sfðkast-
ið kann þó að breyta einhveiju um
það sem þama er sagt.
Fyrirsjáanleg fækkun
í sveitum
í skýrslu byggðanefndar þingflokk-
anna, Þróun byggðar atvinnulífs og
stjómkerfis, sem út kom í júlí 1986
kemur frara sú niðurstaða að mis-
vægi á milli landsbyggðar og
höfuðborgarsvæðis verði varanlegt
ef ekki verður bmgðist við þeirri
tilhneigingu sem hagtölur undan-
farinna ára sýna. I skýrslu frá
Byggðastofnun frá því í desember
1986 og nefnist Byggð og atvinnu-
ÓHJÁKVÆMILEG -
HVE MIKIL VEIT ENGINN
Undanfarin þijú ár hafa niður-
greiðslur á kindakjöti verið mjög
litlar sem þýðir að verð hefur hækk-
að til neytenda. Á tímabilinu
september til desember 1986 varð
20 prósent sölusamdráttur miðað
við sama tímabil meðaltals tíu
síðustu ára f sölu á kindakjöti á
innanlandsmarkaði. Þegar salan er
svo lítil á innanlandsmarkaði og
útflutningsmarkaðurinn er svo erf-
iður sem raun ber vitni nú, hefur
það letjandi áhrif á ríkið við samn-
ingagerð og verður til að það
hneigist til að ábyrgist sölu á minna
magni af kindakjöti. í fyrra ábyrgð-
ist það sölu á 12150 tonnum af
kindakjöti en í ár 11800 tonnum.
Þetta veldur birgðasöfnun sem aft-
ur hefur svo enn letjandi áhrif á
ríkið í samningagerð. Þetta verður
með öðmm orðum vítahringur, eða
eins og einn ágætur starfsmaður í
landbúnaðarráðuneytinu orðaði
það. „Mér fínnst stærsta vandamál-
ið í sauðflárframleiðslu vera
hraðminnkandi sala á innanlands-
markaði."
Tvö þúsund bú fyrir
neðan 200 ærgilda
fullvirðisrétt
Á fundum sem Stéttasamband
bænda, landbúnaðarráðuneytið og
Framleiðsluráð bænda hafa staðið
fyrir til kynningar nýju búvömlög-
unum í sveitum landsins hefur
komið fram að ekki sé talið gerlegt
að framfleyta vísitöluflöldskyldu á
búi sem hefur minna en 200 ær-
gilda fullvirðisrétt. Þykir mörgum
mörk þessi alltof lág og nefna 300
ærgildi sem lágmark til að fram-
fleyta sér á. í þessu sambandi er
rétt að geta þess að 400 ærgilda
sauðfjár meðaltalsbú gefur sam-
kvæmt verðlagsgmndvelli land-
búnaðarins 826 þúsund króna
árstekjur. 400 ærgilda kúa meðal-
talsbú gefur, miðað við sömu
forsendur, 863 þúsund króna árs-
tekjur. Það er nú svo að í landinu
em um 2000 bú sem hafa lægri
fullvirðisrétt en 200 ærgildi. í Dala-
sýslu t.d. em allflestir bændur undir
þessum 200 ærgilda mörkum og
lifa þó sýslubúar að mestu leyti á
landbúnaði. Samkvæmt skoðana-
könnun sem atvinnumálanefnd
Dalasýslu lét fara fram fyrir nokkm
kom enda fram að fæstir töldu sig
geta framfleytt sér og íjöldskyldum
sínum af búskap eingöngu.
í Skagafirði þar sem er ein blómleg-
asta sveit á íslandi er ástandið
þannig að mjög mikill fjöldi bænda
bíður nú þess eins að Alþingi fjalli
um frumvarpsdrög sem þar liggja
fyrir og ætlað er að breyta nýju
búvömlögunum þannig að fullvirð-
isréttur verði ekki skertur á búum
sem hafa 300 ærgildi eða minni
fullvirðisrétt. Verði þetta frumvarp
ekki samþykkt er hætt við að fjöldi
ungra bænda taki sig upp og yfir-
gefí bú sín til að stunda vinnu
ýmist suður í Reykjavík eða annars-
staðar þar sem vinnu er að fá.
Skuldir sumra ungra bænda bæði
í Skagafirði og víðar em svo miklar
að mönnum duga alls ekki 300
ærgilda fullvirðisréttur til að fram-
fleyta sér og er því nauðugur einn
kostur að bregða búi.
Hvað er
fullvirðisréttur?
Rétt er að skýra hvað fullvirðisrétt-
ur merkir áður en lengra er haldið.
Á ámnum í kringum 1980 var sett-
ur kvóti á landbúnaðarframleiðslu,
svonefnt búmark. Með tilkomu nýju
búvömlaganna árið 1985 var fram-
leiðsla bænda samkvæmt búmarki
skert þegar fullvirðisrétti var komið
á í mjólkurframleiðslu og í sauð-
fjárframleiðslu árið 1986. Fullvirð-
isréttur byggist á því að landbúnað-
arframleiðendur og ríkið gerðu með
sér samning um að ríkið tryggi
framleiðendum fullt verð fyrir
ákveðið magn af landbúnaðarvör-
um. Landinu er skipt niður í svæði
og fær hvert svæði ákveðinn hluta
fullvirðisréttar. Fullvirðisréttinum
er síðan skipt á milli bænda á
hveiju svæði eftir því hversu mikla
framleiðslu þeir höfðu árin á und-
an. Sumir bændur hlýddu kalli
yfírvalda og minnkuðu framleiðslu
sína samkvæmt búmarkinu sem
sett var á um 1980, aðrir minnkuðu
framleiðslu sína af öðrum orsökum.
í báðum tilvikum var ekki tekið til-
lit til þessa samdráttar við ákvörðun
fullvirðisréttar, heldur er miðað við
bú þeirra eins og það var eftir að
framleiðslan hafði verið skorin nið-
ur. Hinir sem framleiddu áfram eins
og þeir gátu, hafa fengið til muna
meiri fullvirðisrétt. Þama þykir
sumum sem mönnum hafi óbeint
verið refsað fyrir að hafa skorið
niður framleiðslu, sína sem þó var
gert að tilmælum stjómvalda. Hægt
er að færa fullvirðisrétt á milli
bænda í einhveijum mæli. Eins
geta menn leigt fullvirðisrétt sinn
til Framleiðnisjóðs eða selt, en hann
er þá glataður því svæði, nema að
tekið er tillit til sölunnar ef um frek-
ari skerðingu yrði að ræða á
landsvísu á því svæði. í ljósi þessar-
ar reynslu reyna menn að framleiða
upp í sinn fullvirðisrétt því þeir ótt-
ast að rétturinn verði annars af
þeim tekinn og glatist þá þeirra
svæði. Þetta kerfí er því í raun
framleiðsluhvetjandi að þvi marki
sem fullvirðisrétturinn nær.
Draga kann úr atvinnu
í sumum þorpum
Nú er það svo að enginn er eyland.
Fækki bændum til muna er fyrirsjá-
anlegt að draga mun úr atvinnu í
þeim þorpum þar sem fólk hefur
lifað á þjónustu við sveitimar. Þessa
er þegar tekið að gæta í nokkrum
mæli en á eftir að gæta miklu
meira fari svo fram sem horfír.
Mjög hefur dregið úr nýbyggingum
í sveitum og má segja að ekki séu
reist þar útihús nema þá loðdýra-
hús. Ekki leggja heldur margir
bændur í íbúðarhúsabyggingar þeg-
ar svo ískyggilega horfír í atvinnu-
grein þeirra. Iðnaðarmenn, sem
haft hafa atvinnu af byggingu húsa
í sveitum landsins, hafa því lítið að
gera um þessar mundir. Fólk sem
unnið hefur við vinnslu á land-
búnaðarvörum er líka farið að verða
órólegt. Þeir sem vinna við sútun
og skinnaframleiðslu em uggandi
því stöðugt fækkar sauðfé og þá
gærum til vinnslu. Menn sem vinna
við mjólkurvöruframleiðslu sjá
hvemig kýmar em leiddar til slátr-
unar, fullmjólkandi og sumar
jafnvel kálffullar, svo ekkert lát er
á. Það er augljóst að draga hlýtur
úr vinnu þessa fólks.
Til að fyrirbyggja misskilning skal
það tekið fram að flestir bændur