Morgunblaðið - 15.02.1987, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. FEBRÚAR 1987
B 15
■ GRIMMD ARVERK ■
Það færist stöðugt í vöxt í Bras-
ilíu að múgurinn taki lögin í
sínar hendur og ráðist gegn þeim
sem grunaðir eru um að hafa fram-
ið glæpaverk, enda þótt þeir kunni
að vera blásaklausir. Stundum eru
fómarlömbin pyntuð og jafnvel
líflátin og lögreglan hefur lýst yfir
því að hún standi ráðþrota gagn-
vart þessum aðgerðum.
Athyglin beindist sérstaklega að
þessu vandamáli í síðasta mánuði
eftir að íbúar bæjarins Umurama í
suðvesturhluta Brasilíu gerðu
áhlaup á fangelsi staðarins. Þrjú
þúsund manns réðust á það með
steinkasti og bareflum til þess að
ná á sitt vald þremur mönnum, sem
sakaðir höfðu verið um að hafa
myrt ljósmyndara í bænum og síðan
nauðgað unnustu hans. Þegar múg-
urinn hafði gengið af þremenning-
unum dauðum lét hann ekki þar
við sitja heldur bar eld að líkum
þeirra.
„Við gátum ekki með nokkra
móti komið í veg fyrir þetta,“ sagði
lögregluþjónn Umuarama eftir
óhæfuverkið.
Þegar múgurinn
gerist í senn
dómari og böðull
Romers Tuma, yfirmaður lög-
reglunnar í Brasilíu, sagði nýlega
í viðtali sem tekið var við hann í
höfuðborg landsins, að aftökur án
dóms og laga stöfuðu af sívaxandi
ótta almennings í landinu.
Þann 27. desember síðastliðinn
réðust 60 manns inn í fangelsi í
bænum Ipau sem er í norðaustur-
hluta Brasilíu. Þeim tókst að ná á
sitt vald fimm föngum sem teknir
höfðu verið höndum eftir að leigu-
bflstjóri í bænum var rændur og
barinn. Múgurinn murkaði lífíð úr
föngunum með byssum, hömram
og bareflum.
í bænum Ouricuri, sem einnig
er á þessum slóðum, drap æstur
múgurinn tvo menn, sem granaðir
vora um morð og nauðganir. Lík
þeirra voru síðan hlutuð í sundur í
búta.
Um miðjan janúar tóku leigubfl-
stjórar í borginni Salvador höndum
saman og rejmdu að bijótast inn í
fangelsi í bænum í hefndarskyni.
fyrir árásir sem þeir höfðu orðið
fyrir. Hermenn stöðvuðu áhlaup
þeirra. En skömmu síðar réðust
hundrað leigubflstjórar í borginni á
mann sem var granaður um að
hafa gert leigubflstjóram marga
skráveifu. Þeim viðskiptum lauk
með því að maðurinn var drepinn.
í bænum Itabuna í Norðvestur-
Brasilíu var leigubflstjóri skotinn til
bana og lögreglan handtók mann
sem granaður var um ódæðið. Far-
ið var með hann á morðstað svo
að menn gætu betur áttað sig á
því hvernig atburðuinn hafði átt sér
stað. Þegar svo lögreglumennimir
komu á vettvang með fangann var
þar fyrir 200 manna hópur sem
yfirbugaði þá og gekk af þeim
handtekna dauðum. Daginn eftir
að hann var jarðaður fór múgurinn
út í kirkjugarð, gróf upp kistu hans
og brenndi hana til ösku.
Sjötíu árum eftir að sovéska
konan öðlaðist „jafnréttið“
vinnur hún samt ennþá erfið-
ustu störfin.
SJÁ: Strit
I STRIT
|FLOTTAFOLK|
Læknar í Evrópu
standa nú frammi
fyrir vandamálum sem
hafa verið nær óþekkt frá
því að herir bandamanna
luku upp fangabúðunum
í lok heimsstyijaldarinnar
síðari 1945. Til álfunnar
hafa streymt flóttamenn
frá öllum heimshomum,
sem beiðast hjálpar
vegna pyndinga og áfalla
sem hafa valdið þeim sál-
rænu tjóni.
í Kaupmannahöfn er
heilsugæzlustöð sem
sinnir þessum þörfum
flóttamanna en eigi að
síður era flóttamenn til-
tölulega fáir í Dan-
mörku.í Vestur-Þýzka-
landi eru fleiri flóttamenn
en í nokkra öðra ríki
Vestur-Evrópu, en þar
era aðeins tvær litlar
hjálparstöðvar sem veita
flóttamönnum sálfræði-
lega aðstoð. Þær era í
Köln og Frankfurt.
„Við byijuðum héma
með eins konar ráðgjaf-
arstöð til að aðstoða
flóttamenn í húsnæðis-
vandræðum og því um
líkt,“ segir Brigitte Brand
sálfræðingur sem rekur
sálfræði- og félagsráð-
gjafarstöð fyrir erlenda
flóttamenn í Köln. „Við
komumst fljótlega að
raun um að um það bil
einn flóttamaður af hveij-
um þremur átti við
sálræna erfiðleika að
stríða," bætti hún við.
„Stöðin er styrkt af
flóttamannastofnun
Sameinuðu þjóðanna og
hjálparstofnuninni Carit-
as.“
Flestir flóttamenn í
Vestur-Þýzkalandi eiga
við þrenns konar vanda-
mál að stríða og með
ákvæðum sem gengu í
gildi nú um áramótin hef-
ur vandi þeirra aukizt
enn. í fyrsta lagi hafa
margir flóttamenn orðið
fyrir sálrænu tjóni vegna
pyndinga og annarra
áfalla. í öðra lagi þurfa
þeir að búa við sömu
vandamál og aðrir inn-
flytjendur, það er breytta
menningu og lifnaðar-
hætti og tungumálaörð-
ugleika, og þeir verða
skjótt varir við að þeir
njóta ekki sömu virðingar
og í heimalandi sínu.
Loks losnar oft um fjöl-
skyldutengsl því að
bömunum gengur oft
miklu betur en foreldrum
þeirra að aðlagast breytt-
um þjóðfélagsháttum.
„Við flóttamönnum í
Vestur-Þýzkalandi blasir
þriðja vandamálið," bætir
frú Brand við. „Almenn-
ingsálitið gagnvart
flóttamönnum hefur orð-
ið fjandsamlegra á
undanfömum áram og
ótti manna við að verða
að flytjast úr landi að
nýju fer vaxandi. Þar við
bætist að flestir flótta-
menn í Þýzkalandi þurfa
að dveljast í búðum, eða
í sambýli á meðan þeir
era að aðlagast eins og
ég vil fremur komast að
orði þvf að hugtakið búð-
sálrænar þjáningar eins
og skrýmsli eða líta á þær
sem draug sem ekki má
minnast á,“ segir Brigitte
Brand.
Hún segir frá afgönsk-
um hjónum, sem hún
hefur haft afskipti af.
Maðurinn er hálffertugur
en kona hans 10 áram
yngri og hún er þýzk í
aðra ættina. Þau hittust
fyrir nokkram áram, þeg-
ar konan var í stuttri
heimsókn í Afganistan.
Þegar
hörmungunum lýkur
hefst sáJarangistin
ir hefur öðlazt sérstaka
merkingu hér í Þýzkal-
andi í rás sögunnar. En
hvort sem við notum orð-
ið búðir eða sambýli fer
ekki hjá því að dvöl á
slíkum stað til langframa
hafi þrúgandi áhrif á ein-
staklinga."
Hjálparstöðin veitir
einstaklingsmeðferð tvi-
svar í viku eða fjölskyldu-
meðferð þriðju hveija
viku. Fólk sem hefur orð-
ið fyrir pyndingum á
mjög erfitt með að ein-
beita sér. Það á erfítt með
svefn og fær oft martrað-
ir. Meðferðin sem þetta
fólk hlýtur beinist mjög
að því að fá það til að
ræða málin við fjölskyldu
sína. Það er skaðlegt að
reyna að byrgja tilfinn-
ingamar inni og jafn-
framt er það gagnslaust,
því að aðstandendur
verða þess áskynja að
ekki er allt með felldu."
Ef maður vaknar upp
með hljóðum um miðja
nótt, hlýtur kona hans að
verða þess vör og gera
sér grein fyrir því að hann
líður ennþá kvalir. Það
er ekki hægt að einangra
Þau sáust ekki aftur fyrr
en árið 1984, en þá hafði
hann verið pyndaður í
fangelsi en sloppið þaðan
og tekizt að flýja til Pa-
kistan. Hann var þá
niðurbrotinn á sál og
líkama.
„í augum konu sinnar
var hann eins konar tákn
föðurlands þeirra og
þeirra hörmunga, sem
yfir það hafði dunið. Hún
þurfti á stuðningi að
halda en slíkt gat hann
ekki veitt. Hann situr
með hendur í skauti og
þjáist af þunglyndi. Smá-
vægileg atvik geta komið
honum úr jaftivægi. Ný-
lega veittist Þjóðveiji að
honum í strætisvagni og
sagði við hann að hann
væri útlendingur og
skyldi hypja sig heim.
Hann hafði enga hug-
mynd um hvaðan maður-
inn var og heldur engan
áhuga á að vita það.
Sjúklinginn langaði til að
segja Þjóðveijanum að
hann væri frá Afganistan
og hefði barizt fyrir lýð-
ræði, en hann þorði það
ekki."
Aðrir flóttamenn era
haldnir sektarkennd. Þeir
velta því stöðugt fyrir sér
hvers vegna þeir komust
lífs af en ekki ættingjar
þeirra og vinir. 17 ára
gömul stúlka frá Eritreu,
sem er á bamaheimili í
Köln, sá foreldra sína
vegna og nú ásækir sú
hugsun hana stöðugt, að
hún hafi ekki bjargað
þeim, enda þótt hún hafi
auðvitað engan veginn
verið fær um það.
Ofan á þessar þjáning-
ar bætast nýlegar ráð-
stafanir sem stjóm
Vestur-Þýzkalands hefur
gert gegn flóttamönnum.
Lög kveða svo á, að sá
sem leitar eftir hæli í
landinu skuli dveljast í
tilteknu ríki Sambands-
lýðveldisins og megi ekki
fara þaðan. Margir þeirra
leita aðstoðar hjálpar-
stöðvarinnar í Köln þótt
það striði gegn lögum.
Enda þótt augljóst sé
að hjálparstöðin bæti úr
biýnni þörf er óvíst um
framtíð hennar. Flótta-
mannastofnun Samein-
uðu þjóðanna segir að
hún geti ekki tryggt
henni rekstrarfé eftir árs-
lok 1987. Auk Brigitte
Brand starfar aðeins einn
sálfræðingur við stöðina.
Það er kona sem sjálf er
flóttamaður frá Róm-
önsku Ameríku. Þeir sem
leita aðstoðar þurfa að
bíða í 6—12 mánuði eftir
að komast að en undan-
tekning er þó gerð
gagnvart þeim sjúkling-
um sem verst era staddir.
- JONATHAN
STEELE
Sovétkonan er
með sigggrónar hendur
Konur í Sovétrílqunum eiga yfir-
leitt harða ævi. Þær vinna
erfiðisvinnu margar hveijar, standa
í endalausum biðröðum eftir lélegum
vöram og sá tími sem fer í heimilis-
störf jafnast í mörgum tilvikum á
við heilan vinnudag.
Þessar upplýsingar koma fram í
skýrslu, sem lögð var fram á kvenna-
ráðstefnu þarna eystra fyrir
skömmu. Skýrslan var síðan birt í
verkalýðsblaðinu Trad. Þar kemur
einnig fram að ungbamadauði í Sov-
étríkjunum er enn uggvænlega
mikill og að á síðustu fimm áram
hafi þeim konum fækkað sem hljóta
menntun og þjálfun til að gegna
betri störfum sem þykja eftirsóknar-
verð.
Frú Valentina Tereskova, fyrsta
konan sem gerðist geimfari, lagði
fram skýrslu á ráðstefnunni þar sem
hún sagði orðrétt: „Það er óhjá-
kvæmilegt að við höfum áhyggjur
af því hversu margar konur vinna
enn erfiðisvinnu í verksmiðjum, við
landbúnað og í byggingariðnaðin-
um.“
Framlag Tereskovu til ráðstefn-
unnar sýnir að hún hefur ekki fallið
í ónáð hjá stjómvöldum en um það
hafa verið vangaveltur, því að hún
þurfti á dögunum að víkja úr for-
mannssæti hins svokallaða kvenna-
ráðs, en það era samtök sem eiga
að stuðla að auknum umsvifum
kvenna á stjómmálasviðinu. Ter-
eskova hefur verið þar í forastu frá
1968. Ekki er þó ljóst hvort hún
hefur verið látin víkja þaðan í kjöl-
far leiðtogaskiptanna í Sovétríkjun-
um og breyttrar afstöðu æðstu
valdhafa til málefna kvenna.
Þess verður minnzt síðar á þessu
ári, að sjötíu ár eru liðin frá byltingu
bolsévika, sem lýstu yfir jöfnum rétti
karla og kvenna á öllum sviðum.
Samt sem áður er nær algert karl-
vcldi ríkjandi í Sovétríkjunum og
konur vinna þar erfiðustu störfin auk
þess að sinna hefðbundnum kvenna-
störfum svo sem kennslu. Aðeins ein
kona er í stjóm sovézka kommúni-
staflokksins þar sem helztu ákvarð-
anir era teknar.
í skýrslu sinni sagði Tereskova
að í sumum greinum landbúnaðar í
Sovétríkjunum væru konur um 98%
vinnuaflsins. Hún bætti því við að
fyrir skömmu hefðu konur í þorpi
nokkra í Buryat í Síberíu skrifað og
kvartað yfir því að þær þyrftu með-
al annars að bera 60 kflóa poka af
nautgripafóðri á bakinu.
Hún sagði jafnframt að sú þróun
hefði átt sér stað um gervöll Sov-
étríkin á síðustu fimm áram að þeim
konum fækkaði sem hefðu menntun
og þjálfun til að gegna mikilvægum
embættum. Þá upplýsti hún að kon-
ur væra 70% þeirra starfsmanna í
véla- og málmiðnaði sem ynnu erfið-
ustu og verst launuðu störfin en
aðeins 1,3% þeirra sem hefðu með
höndum mikilsverð stjórnunarstörf í
þessari starfsgrein.
Svo virðist sem sovézkar konur
sjái að öllu leyti um heimilisstörfin,
að minnsta kosti er hvergi getið um
að karlar komi þar nærri. Valentína
Tereskova segir, að á þeim vett-
vangi hafi litlar sem engar breyting-
ar orðið á síðustu áram. Enn sem
fyrr þurfi nánast allar húsmæður
að standa í biðröðum í verzlunum
og heimilisstörfin séu erfið vegna
þess að lítið sé um heimilistæki og
vélar. Þá sé erfitt að verða sér úti
um hvers konar þjónustu og sú litla
þjónusta sem sé í boði þyki yfirleitt
léleg. Að lokum fullyrti hún að sá
tími sem konan þyrfti að veija til
heimilisstarfa, jafngilti á stundum
heilum vinnudegi.
Hún vék jafnframt að ungbarna-
dauða í Sovétríkjunum sem hún
sagði að væri meiri en í „þróuðum
auðvaldsríkjum". Ekki fór hún nánar
út í þá sálma, nema hvað hún taldi
ástæðuna vera þá, að læknisþjónusta
og önnur heilsugæsla væri léleg og
margir læknar ekki starfi sínu vaxn-
ir.
Hún sagði loks að Sovétmenn
gætu verið stoltir af því að dagvist-
armál væra í góðu horfi, einkum
hvað varðaði dagheimili fyrir ung
börn. Þó bætti hún því við að ýmis-
legt mætti samt líka betur fara á
þessu sviði.
- JOHN THOR
DAHLBURG
I