Morgunblaðið - 07.11.1987, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. NÓVEMBER 1987
Hugleiðing um kerfi
o g einstaklinga
eftirÞorgeir
Þorgeirsson
29. október árið 1987.
Lengi hefur það verið í tísku að
ræða um kerfið og einstaklinginn
sem fyrirfram gefnar andstæður.
Sjálfur hefi ég til skams tíma gert
mér að góðu þann skilning að pól-
amir í félagslegri umræðu hljóti að
vera og verða þessir.
Einstaklingurinn héma og kerfið
þama andspænis honum.
Var ekki einmitt verið að halda
ráðstefnu eða málþing um þetta
efni á vegum BHM nýlega þarsem
blásið var í hina skærustu þoku-
lúðra heilan laugardagseftirmiddag
suðurí hugvísindasetrinu Odda?
Ég held það.
En ráðstefna er hópur fólks sem
daglangt eða fleiri daga er að vill-
ast í hugsanaþoku sem það fram-
leiðir sjálft jafnóðum. Og því líkir
hugsanaþokumekkir koma nú æ
meir í stað þeirrar umræðu sem
áður tíðkaðist um landsins gagn og
nauðsynjar á vegum fijálsra skoð-
anaskifta milli ftjálsra einstaklinga.
Eftir því sem mér hefur verið
sagt um framsögur þeirra sem
mest töluðu í þokunni góðu þama
í hugvísindasetrinu, komu frum-
mælendur allir fram sem fulltrúar
einhverslags skipulagshugsunar ef
ekki bara Kerfisins sjálfs (með stór-
um staf).
Þetta fanst mér athyglisvert.
í framhaldi af þessu mætti vel
hugleiða hvort einstaklingurinn sé
kanski týndur útí þokuna fyrst eng-
inn raunverulegur fulltrúi hans fær
að tala á ráðstefnu sem þykist ein-
mitt þó vera að fjalla um einstakl-
inginn.
Væri nú svo þá fer þessi hugsun
sem ég nefndi (um spennuna á
milli einstaklings og samfélags) að
minna dálítið á rafgeymi sem hefur
umpólast og verður því bara að
henda einsog hveiju öðru skítti?
Útá himingnæfandi mslahauga
samtímans.
En þannig fer nú um svo margar
hugsanir sem fólk er lengi búið að
tyggja hvað útúr öðru.
Þær verða bragðlaust fjas með
tímanum og fara síðan að bera hinn
súra keim lyginnar.
Menn og gervimenn
Ég sakna einstaklingsins einsog
hann var.
Mig tekur það sárt að hann skuli
vera orðinn útlagi handanvið þoku-
mekkina þaðansem enginn heyrir
rödd hans lengur gegnum eintóna
þokulúðrasönginn.
Ég sakna raddar mannsins í
mannlegu samfélagi.
Mér leiðist þessi hundflata ein-
víða persóna sem komin er í stað
einstaklingsins og þarf samt að
þykjast vera einstaklingur. Hún
verður aldrei neinslags mótvægi
Kerfísins heldur beinlínis málpípa
þess. Mér leiðast pólitíkusar sem
byrja allar setningar á orðunum:
VIÐ framsóknarmenn, VTÐ í al-
þýðubandalaginu, VIÐ kvennalista-
konur, VIÐ sjálfstæðismenn, hjá
OKKUR í alþýðuflokknum og svo
MATSEÐILL
Rjómalöguð sveppasúpa
°g
heilsteikturgrísahryggur„Dijon“
m/léttsoðnum gulrótum, smjörsteiktum
kartöflum og sinnepssósu
°g
sherrytriffle
(sherry ijómabúðingur)
Aðeins kr. 1.050,-
Þórarinn Gíslason leikur á píanó.
Verið velkomin.
Borðapantanir í sima 46080.
VEITINGA
HÚSIÐ
&F/o
NÝBÝLAVEGI 26
KÓPAVOGI
SÍMI 46080
framvegis og framvegis og fram-
vegis.
Mér leiðist jafnvel líka ofurhugar
pólitíkurinnar sem annað veifíð þora
að segja: — Nú tala ég ekki lengur
sem fulltrúi eins eða neins, en það
er MÍN skoðun að veðrið sé breyti-
legt!
Mér er raun að því að gerviein-
staklingurinn skuli endanlega vera
kominn til valda og þykir átakan-
legt til þess að vita að við hin
skulum möglunarlaust hafa skipt á
þessu fyrir hinn upprunalega sjálf-
stæða einstakling sem forðumdaga
hrannaði loftið af spennu með því
einu að vera mínuspóll á móti plús-
um samfélagsins og plúsinn á móti
mínuspólum samfélagsins.
Gervimennið fellur að þörfum
kerfísins einsog hanski að hönd og
treystir því svo það megi treysta
honum, ver það svo það megi veija
hann, treður raunverulega einstakl-
inga í svaðið í nafni Kerfísins.
Bæði af nauðsyn og eðlisávísun.
Hugsunarlaust, sljótt og rólegt
einsog húðaijálkur.
Munurinn á manni og gervimanni
hefur allatíð verið fólginn í þeirri
einkennilegu þversögn að raun-
verulegur einstaklingur kennir til
fyrir hönd samfélagsins (þó hann
sé í eðli sínu andhverfa þess) en
tilfinningar gervimannsins eru
bundnar við hans eigin þröngu
hagsmuni (þó hann sé, eða kanski
vegna þess að hann er svo háður
kerfinu). Þetta er nokkuð dularfult
en staðreynd þó enguaðsíður. Þess-
vegna er hinn nýi ráðamaður
nauðbeygður tilað vera svona
fjarskalega cool.
Svo ekki komist uppum það hver
hann er.
Hingaðtil hefur tekist nokkuð vel
að leyna þeirri staðreynd að sjálf-
stæðum einstaklingum hefur
nánast verið gjöreytt úr þeim fá-
menna hópi sem hér ræður nú
kerfum. Böl okkar almúgafólksins
hefur í því samhengi verið það að
gervimennið nýja (sem þó er engin
nýlunda nema að fjöldanum til)
minnir það mikið á Hómó sáluga
Sapíens (á meðan þessu tekst að
leyna tilfinningum sínum) að jafn-
vel greindasta fólki er vorkun með
að taka mark á þessu sem ábyrgum
einstaklingum.
Og hópurinn sem orðið hefur
fyrir barðinu á þeim Kerfísmönnum
er þögull sem gröfin því enn sem
komið er hefur uppreisn gegn þessu
kynlega ástandi bara endað í botn-
lausri niðurlægingu hvers og eins.
Það er ljótasti parturinn af niður-
lægingu einstaklingsins á þeim
flatneskjutímum sem okkur hefur
verið kastað inní.
Annað sérkenni þessa einvíddar-
mennis sem nú á dögum situr
velflesta valdastóla Kerfísins er það
að tali manngerð þessi ekki í um-
boði stofnunar, flokks, ráðuneytis,
félags, stefnu, kenningar eða ráð-
stefnu þá er jafnan um einhvers
konar talkór að ræða. Eintóna
þokulúðrasöng sem almenningur
heyrir líktog í fjarska.
Sakadómskvintettinn
Sá alskrækasti kvintett sem
nokkumtíma hefur fengið að hljóma
í svoköiluðum fjölmiðlum hérlendis
(þafsem margt og misjafnt hefur
nú vissulega heyrst) barst úr Saka-
dómi fyrir einum þrem vikum eða
svo. Þetta var skerandi angistar-
söngur fímm nokkuð virðulegra
sakadómara. Þeir sungu einraddað
og tempóið var fúríósó.
Þá ráku margir upp stór augu.
Tilefni var líka til þessa grát-
söngskvintetts. Nýlega ógilti
Hæstiréttur dóm sem einn þessara
kveinstafamanna hafði kveðið upp
eftirað hafa sjálfur útbúið málið í
Þorgeir Þorgeirsson
„Mér leiðist þessi
hundf lata einvíða per-
sóna sem komin er í
stað einstaklingsins og
þarf samt að þykjast
vera einstaklingur. Hún
verður aldrei neinslags
mótvægi Kerfisins
heidur beinlínis
málpípa þess. Mér leið-
ast pólitíkusar sem
byrja ailar setningar á
orðunum: VIÐ fram-
sóknarmenn, VIÐ í
alþýðubandalaginu,
VIÐ kvennalistakonur,
VIÐ sjálfstæðismenn,
hjá OKKUR í alþýðu-
f lokknum og svo
framvegis og fram-
vegis og framvegis.“
hendur sínar á vegum ákæruvalds-
ins og þannig séð um þetta nánast
frá upphafi (nema hvað sakborning-
urinn mun hafa unnið í verknaðinn
sem málið reis af, vitaskuld). Útaf
þessu urðu þeir í Sakadómskvintett-
inum öldungis tárklökkir og fóru
að nota lausan greini: „ ... hið alda-
gamla ransóknarréttarfar", sungu
þeir: „í krafti 75. greinar laganna
um meðferð opinberra mála höfum
við farið með saksóknarvald ásamt
dómsvaldi og ransóknarvaldi...,“
sungu þeir: „enda þótt okkur sé
raunaléttir að því að vera lausir
undan hinu foma ransóknarréttar-
fari (laus greinir aftur) og saksókn-
arskyldum dómara hljótum við að
hafa nokkrar áhyggjur", sungu þeir
áfram með angurværum söknuði.
Öllum var ljóst að meðlimir kvint-
ettsins töldu sig óvinnufæra fyrst
þeir höfðu mist saksóknarvaldið og
ransóknarvaldið og einn þeirra
meiraðsegja verið gerður ábyrgur
fyrir dómstörfum sínum.
Er Sakadómur óstarfhæfur?
spurðu blöðin og ljósvakamiðlarnir.
Sem vonlegt var. Hér eru menn
ekki vanir því að dómarar vinni
störf sín með dómsvaldið eitt að
vopni. Söknuður dómaranna fimm
yfír völdunum sem þeim fanst Kerf-
ið vera að hrifsa af sér fyrirvara-
laust gerði það líka að verkum að
þeir mistu alt vald á tilfínningum
sínum.
Angist þeirra var því ósköp hreint
skiljanleg.
En harmljóðið er óheppilegt form
handa gervieinstaklingum einsog
þegar hefur verið drepið á. Það
kallar á tilfinningar sem betra hefði
verið að leyna undir þessum kring-
umstæðum.
Einsog raunar sannaðist á við-
brögðum annara Kerfísmana fyren
varði.
Neikvæðir dómar
og leiðindi
Eitthvað fór þá úrskeiðis með
framlag sakadómaranna.
Aðrir geta leitt að því sínum
getum hvað það hafi verið. Ég vil
halda að það hafi verið sú stað-
reynd að þeir mistu valdið á tilfinn-
ingum sínum þegarað þeir héldu
að Kerfíð væri að hrifsa af þeim
ákæruvaldið og rannsóknarvaldið —
og móðguðust þá fyrir sína eigin
hönd en ekki fyrir hönd samfélags-
ins.
Það var slys fyrir þá en happ
fyrir okkur almúgafólkið.
Blessað sé þeirra fúríósó.
Stallbræður sakadómaranna hér
og þar í Kerfinu þustu óðar líka á
vetvang tilað bjarga þvísem bjargað
yrði. Komust ekki hjá því að fella
gagnrýnisorð um grátsöngvarana
fimm úr Sakadómi.
Ummæli þeirra að vísu fjarska-
lega cool, nánast einsog kenslu-
stund í einvíddarmennishæversku
(sem dómaramir fimm hafa vafa-
laust skilið rétt því síðan hefur
hvorki heyrst í þeim ekki né stuna).
— Þetta er djúpt í árinni tekið,
sagði aðstoðarmaður dómsmálaráð-
herrans um framlag sakadómar-
anna. Dómur Hæstaréttar fjallar
ekki um 75. greinina — síðuren
svo!“
Er hægt að segja stillilegar frá
því að maður haldi að fimm manna
hópur sé ólæs?
Það gustaði meir af svari Jóns
Steinars Gunnlaugsonar, einsog
vonlegt er með barasta hálfmótaðan
Kerfísmann.
— Ekkert í dómi Hæstaréttar
hnekkir ransóknarskyldu dómara
skv. 75. grein laga um meðferð
opinberra mála og því fæ ég ekki
séð hví sakadómur skyldi verða
óstarfhæfur vegna þessa dóms.
Enda munu sakadómarar hafa
verið komnir til heilsu strax mánu-
daginn eftir og starfa síðan með
óbreyttum hætti.
En fólkið á götunni virðist líka
ögn vera að spá í þetta. Gömul
kona sagði við mig:
— Þeim er bara rétt í rass rekið,
þessum sakadómurum. Nær var
þeim að fara í lestrarprófið í fyrra
þegarað þú bauðst þeim uppá það!
Miðaldra furðufugl sem ég hitti
niðrá Borgarastétt spurði:
— Hvað er eiginlga að gerast í
dómsmálunum?
— Veitekki, svaraði ég.
— Heldurðu það geti verið að SÍS
hafí bara selt ríkinu Hæstarétt í
misgripum þarna í húsabraskinu
um daginn?
Mínvegna gæti það verið ástæð-
an. Enda mátti það einu gilda því
nú kveikti dómskerfið á stóra þoku-
lúðrinum sínum og róandi tónar
bárust útyfir mannheim allan.
Nýskipaður saksóknari í far-
skipadeild ákæruvaldsins lét til sín
heyra.
— Kæru vinir! Hér er hvorki ran-
sóknarréttarfar né ákæruréttarfar.
Þetta blandast alt saman hér útí
þokunni þarsem ekkert sýnist eins-
og það raunverulega er. Þær
breytingar sem gera þarf eru smá-
vægilegar og verða gerðar á réttum
tíma og réttum stað af réttum aðil-
um. Verum cool og viðrum þetta
ekki meir í fullri dagsbirtu. Það er
engum til góðs. Við leysum þessar
smálegu breytingar sem þarf að
gera.
Og naumast var Stórilúður þagn-
aður fyren annar kvað við í þokunni
uppá hefðartindinum. Forseti
Hæstaréttar blés frá sér viðlaginu
úr melódíu prófessorsins:
— Smálegar breytingar sem þarf
að gera.
Og nú geta allir snúið sér að því
að gleyma þessu frumhlaupi Saka-
dómskvintettsins. Þetta var aldrei
nema stormsveipur í vatnsglasi
hvorteðer.
Þessi litla grein er þó skrifuð í
þeirri von að einn og einn verði
kanski svolítið lengur að gleyma
því þegar Sakadómur misti vald á
tilfinningum starfsmanna sinna
afþví þeir héldu að Hæstiréttur
væri genginn úr Kerfisbandalaginu.
Höfundur er rithöfundur.