Morgunblaðið - 06.02.1990, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 6. FEBRÚAR 1990
Sorgleg málalok
eftir dr. Gunnlaug
Þórðarson
Ætlunin var að þessi skrif birtust
áður en dómur í máli Magnúsar
Thoroddsen, dómsforseta, yrði kveð-
inn upp, en það var fyrr en ætlað
var. Greinin brann því inni hjá blað-
inu.
Eftir á að hyggja þykir mér rétt
að birta hugleiðingar þessar, sem
ég hafði fest á blað. Skoðun mín er
sú, að lögmenn sem leikmenn megi
bæði fyrir og eftir niðurstöðu máls
láta það til sín taka opinberlega, svo
fremi þeir hvorki fari með málið né
eigi hagsmuna að gæta í sambandi
við það.
Ruglandi áhrif áfengis
Mér hefur oft orðið hugsað til
þess hverjir töfrar geta fylgt áfengi
og eins hvað það getur villt mönnum
sýn.
Þessu til sönnunar má nefna að
ef gjalda skal greiða, þá verður það
best gert með áfengi, en síður með
beinni peningagreiðslu. Rétti maður
t.d. fram 1.500,- kr. sem þakklætis-
vott, fínnst flestum lítið til koma,
en sé hinum sama gefin vínflaska,
á svipuðu verði, er hún þegin með
faðmlögum, líkt og flaskan væri lyk-
ill að himnaríki. Þessi töframáttur
áfengis er alþekktur.
Seint mun ég gleyma því, er hér
um árið tókst að leysa hatrama
landamerkjadeilu með því að gefa
hvorum deiluaðila um sig flösku af
áfengi, naut þar og lífsreynslu látins
heiðursmanns. Sýslumaðurinn, sem
fór með málið, varð hneykslaður á
því, að mér skyldi koma til hugar
að beita Bakkusi fyrir mig til lausn-
ar málinu, en það réð úrslitum, sátt-
in tókst og hélst. Sýslumaðurinn,
sem var bindindismaður, varð að
viðurkenna að í því tilviki hefði
áfengi orðið til heilla.
Það er ótrúlegt hvað hægt er að
fá heilvita menn til þess að gera
fyrir eina flösku af áfengi.
Það var ógleymanlegt hve flest
samstarfsfólk mitt í Stjórnarráðinu
gat orðið taugaspennt, þegar sú
stund rann upp, að það fékk að
kaupa tvær flöskur af áfengi á ráð-
herraprís. Ekki síður hve þeir, sem
látið höfðu af starfi, sóttu fast að
fá að halda þessum fríðindum.
Franskur sendikennari, Pierre
Ducroq, sem var hér fyrir fjórum
áratugum, hélt því þá fram að fæst-
um Islendingum þætti það vera
stuldur að stinga á sig vínflösku í
mannfagnaði og sagðist hafa horft
á grandvara menn gera það.
Brenglað mat á notkun
fríðinda
Margir ráðamenn íslensku þjóðar-
innar hafa brenglað mat á notkun
fríðinda. Ráðherrar og og ýmsir
embættismenn fá dulda launauppbót
með fríu bensíni á bíla sína og við-
gerðum. Heyrst hefur að margir
þeirra, sem fá ókeypis bensín, kaupi
sér margs konar sælgæti o.fl. um
leið, sem sett er á reik.iinginn, þann-
ig að það er í því efni fleira freist-
andi en „grænar baunir". Mér þykir
líklegt að færi ríkisendurskoðunin
að reikna út bensíneyðslu embættis-
manna miðað við kílómetrafjölda,
yrði reikningsdæmið skrítið. Ekki
má heldur gleyma þeim fríðindum,
sem felast í ríkisbifreið með bílstjóra,
sem er nánast þjónn. Flestir ráð-
herranna hafa slíka þjónustu, en
laun þessara 10-12 bílstjóra með
aukavinnu eru afar há og stundum
hærri en opinber ráðherralaun.
Áfengisfríðindin eru örugglega
hreinn hégómi í samanburði við þessi
bifreiðafríðindi.
Æðstu embættismönnum þykir
sjálfsagt að fá hæstu dagpeninga á
ferðum erlendis, sem sumar hveijar
eru tómt yfirvarp, fyrir utan það,
að allur ferðakostnaður, uppihald og
gisting er greitt af almanna fé sam-
kvæmt reikningi. Þeir lægra settu
fá aðeins greiddan ferðakostnað og
miklu lægri dagpeninga. Ljóst er,
að ef allur útlagður kostnaður er
greiddur samkv. reikningi ættu dag-
peningar að lækka að sama skapi,
en því fer víðs fjarri. Slík misnotkun
á aðstöðu þykir sjálfsagt mál hjá
Dr. Gunnlaugur Þórðarson
„Getur það talist dóm-
greindarskortur, að
birgja sig upp af áfengi,
sem manni er heimilt
að kaupa á sérstaklega
hagstæðum kjörum,
fyrir eigið fé og á full-
komlega löglegan hátt?
Hvað má svo segja
um þá, sem svipta vilja
slíkan mann embætti
fyrir slíka hagsýni?“
okkur, en mun hvergi þekkjast ann-
ars staðar með vestrænum þjóðum.
í því sambandi er skemmst að minn-
ast danska ráðherrans, sem varð að
láta af embætti vegna þess einungis
að hún bjó á of flottu hóteli í París.
Þá þykja bílakaupafríðindi ráð-
herranna sjálfsögð. Um það efni
hafa gilt margvíslegar reglur og
hefur mér ekki tekist að fá upplýst
hverjar eru nú í gildi. Hins vegar
mun tíðkast, að þegar ráðherrar
hafa látið af störfum hafa þeir venju-
lega fengið að kaupa með vildarkjör-
um bifreið, sem keypt hefur verið
handa þeim, með eftirgjöfum á að-
flutningsgjöldum. Mig minnir að ég
hafi nýlega séð einn ráðherranna
setjast upp í glæsibifreið, sem kostar
hinn almenna borgara hálfa flmmtu
milljón, eins og ekkert væri, af því
bíllinn væri svo ódýr vegna eftir-
gjafa á aðflutningsgjöldum.
Öll áfengis- og veislufríðindi ráða-
manna eru að mínu mati hégómi í
samanburði við fyrrgreind fríðindi.
Mál hæstaréttardómarans
Nú er rekið fyrir Hæstarétti ís-
lands mál, þar sem hæstaréttardóm-
ari, sem í trausti heimildar hefur
keypt áfengi á sérkjörum, sem menn,
sem höfðu yfírstjórn þessara mála,
töldu eftir á að hyggja að væru úr
hófi, en létu aldrei neina skoðun í
því efni upp við kaupanda áfengis-
ins, dómarann. Þannig sætir hann
einn allra íslendinga dómi til emb-
ættismissis fyrir athæfí, sem hvorki
var ólöglegt né refsivert, en margir
ráðamenn íslensku þjóðarinnar
höfðu gerst berir að með vafasömum
heimildum og átölulaust.
Það gæti dregið alvarlegan dilk á
eftir sér, að ætla að sakfella mann-
inn fyrir siðferðisbrot, eins og málum
er háttað og væri alvarlegt dæmi
um sýndarmennsku þjóðarinnar.
Þessi aðför að hæstaréttardómar-
anum beinist ekki síður að sjálfum
Hæstarétti og er sem slík mjög var-
hugaverð. í sjálfu sér er þetta
ómerkilegt mál, sem bar að leysa í
kyrrþey. Sú staðhæfing að sakfelling
dómarans og embættissvipting brúi
bil milli réttarins og almennings fær
ekki staðist. Hið gagnstæða, sýkna
í málinu, væri miklu farsælla til þess.
Fjölmiðla-galdrabrenna
Eins og fyrr segir var ætlunin að
ofanrituð grein birtist fyrir dómtöku
málsins, en það fór á annan veg.
Málið fór og á annan hátt, en fjöldi
lögmanna hafði vonast eftir. Aftur
á móti í fullu samræmi við það, sem
fjölmiðlar höfðu vægðarlaust krafist.
Dómsforsetinn var dæmdur frá
embætti. Dómur fimmmenninganna
í Hæstarétti er staðfesting á dómi
undirréttar, nema að því, er tekur
til dómaraskilyrða. Um þann dóm
fórust mér m.a. svo orð hér í blaði,
8. sept. sl.: „í fáum orðum sagt
er dómur þessi ekki studdur nein-
um lagaákvæðum, heldur byggð-
ur á p'ersónulegu mati dómenda
á siðferði... í dóminum er engin
tilraun gerð til þess að rökstyðja
niðurstöðuna."
Sératkvæði hæstaréttarlögmann-
anna Sigurðar Reynis Péturssonar
og Sveins Snorrasonar, er þeir vildu
sýkna dómsforsetann, er einasta
rökrétta niðurstaðan í þessu máli,
rækilega rökstudd og skilmerkileg.
Meðal annars vikið að því, að fara
bar með málið að hætti opinberra
mála, en á þá nauðsyn var bent í
áðurnefndri grein minni. Dómarinn
var einn embættismanna sviptur
þeim skýlausa rétti að fá áminningu
eða ábendingu.
Reyndar má segja að fimmmenn-
ingamir hafi með dómi sínum tekið
fullt tillit til krafna fjölmiðlanna og
er það illt til eftirbreytni.
Segja má að hér hafi verið um
galdrabrennudóm að ræða á fjöl-
miðlavísu.
í þessu máli hefur dómsforsetinn
sætt harkalegri meðferð fyrir per-
sónulegar gerðir en nokkur íslenskur
embættismaður. Hér er um að ræða
miklu þyngri refsingu, en fær stað-
ist að refsilögum, þar sem miða ber
refsingu við alvöru brotsins. Það
hlýtur að vera hveijum lögfræðingi
óbærileg refsing að fá þann ævar-
andi stimpil, sem dómsorðið er og
verður ekki afmáður ævilangt.
Dómsforsetinn er þannig verr leikinn
en maður sekur um morð, hann get-
ur þó fengið uppreist æru. Samt var
Þeir dæmdu rétt, Sveinn Snorrason, hrl.og Sigurður Reynir Péturs-
son, hrl.
hvorki um neitt misferli að ræða né
alvarlegt athæfi.
Dómur þessi er blettur á íslensku
réttarfari og verður okkur til ævar-
andi háðungar, langt út fyrir land-
steina.
Hér vantaði hin mannlegu tök,
sem þjóðfélag okkar hefur sem betur
fer meira einkennst af en gerist með
öllum öðrum þjóðum. Þannig hefði
frávísunardómur verið skárri lausn,
þar sem málið var ekki rekið sem
opinbert mál. En þar sem um einka-
mál var að ræða og upplýsingu hald-
ið fyrir dómnum af hálfu forsvars-
manna ríkisvaldsins bar af réttar-
farslegum ástæðum að sýkna, þar
sem slíkt hafði þýðingu til saman-
burðar, eins og bent var á í sérat-
kvæði hæstaréttardómaranna
tveggja.
Hæstaréttardómurinn hlýtur að
vera skynsömum mönnum umhugs-
unarefni, eins og grein Gunnars Inga
Gunnarssonar, læknis, hér í blaði
12. des. sl. ber með sér, en jiar fór-
ust honum m.a. svo orð: „Aður en
dómur þeirra féll, hafði Hæstirétt-
ur íslands sennilega orðið fyrir
tímaburidnum álitshnekki vegna
áfengiskaupanna, en með dómn-
um hefur Hæstiréttur íslands
kallað yfir sig langvarandi van-
traust, því hann hefur rofið rétt-
aröryggi okkar allra, með því að
víkja frá réttarreglum, til þess að
geta fórnað einstaklingnum
Magnúsi Thoroddsen á altari
stundarhagsmuna kerfisins.
Hæstiréttur hengir dómara sína
léttilega. Hvers getum við, leik-
menn, vænst?
í sambandi við mál þetta hefur
verið mikið rætt um dómgreindar-
skort. Spumingin um það efni er all
margslungin.
Getur það talist dómgreindar-
skortur, að birgja sig upp af áfengi,
sem manni er heimilt að kaupa á
sérstaklega hagstæðum kjörum, fyr-
ir eigið fé og á fullkomlega löglegan
hátt?
Hvað má svo segja um þá, sem
svipta vilja slíkan mann embætti
fyrir slíka hagsýni?
Höfundur er
hæstaréttarlögmaður.
alls staðar
OSRAM
HEILDSALA: JÓH. ÓLAFSSON & CO. H/F 43 SUNDABORG 13—104 REVKJAVÍK - SÍMI 688588