Morgunblaðið - 24.09.1994, Blaðsíða 20

20 LAUGARDAGUR 24. SEPTEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREIIMAR
Ríkið í bullandi samkeppni við versl-
un og þjónustuaðila á sviði símamála
NOKKUR umræða
hefur átt sér stað um
stöðu Pósts og síma
hér á síðum Morgun-
blaðsins og er það vel.
Því miður virðist
enn langt í land að
einkafyrirtæki sem
starfa á þessu sviðj
búi við eðlilega sam-
keppnisaðstöðu því
skilning á málinu
virðist skorta.
Síminn er
veitustofnun
Síminn er sam-
bærilegur við veitu-
stofnanir eins og rafveitur, hita-
veitur og vatnsveitur. Þessar veitu-
stofnanir koma með þjónustu sína
að inntaki í húsi eða að mæli. Póst-
ur og sími selur tæki og þjónustu
að eyra og auga hvers manns. Það
er sambærilegt við það að rafveitur
seldu þjónustu rafvirkja og öll raf-
magnstæki. Sama gilti
um sölu hitaveitna og
vatnsveitna á þjónustu
og tækjum sem nauð-
synleg eru til að nota
heitt og kalt vatn. Það
sjá allir hver sam-
keppnisstaða annarra
yrði ef veitustofnanir
færu að keppa við þá
á þessum sviðum. Ekk-
ert er auðveldara en
að láta notendagjöld
bera uppi hluta af
sölu- og þjónustu-
kostnaði af notenda-
búnaði og þannig
skekkja samkeppnis-
aðstöðuna verulega.
Nú þegar ber að flytja sölu- og
þjónustu á notendabúnaði frá Pósti
og síma. Viðtækjaverslun ríkisins
var lögð niður á sínum tíma. Sama
á hér við um sölu Pósts og síma
á notendabúnaði. Ekki dugir að
vera með dulið samkrull ef eðlileg-
ir viðskiptahættir eiga að ríkja.
Bylting á
sviðifjarskipta
Þegar litið er til baka eru aðeins
nokkur ár frá tíma svörtu skífusím-
anna. Þá var Póstur og sími einr-
átt um innflutning og sölu á not-
endabúnaði. í samgönguráðherrat-
íð Steingríms Hermannssonar var
stigið fyrsta og reyndar eina alvar-
lega skrefið sem stigið hefur verið
í átt til frelsis á þessu sviði. Þá
urðu verulegar framfarir á not-
endabúnaði vegna framtaks fyrir-
tækja sem hófu innflutning á þess-
um vörum. Almenningur og fyrir-
tæki gátu nú valið um búnað sem
hentaði þörfum hvers og eins. Til
þess að notendur eigi kost á að
njóta þeirra miklu tækniframfara
sem eru að eiga sér stað og munu
eiga sér stað á næstu árum verða
þeir að hafa frelsi til að velja en
það verður ekki fyrir hendi nema
öll fyrirtæki á þessu sviði sitji við
sama borð hvað viðvíkur sam-
keppnisaðstöðu.
Póstur og sími á að
hætta að keppa við ein-
staklinga um þjónustu í
notendabúnaði, segir
Haukur Helgason,
sem telur að þannig
megi styrkja stöðu
tækniþjónustu úti á
landi.
GSM-síminn
Gert er ráð fyrir að fléiri en eitt
GSM-kerfí séu rekin á sama not-
endamarkaði. Sá tæknibúnaður
sem þarf til að reka slíkt kerfí
gerir það auðvelt. Það hlýtur að
vera keppikefli að Póstur og simi
fái samkeppni á þessu sviði svo
Haukur
Helgason
að notendur hafi val og fyrir hendi
sé það aðhald sem samkeppnin
veitir. Sala GSM-símtækja hefur
farið rólega af stað enda eðlilegt
að notendur kynni sér vel þann
búnað og þá möguleika sem þetta
kerfi býður upp á en enginn vafi
er á að það mun þegar fram líða
stundir njóta mikilla vinsælda hér
eins og reyndin hefur orðið í öðrum
löndum.
Efling tækniþjónustu
úti á landi
Mikii aukning hefur orðið hér á
landi á margskonar tækni sem
byggist á rafeindabúnaði. Þjónusta
við þennan búnað er mikilvæg svo
að hjól atvinnulífsins í marghátt-
aðri framleiðslu vítt um landið
geti gengið á eðlilegan hátt. Víða
hafa rafeindavirkjar reynt að setj-
ast að en verkefni verið það tak-
mörkuð að ekki hefur þótt lífvæn-
legt. Hætti Póstur og sími að keppa
við einstaklinga um þjónustu á
notendabúnaði mundi slíkt mjög
styrkja stöðu tækniþjónustu úti á
landi. Reyndar ætti Póstur og sími
að sjá sér hag í því að bjóða út
ýmis af stofnverkefnum sínum sem
unnin eru af rafeindavirkjum og
öðrum sem vinna á þessu sviði.
Höfundur er sijórnarmaður í
Símvirkjanum - Símtækjum hf.
ISLENSKT MAL
Jónatan Garðarsson verslun-
armaður sagði mjög skilmerki-
lega og skemmtilega frá íslensk-
um danslagatextum í útvarps-
viðtali ekki fyrir. löngu. Þessir
textar eru augljóslega mjög mik-
ilvægir móðurmálinu, því að þeir
eru á nær því hvers manns vör-
um þeirra sem erfa eiga landið.
Jónatan Garðarsson mælti undir
lok viðtalsins á þessa leið (lítil-
lega stytt):
„íslendingar vilja íslenska
tónlist á íslensku ... íslenskt
tungumál er sannarlega fyrir
okkur íslendinga það skemmti-
legasta sem við eigum. Tungan
er svo fjölbreytileg, hún er sí-
kvik og sílifandi, og það má
þakka þessari umræðu og þess-
ari vakningu nýsmíði orða og
það hvað við erum með fjöl-
breytilegt tungumál. í mínu fagi
reyni ég og mitt samstarfsfólk
daglega að snúa erlendum orð-
um yfir á íslensku. Geislaplata
kemur þannig, snælda er náttúr-
lega gamalt orð, en tekið upp í
nýrri merkingu fyrir kasetta ...
Það er talað um hljómföng
[auðk. hér] í dag, af því að við
erum með segulbandsspólur,
geislaplötur o.s.frv. og yfír þetta
allt er eitt heiti, sem er hljóm-
föng, samanber ritföng. Innan
skamms verða hljómfangaversl-
anir um allt land...“
Það er sem sagt víða unnið á
akri íslenskrar tungu. Þar eru
fleiri að, betur verki farnir og á
víðara svæði en margur mun
hyggja.
★
Tíningur
1) Ósköp var notalegt að
heyra leikhúsmann tala um
burðarhlutverk í leikriti. Þetta
er auðvitað eitt þeirra hlutverka
sem bera verkið uppi. Venjuleg-
ur tuggumaður hefði trúlega
sagt „lykilhlutverk" (e. key
role).
2) Forsetningarnar til og frá
stýra hvor sínu falli (ekki „sitt-
hvoru“) og eiga að fá frið til
þess. Þess vegna koma menn
að og frá iandinu, því að að
og frá stýra sama falli. En ef
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
763. þáttur
til er ein á ferð, stýrir hún eign-
arfalli sínu. Menn koma til
landsins.
3) Lýsingarhátturinn „krefj-
andi“ er svo sem gildur (dönsku
krævende), en mjög ofnotaður.
Tilbreytingu vantar um það sem
er vandasamt, kröfult eða
reynir mjög á hæfíleika manna.
4) Og enn er það „telja-dell-
an“. Þessi lágkúrulega, óhugs-
aða dönskusletta vellur yfir okk-
ur eins og þokusúld. En íbúar
Reykjavíkur „telja ekki hundrað
þúsund“ (og mega ekki vera að
því), og því síður mega íbúar
Kaupmannahafnar vera að því
að „telja nær hálfa milljón".
Mörkin á íþróttavellinum eru
steindauð og kunna auðvitað
ekki að telja, en þau ráða (úrslit-
um) og eru því skilvíslega talin.
5) „Standpunktur" er líka
álappaleg danska um það sem á
íslensku heitir sjónarmið eða
afstaða.
6) Eigum við ekki aðeins að
hvfla „púlsinn", þó ekki væri
nema um helgar svona fyrst í
stað? Er ekki unnt að komast
öðruvísi að orði til spari en „taka
púls“, þegar á að kynna sér
stöðu mála eða ástand? Prófíð
þið bara!
7) Og þá erum við komin tU
fundar, ekki „mætt til að
funda“. Sögnin að funda er ein-
hver hvimleiðasta nýmyndun í
síðari tíma íslensku, enda mjög
vinsæl af þeim sem minnstan
hafa málsmetnað og daufasta
tilfínningu. Hún er bamamálsieg
án þess að vera sniðug. Hún er
lágkúruleg. Hún minnir á það
málfar, þegar sögnin að
strumpa var einhöfð. Hún kem-
ur í staðinn fyrir að hittast (að
máli), ræðast við, ræða saman,
halda fund(i); þinga og síðast
en ekki síst finnast (að máli)
enda er fundur dreginn af þriðju
kennimynd sagnarinnar að
finna; fundum.
Fyrfr skömmu var frá því
skýrt að Yassir Arafat og Isak
Rabín „funduðu" í Kairo. Gat
misskilist, ef sagt hefði verið að
þeir fundust eða hittust, rædd-
ust við? Ekki var þetta fjölda-
fundur eða stúkufundur. [Eftir
að þetta var skráð í ólund, var
það fyrirmyndartal í sjónvarps-
fréttum að sömu menn hefðu
ræðst við í Ósló.]
Hvemig væri að nota bara
sögnina að *hesta í staðinn fyrir
að ríða eða fara ríðandi
o.s.frv.? Hvemig væri að *beija
í staðinn fyrir að tína ber eða
fara í beijamó? Hvemig væri
að *mata í staðinn fyrir að
borða, snæða, éta (eta) og
matast? (Kannski mætti auðga
málið að sögnunum að *hnífa
og *gaffla.) Hvernig væri að
*bíla í staðjnn fyrir að aka og
keyra? Hvernig væri „að funda
um það efni að lágmarka“ (e.
minimize) sagnafjölda og hafa
þær allar þannig, að hvaða orð-
bjálfi sem er, geti ekki annað
en beygt þær rétt? Er ekki mál-
ið aðeins til þess að gera sig
skiljanlegan eða hræsna? Skiptir
fegurð, reisn, fjölbreytni og
auðgi einhveiju? Og hver á að
segja fyrir um smekkinn? Hvað
er fegurð, reisn, fjölbreytni og
auðgi? Er ekki kannski best að
vera ekkert að þessu þrasi? Og
hvað skyldi nú umsjónarmaður
vera búinn að segja þetta oft?
Sigurður skólameistari sagði að
endurtekning, linnulaus endur-
tekning, væri kennara kækur.
Já, og mér var sýnd fyrirsögn
í blaði því sem kunningjar mínir
kölluðu stundum í vinsamlegu
gamni Sveita-Samúel. Þar var
þessi merkilega supming:
„Klára Akurnesingar dærnið?"
Era þeir kannski að reikna út
Hvalfjarðargöngin?
. ★
Inghildur austan kvað:
Svo var það Heggstaðahundurinn Snati,
svo hyskinn að gera allt í plati.
Þegar Kolsverta gaut,
sagði Kristín í Laut,
voru hvolpamir flestir með gati.
★
Björg Björnsdóttir sjónvarps-
fréttamaður fær stig fyrir að
segja ungbarn, ekki „unga-
bam“.
Strætó á leið
til framtíðar
EITT AF mörgum
verkefnum borgarsam-
félags er að tryggja ör-
uggar samgöngur innan
sinna marka. Einkabíll-
inn er þar í fyrirrúmi,
en almenningsvagnar
gegna þar einnig mikil-
vægu hlutverki sem
margir vildu sjá stærra.
Um 7% allra ferða á
höfuðborgarsvæðinu
eru með strætó og þó
margir minnist umræðu
um fækkun farþega á
undanfömum áratug-
um, flytja vagnamir þó
32-34 þúsund farþega
á höfuðborgarsvæðinu
hvern virkan dag. Farþegatölur síð-
ustu missera gefa góðar vonir um
að tímabil fækkunar sé liðið og aukn-
ing framundan. Þá er ferlið í sam-
ræmi við reynslu erlendis. Hins veg-
ar er hlutfall ferða með aimennings-
vögnum miðað við aðra ferðamáta
lægra hér en í mörgum borgum er-
Hraðferðir SVR keppa
við einkabílinn í ferða-
tíma, segir Hörður
Gíslason, og nú í byrjun
vetrar verður hraðleið-
um ijölgað.
lendis, þó þar séu víða miklar jám-
brautasamgöngur.
En hvers vegna er það keppikefli
að fleiri hugi að þessum ferðamáta
fyrir sig og sína? Því má svara stutt
með tilvísun í holla lífshætti, um-
ferðaröryggi og samfélagslegan
sparnað.
Á síðari árum hafa vankantar
óheftrar notkunar bíla í þéttri byggð
orðið æ ljósari. Þar má nefna há-
vaða, kostnað við umferðarmann-
virki, óhollustu af útblæstri frá vél,
hjólbarðaryk og það getur ekki talist
góð nýting íjármuna að ökumaður
sé oftast einn í bíl. Æ víðar er farið
að taka á þessum vanda í borgum
erlendis. Þar eru almenningssam-
göngur efldar auk þess sem greitt
er fyrir hjólreiðum og gangandi fólki.
í þessu sambandi má benda á að
þegar í haust verður ferðatíðni á leið-
um 14 (Hlemmur-Engjahverfi) og
16 (Mjódd-Keldnaholt)
aukin og teknar upp
hraðferðir á fjórum nýj-
um leiðum úr austur-
hverfum borgarinnar að
Hlemmi á millitíma með
hliðsjón af brottför
vagna á öðrum leiðum.
Þannig verða 10 mínút-
ur milli brottfarar úr
Árbæ, Grafarvogi,
Seljahverfi og Efra-
Breiðholti á þeim tíma
sem flestir eru á leið
að heiman um hálf átta
og hálf níu virka daga.
En hvað hafa vagn-
arnir þá að bjóða þeim
sem þekkja lítið til
þeirra? Nútímalegan ferðamáta, þétt
leiðanet, fjárhagslegan ávinning,
traustar upplýsingar um ferðir og
þægilega vagna. Flestir vagnarnir
eru nýlegir, með ríkulegan sérbúnað
til þæginda og öryggis. Til að lýsa
þeim búnaði þyrfti sérstaka greinar-
gerð, en sem dæmi má nefna hljóð-
einangrað rými um vél og hita sem
hálkuvörn í tröppum. Á sl. 8 árum
hafa komið um 60 nýir vagnar á
höfuðborgarsvæðið, en alls eru þar
rúmlega 90 vagnar. Brýnasta verk-
efnið í almenningssamgöngum á höf-
uðborgarsvæðinu er að vekja áhugá'
fleiri á strætó. Þegar farþegum fíölg-
ar léttir á bílaumferð og þá skapast
auknir möguleikar til að auka fram-
boð ferða.
Strætó kemur seint í stað einka-
bílsins, en styrkur vagnanna felst í
þjónustu við fjölskylduna og einstakl-
inginn í samspili með bílnum. Fastar
ferðir s.s. til vinnu eða í skóla með
strætó eru fjárhagslegur ávinningur,
sem m.a. getur styrkt heimilið til að
hafa einkabíl til þeirra verkefna sem
strætó nær ekki að leysa. Minni bí-
laumferð, aukið umferðaröryggi,
minni mengun og hollusta í að ganga
stuttan spöl til og frá biðstöð bendir
í átt til nútímalegs lífsmáta. Hrað-
ferðir með fáum viðkomustöðum
milli íbúðahverfa og skóla, vinnu-
staða og miðborgar keppa við einka-
bílinn í ferðatíma og nú í byijun
vetrar verður hraðleiðum í borginni
fjölgað og öryggið þar með aukið í
vetrarumferðinni. Með því er lögð
áhersla á að strætó er líka fyrir þá
sem eru að flýta sér. Aukin notkun
strætisvagna er allra hagur.
Höfundur er starfsmnður SVR.
Hörður Gíslason