Morgunblaðið - 22.05.1999, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 22. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Skemmti-
ferðaskip
sekkur
YFIR ellefu hundruð farþegpum
skemmtiferðaskipsins „Sun
Vista“ var bjargað eftir að kvikn-
aði í skipinu og það sökk undan
ströndum Malasiu í fyrrinótt.
Eldurinn kviknaði í vélarrúmi
skipsins skömmu eftir kl. sjö að
kvöldi fimmtudags að staðartíma
og það sökk um átta tímum síðar.
Ferðafólk frá að minnsta kosti 20
þjóðlöndum voru um borð í skip-
inu, sem var á leið til Singapore.
Að sögn talsmanns skipafélagsins
sem rak skipið var öllum sem um
borð voru, 1104, bjargað heilum
á húfi.
Hér sjást björgunarbátar
hlaðnir farþegum fjarlægjast
skipið, sem reykjarbólstrar liðast
upp frá.
Betur horfir um
hag Asíuríkja
Washington, Seoul. AFP, AP.
ASIURIKIN, sem á undanfómum
misserum hafa átt við verstu efna-
hagsörðugleikana að stríða, eru nú
komin yfír versta hjalla kreppunn-
ar, en þurfa þó að sjá til þess að
umbætur haldi áfram til að tryggja
stöðugan hagvöxt. Þetta sagði
Michel Camdessus, framkvæmda-
stjóri Alþjóðagjaldeyrissjóðsins
(IMF), á fundi með seðlabanka-
stjórum ríkja Suðaustur-Asíu í
Seoul í fyrradag.
„Enn er mikið verk óunnið við að
styrkja uppbyggingu hagkerfa
þessara ríkja, áður en við getum
verið vissir um að sannarlega stöð-
ugur efnahagsbati hafí náðst,“
sagði Camdessus í ávarpi við upp-
haf fundarins.
Greinilegust séu merkin um að
efnahagslífið sé komið á rétta
braut í Suður-Kóreu, á Filippseyj-
um og smátt og smátt einnig í
Tælandi og Malasíu. Lítið eitt
lengra sé í land í Indónesíu - þar
hafí tekið lengri tíma að koma fjár-
málunum á lygnan sjó - en þess
megi vænta að strax síðar á þessu
ári megi einnig þar sjá batamerki á
efnahagslífinu.
Camdessus sagði fáa sem til
þekktu efast um að í Asíuríkjunum
væru eftir sem áður miklir vaxtar-
möguleikar fyrir hendi. „En ég
myndi ætla að það sem er í upp-
siglingu sé ekki bara endurkoma
þess sem áður hefur sýnt sig skila
árangri, heldur ný og betri gerð
hagvaxtar, sem á sér öflugar rætur
í hinum einstaklega sterku hefðum
og gildum asískrar menningar,“
sagði hann.
Greenspan hvetur til umbóta
á alþjóðafjárniálakerfinu
Auk Camdessus lagði annar
þungavigtarmaður í alþjóðafjár-
málum sitt lóð á vogarskálamar til
að auka mönnum bjartsýni á að
horfumar hafí heldur batnað frá
því í fyrra, þegar tal um nýja
heimskreppu fór eins og eldur í
sinu um heimsbyggðina. Alan
Greenspan, seðlabankastjóri
Bandaríkjanna, hvatti til þess að
ríkisstjórnir og áhrifamenn fjár-
málamarkaða heimsins samhæfðu
aðgerðir sínar betur í því skyni að
styrkja stoðir hins alþjóðlega efna-
hagskerfis. Hann varaði aftur á
móti við því að það gæti tekið
drjúgan tíma að gera þær umbæt-
ur sem nauðsynlegar væm á al-
þjóðlega fjármálakerfinu.
A fundi með bankamálanefnd
fulltrúadeildar Bandaríkjaþings
sagði Greenspan að viðbrögð við
kreppukollsteypunni sem fór af
stað í Asíu í hitteðfyrra og breidd-
ist síðan út til Rússlands og Suður-
Ameríku, hefðu í of miklum mæli
einkennzt af skyndilausnum. „Það
er nauðsynlegt að þessar lausnir
stangist ekki á við hina víðtækari
sýn okkar á það hvemig við viljum
að hið alþjóðlega fjármálakerfi
virki á nýrri öld,“ sagði Green-
span.
Reuters
Líðan Havels betri
Prag. Reuters.
LIÐAN Vaclavs Havels, forseta
Tékklands, var betri í gær að
sögn lækna eftir að honum vora
gefin sýklalyf
vegna lungna-
kvefs en Havel
hafði verið lagð-
ur inn á sjúkra-
hús í fyrrakvöld
vegna sýkingar
í brjóstholi.
Fréttir af
frekari veikind-
um forsetans,
sem er 62 ára
og hefur átt við heilsuvanda að
stríða undanfarin ár, ollu óróa á
fjármálamörkuðum í Prag og féll
gengi tékkneska gjaldmiðilsins
nokkuð.
„Svo virðist sem líðan forset-
ans sé betri í dag,“ sagði Ilja
Kotik, læknir Havels, við frétta-
menn í gær. Hann kvaðst þó gera
ráð fyrir að forsetinn yrði áfram
á sjúkrahúsi í nokkra daga til að
tryggja að hann fengi ekki
lungnabólgu. í fyrrakvöld höfðu
læknar sagt að veikindi Havels
stöfuðu sennilega af ofþreytu því
forsetinn hefði unnið baki brotnu
undanfama daga og vikur.
Havel var fyrst kjörinn forseti
Tékklands árið 1993 og á eftir
fjögur ár af seinna kjörtímabili
sínu á forsetastóli. Havel fékk
lungnabólgu í fyrra eftir að hafa
gengið í gegnum erfiða skurðað-
gerð. Þjáðist hann seinna af mjög
háum blóðþrýstingi. Vel hefur
verið fylgst með heilsu Havels
eftir að læknar fjarlægðu illkynja
æxli úr lungum hans síðla árs
1996.

Vaclavs
1 í;í\ t-h.
Alþjóðleg efnahagsmál eftir
fráhvarf Roberts Rubins
eftir Rudi
Dornbusch
The Project Syndicate
BANDARÍSKA fjármálaráðu-
neytinu og Alan Greenspan hefur
verið hrósað óspart fyrir að koma
á stöðugleika á alþjóðlegum fjár-
málamörkuðum að nýju eftir hran
í efnahagslífi Asíu, Rússlands,
Brasilíu og fleiri ríkja síðastliðið
haust. Ættum við þar með að hafa
áhyggjur af því að maðurinn, sem
gegndi lykilhlutverki við að koma
málum á réttan kjöl á ný, skuli nú
vera að draga sig í hlé? Mun brott-
hvarf hans draga úr mótstöðuafli
hins alþjóðlega efnahagskerfis ef
vandræðin skyldu byrja að nýju?
Auðvitað. Fjármálaráðuneytið
bandaríska, undir stjórn Roberts
Rubins, gegndi úrslitahlutverki í
upphafi forsetatíðatíðar Clintons
við að spyma gegn þeim frjáls-
lyndu öflum í liði hans er vildu
hækka skatta og auka útgjöld hins
opinbera. Rubin og fylgisveinum
hans tókst framar björtustu von-
um að koma mönnum í Hvíta hús-
inu í skilning um að verðbréfa-
markaðir era hið æðsta vald.
Markaðir Asíu era nú á bataleið.
Kínverjar hafa ekki fellt gengi
gjaldmiðils síns (og enginn býst
við að þeir geri það), Brasilía er
orðin að helsta gæludýri fjármála-
markaðarins. Hvers vegna ættu
menn því að óttast það, að Rubin
dragi sig í hlé? Allt bendir til að
framundan sé lygn sjór. Fá önnur
verkefni virðast bíða bandaríska
fjármálaráðuneytisins en að lækka
skatta þegar og ef bandarískt
efnahagslíf fer að hægja á ferðinni.
Heimurinn getur treyst arftaka
Rubins, hagfræðingnum Larry
Summers, til að halda réttum
kúrs. Hann veit það betur en
nokkur annar að ákveðnar og rétt
tímasettar skattalækkanir era
rétta leiðin til að koma í veg fyrir
efnahagslegan samdrátt. Það er
hins vegar Alan Greenspan,
bankastjóri bandaríska seðlabank-
ans, sem á mikilvægasta verkefnið
fyrir höndum. Hann mun gegna
úrslitahlutverki þegar og ef dreg-
ur úr trausti á verðbréfamörkuð-
um. Það verður hans hlutverk að
tryggja stöðugt fjármunaflæði og
koma í veg fyrir að markaðimir
gangi af göflunum. Það er von
markaðanna að honum muni ein-
hvem veginn takast að gegna
starfi sínu áfram endalaust.
Stærsta hagkerfi heims er því
vel í stakk búið að takast á við þau
smávægilegu vandamál er upp
kunna að koma í daglegri fjár-
málastarfsemi þrátt fyrir að einn
helsti ráðamaður efnahagsstjómar
Bandaríkjanna sé á föram. Er
þetta hins vegar of gott til að vera
satt? Auðvitað gæti samdráttur átt
sér stað í einhverju ungu hagkerfi.
Reynslan hefur hins vegar kennt
okkur að sé réttum ráðum beitt
era slíkir markaðir allt að því fljót-
ari að ná sér á strik en að hrynja.
Það er að sama skapi ekki frjór
kreppujarðvegur í Vestur-Evrópu
vegna átaka sósíalískra ríkis-
stjórna og seðlabanka sem er allt
að því heymarlaus.
Það era meira að segja hverf-
andi líkur á því að Austur-Evrópa,
með hið reikula Rússland sem
þungamiðju, valdi alþjóðlegu upp-
námi, að minnsta kosti ekki fjár-
málalegu. Vandræðagemlingamir
tveir, er gætu ollið uppnámi og
rofið hið alþjóðlega samræmi, era
tvö stærstu hagkerfi heimsins:
Bandaríkin og Japan.
Gengi bandarískra hlutabréfa er
of hátt í ljósi þess að verðbólgu
hefur ekki verið útrýmt í heimin-
um, gengi japanskra skuldabréfa
Reuters
MIÐLARAR í kauphöllinni í Tókýó velta málum fyrir sér en á skjá á
bak við þá er varpað upp tölum um gengi dollars á móti jeni.
Japönsk skuldakreppa
er óhjákvæmileg og
þegar hún skellur á
mun það leiða til
mestu fjármálakreppu
í heiminum frá því á
fjórða áratugnum.
að sama skapi ofmetið þegar horft
á hinar gífurlegu opinbera skuldir
landsins og fjárlagahalla er virðist
munu halda áfram um ófyrirsjáan-
lega framtíð. Hinar opinbera
skuldir Japans eru slíkar að þær
verður ekki hægt að greiða og því
ætti að meta japönsk ríkisskulda-
bréf sem raslbréf.
Vandamál Bandaríkjanna er ein-
falt. Gengi hlutabréfa er einhvers
staðar í gufuhvolfinu. Það er aug-
ljóst að gengið á að vera hátt. Það
hefur verið hagvöxtur í Bandaríkj-
unum óslitið í 100 mánuði, ekki
skortir tækni og samkeppni, nóg
er af framkvæði og neytendur
eyða öllu sem þeir afla og meira en
það. Hins vegar eru engar for-
sendur fyrir því að gengi hluta-
bréfa hækki endalaust. Um leið og
menn fara að óttast verðbólgu mun
gengi hlutabréfa hríðfalla.
Verðbólguhætta, í einhveijum
mæli, er nú í sjónmáli. Launaverð-
bólga og framleiðni era ekki
vandamálið heldur verð aðfanga.
Vöxtur á heimsvísu þýðir skarpa
hækkun á hráefnisverði og fram-
leiðslu og þá er ekld langt í að
Greenspan þurfi að hækka vextina
og skrúfa þar með fyrir þau veislu-
höld, sem svo lengi hafa staðið yfir
í Bandaríkjunum.
Afleiðingin verður ekki kreppa
eða hrun en það mynda hrikta að-
eins í stoðum hins alþjóðlega pen-
ingamarkaðar, ekki síst á jaðar-
svæðum hans, þar sem fjármála-
innflæði hefur breytt yfir þörfina á
stöðugleika og umbótum.
Þau vandamál sem Japan stend-
ur frammi fyrir era mun alvar-
legri. Japan er mesti skuldari
heimsins. Skuldir Japans era jafn-
vel meiri en Evrópu og Bandaríkj-
anna, þrátt fyrir að umfang jap-
anska hagkerfisins sé um helmingi
minna. Þar sem lítið bólar á upp-
sveiflu er halli á fjárlögum gífur-
legur og það má líka segja um líf-
eyrisgreiðslur til þjóðar, sem eldist
mjög hratt. Reikningurinn fyrir
þær greiðslur nemur nú þegar
2509% af VLF og hækkar ört.
Japönsk skuldakreppa er óhjá-
kvæmileg og þegar hún skellur á
mun það leiða til mestu fjár-
málakreppu í heiminum frá því á
fjórða áratugnum. Enn á eftir að
koma í Ijós hvort þetta leiði til
efnahagskreppu í Japan eða hafta-
þjóðfélags. Þó má ganga út frá því
sem vísu að Japanir muni leggja
öll áform um opnun eða uppstokk-
un peningamarkaðarins á hilluna
og halda í þveröfuga átt.
Ef Japan og þá væntanlega stór
hluti Asíu í leiðinni myndi ráðast
gegn frelsi á mörkuðum og taka
þess í stað upp hið ósveigjanlega
kerfi, sem var uppspretta fyrri erf-
iðleika, stæðu önnur ríki frammi
fyrir flóknu vandamáli. Gætu Evr-
ópa, Suður-Ameríka og Bandaríkin
farið sína eigin leið, ýtt undir
markaðsöflin og frjálst flæði vöru
og fjármagns á sama tíma og Asía
væri í spunaflugi er hrunið í Japan
hefði valdið? Eða myndu þessi ríki
einnig gefa eftir og leggja traust
sitt á ríkisafskipti og nauðsyn þess
að vemda eigin hagkerfi? Skyn-
samlegra væri að veðja á markað-
inn, sem hefur gott orð á sér á
Vesturlöndum sem aftur á móti er
ekki hægt að segja um reynsluna
af því að ríkið gegni aðalhlutverki í
efnahagsmálum. Hinnar yfirveg-
uðu skynsemi Rubins í baráttu fyr-
ir slíku, kynni að verða sárt saknað
ef allt fer í kalda kol í Japan.
Höfundur er Ford-prófessor í
hngfræði við MIT og fyrrum
aðalefnahagsráðgjafi jafnt
Alþjóðabankans sem Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins.