Morgunblaðið - 22.05.1999, Blaðsíða 39

38 LAUGARDAGUR 22. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 22. MAÍ 1999 39
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
HORFURI
EFNAHAGSMÁLUM
ALÞJÓÐASTOFNANIR, sem fjalla um efnahagsmál,
eins og Efnahags- og framfarastofnunin, OECD og Al-
þjóðagjaldeyrissjóðurinn, eru nú að birta niðurstöður sínar
af athugunum á íslenzku efnahagslífi, ástandi og horfum.
Báðar stofnanirnar vara við „ofhitnun“ í þjóðfélaginu, sem
gæti leitt til vaxandi verðbólgu, en fara annars lofsamleg-
um orðum um efnahagsstjórn síðustu ára og sjá margt já-
kvætt við hana.
En hvað er þá til ráða og hvað geta stjórnvöld gert til
þess að hamla gegn verðbólgu? Þar eru ýmis ráð til, en
mikilvægast er að áliti þessara stofnana að auka sparnað í
þjóðfélaginu. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn segir í skýrslu
sinni, að þegar litið sé fram á veginn, eigi stefnan í ríkis-
fjármálum að gegna því lykilhlutverki að koma á jafnvægi
milli sparnaðar og fjárfestingar. Hinn mikli árangur undan-
farinna ára við að styrkja ríkisfjármálin hafi orðið almenn-
ingi sýnilegur, þegar greidd eru upp lán hins opinbera, þar
á meðal erlend lán. „Stjórnvöld ættu að færa sér í nyt
aukna almenna vitund um ávinning af efnahagslegum stöð-
ugleika með skýrri stefnumörkun fyrir komandi ár sem
miðar að því að skila verulegum afgangi í rekstri hins opin-
bera. Þetta myndi stuðla að auknum sparnaði í þjóðarbú-
skapnum og stuðla með því að bættu ytra jafnvægi á kom-
andi tímum. Það myndi líka skapa nauðsynlegt svigrúm
fyrir aðgerðirj til lengri tíma litið, til að mæta hugsanlegum
ytri áföllum. Aherzlan í ríkisbúskapnum ætti áfram að vera
á aðhald í útgjöldum. Við teljum, að svigrúm sé til að draga
enn frekar úr stuðningi ríkisins við einkageirann. Fram-
leiðslustyrkir og tilfærslur taka enn til sín verulegan hluta
af fjárlögum. Aðhald að útgjöldum skapar svigrúm til að
lækka skattbyrði sem haldizt hefur óbreytt í meginatriðum
á undanförnum árum.“
Ríkisstjórn, sem hefur markvisst lækkað skatta undan-
farin ár, á erfitt með að hækka skatta í góðæri, en skatta-
hækkun er vissulega aðferð til að slá á eftirspurn í þjóðfé-
laginu. Hið sama má segja um vaxtahækkun, en í því frjáls-
ræði, sem nú ríkir og er vissulega hluti af þeirri uppsveiflu,
sem verið hefur á efnahagssviðinu, er það ekki einfalt mál.
Fyrirtæki taka nú í auknum mæli erlend lán, m.a. vegna
þess að vaxtamunur hérlendis og erlendis er þegar kominn
á það bil, að þar munar 4 til 5 prósentustigum. Hækkun
skatta og vaxta er því mjög erfíð leið fyrir stjórnvöld við
þessar aðstæður, enda bendir Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn
á, að með aðhaldi ríkisútgjalda sé enn svigrúm til lækkunar
skatta.
A hinn bóginn hefur aukinn kaupmáttur og hækkun
launa í þjóðfélaginu, m.a. launaskrið, valdið því að kaupæði
hefur að vissu leyti gripið um sig. Bílainnflutningur er gíf-
urlegur og á þátt í óhagstæðum viðskiptajöfnuði, sem menn
hafa m.a. bent á sem þenslumerki.
Sérfræðingar Alþjóðagjaldeyrissjóðsins telja, að stjórn-
völd hafí enn frekar dregið úr vægi opinberra afskipta í
þjóðarbúskapnum með því t.d. að einkavæða að hluta til
fjármálastofnanir í eigu hins opinbera. Fyrstu aðgerðir í
þessa átt hafi gefíð góða raun og ættu stjórnvöld nú að ráð-
ast í það að einkavæða bankakerfið að fullu með því að selja
þann hlut, sem enn er í eigu hins opinbera. Utvíkkun einka-
væðingarstefnunnar til annarra sviða efnahagslífsins, svo
sem fjarskipta, myndi einnig skila verulegum ávinningi.
Efnahags- og framfarastofnunin, OECD, segir m.a. að
mesta áhættan í framvindu efnahagsmálanna sé að verð-
bólga aukist mun meir en spáð hefur verið, sem leitt gæti
til víxlhækkana kaupgjalds og verðlags. Til að fyrirbyggja
slíkt þurfi að treysta peningastefnuna. Gerist það ekki gæti
orðið erfitt að ráða við slík umskipti í efnahagsmálum.
Framleiðslugeta þjóðarbúsins var að mati Þjóðhagsstofn-
unar því sem næst fullnýtt árið 1997 og frá þeim tíma hefur
landsframleiðslan aukizt hraðar en framleiðslugeta hag-
kerfísins og mældist munurinn um 3% á árinu 1998. Sú
framleiðsluspenna bendir til hættu á aukinni verðbólgu.
Með^ sameiginlegu átaki þarf þjóðin að breyta afstöðu
sinni. í stað þess að það þyki eftirsóknarverðast að kaupa
nýjan bíl eða ferðast oft til útlanda á það að verða eftir-
sóknarvert að spara.
En það er ástæða til að undirstrika, að þau vandamál og
viðfangsefni, sem framundan eru í efnahagsmálum, eru
vandamál, sem leiða af góðæri, einhverju því mesta, sem
þjóðin hefur kynnzt á þessari öld.
Svæðisskipulaff miðhálendisins til ársins 2015 hefur tekið fflldi
[Solungarvik'
jísafjöföur
Húsavík
Blönduós?
AkiRByri1
Reykjahlíð
Blönduvirkjun [■]
Heröu-
breiðar-
lindir 0
Ódáðahraun
Ár,narvatr|$tieiðL
Tvídægra ®
Hveravellír/
Hofsjökull
Tungnafells-
jökull
Þrándar-
jökuH
bakkar
Kverkfjöll
■Ðpipivogur
Keriingar-
fjöll
Hvftárvatn:
jVersalír
Skjaldbreiður
Seltjamarnes
HafnarflörðiRú
Torfajökul1
^Grindavík
,*Kirkjubæ)aridaiistur:
'...?^s>mórfc Mýrdals-
\ y-’\. . Pkull
Á mannvirkjabeltum miðhálendisins
eru aðalfjallvegir, mannvirki sem
tengjast raforkuvinnslu og helstu
þjónustustaðir ferðamanna.
Mannvirkjabeltin eru afmörkuð
með brotalínu.
Sandgerði
Natturuvernd
Natturuverndarsvæoi
Verndarsvæði
Önnur svæði
Samgöngur og ferðamái
Aðalfjallvegir
Fjallvegir
Vegir utan hálendis
Jaðarmiðstöðvar
jft) Hálendismiðstöðvar
(2) Skálasvæði
A Fjallasel
0 Flugvöllur
Línan er viðmiðunariina til að afmarka skipulagssvæði miðhálendis.
Sú lína hefur verið ákveðin í aðalatriðum og felst í henni skilgreining
á mörkum heimalanda og afrétta. Þessa markalínu hafa fulltrúar
heimamanna og skipulagsnefndar miðhálendisins komið sér saman
um með samþykki viðkomandi sveitarstjórna.
Orkuvinnsla 1
Raforfcuver Miðlunartón
0 Fyrirtiuguð orfcuver - Fyrirtiuguð miðlunarión
Háspennulínur (á hálendinu)
Fyrirtiugaðar háspennulínur o Hugsanleg miðlunarión
GÓI: Byggt ó gögnum fró Landmótun ehf. (Einar E. Sæmundsen, Gfsli Gfslason, Yngvi Þór Loftsson)
Grófur rammi um skipulag hálendisins
Svæðisskipulag miðhálendisins hefur tekið
gildi eftir að umhverfísráðherra staðfesti
það fyrir skömmu. Stefán Thors skipulags-
stjóri ríkisins sagði Rögnu Söru Jónsdóttur
frá aðalatriðum skipulagsins.
UMHVERFISRÁÐHERRA
staðfesti svæðisskipulag
miðhálendis íslands 10.
maí sl. og hefur þar með
verið mörkuð stefna í skipulagsmál-
um hálendisins fram til ársins 2015.
Þó ber ekki að skilja staðfestingu
skipulagins sem svo að nú sé búið að
ákveða í eitt skipti íyrir öll hver
framtíð hálendisins verði. Ný sam-
vinnunefnd um svæðisskipulag mið-
hálendis íslands verður skipuð innan
tíðar og mun hennar fyrsta verk
verða að afla sér upplýsinga um
hugsanlegar breytingar og breyttar
forsendur á umræddu skipulags-
svæði, auk þess sem hún mun gæta
þess að tillögur sveitarfélaga um að-
alskipulag á sínu svæði verði í sam-
ræmi við markaða stefnu svæðis-
skipulagsins eða þær breytingar sem
hugsanlega verða gerðar á því.
Aðdragandinn að svæðisskipulagi
miðhálendis Islands var langur.
Samvinnunefnd um svæðisskipulag
miðhálendis Islands, sem skipuð var
árið 1993 vann að tillögunni sem kom
út í maí 1997. í nefndinni áttu þær 12
héraðsnefndir sem liggja að miðhá-
lendinu hver um sig einn fulltrúa en
umhverfisráðherra skipaði formann
nefndarinnar. Að lokinni útgáfu til-
lögunnar var skipulagið auglýst og
almenningi og hagsmunaaðilum gef-
inn kostur á að gera athugasemdir
við það. í nóvember 1998 lauk nefnd-
in við að vinna úr innsendum athuga-
semdum, sem voru um 100 talsins,
og afgreiddi skipulagið. Skipulags-
stofnun fór að því búnu yfir það, og
útskýrði og túlkaði framsetningu
þess. 9. apríl mælti stofnunin með
því við umhverfísráðherra að skipu-
íagið yrði staðfest, sem hann og
gerði 10. maí.
Að sögn Stefáns Thors skipulags-
stjóra var þörfin fyrir að skipuleggja
háiendið mikil og hann sé ekki frá
því að hún hafi aukist mikið á síðustu
árum, meðal annars vegna þess að
þeim sem sæki inn á hálendið fjölgi
stöðugt, þeir hafí mismunandi þarfír
og áhugamál og hagsmunir þeirra
skarist í sumum tilvikum. Hann seg-
ir að þrátt fyrir að miðhálendið nái
yfír um 40% flatarmáls landsins hafi
ástand í skipulags- og byggingarmál-
um á svæðinu hingað til verið eins og
hjá vanþróuðustu ríkjum. Nauðsyn-
legt hafí verið að breyta þessu og því
sé ánægjulegt að mörkuð hafí verið
stefna í skipulagsmálum þess.
„Eflaust verður áfram deilt um
efnistök og stefnu í skipulagsmálum
á miðhálendinu, enda skipulagsáætl-
un aldrei gerð í eitt skiptið fyrir öll.
Með staðfestingu svæðisskipulagsins
núna er hins vegar stigið stórt skref,
það er búið að koma skipulagsmálum
í ákveðinn farveg. Búið er að marka
leiðina þannig að ef gera á breyting-
ar þá er vitað frá hverju er verið að
breyta og í hvað,“ segir Stefán.
Landslag og ásýnd svæðisins
verði varðveitt sem best
Við gerð á Svæðisskipulagi miðhá-
lendisins má segja að um tvo kosti
hafí verið að ræða. Annars vegar að
á svæðinu skyldi ríkja algert bygg-
ingarbann eða þá að framkvæmdir
skyldu vera takmarkaðar. Síðari
kosturinn varð fyrir valinu og voru
eftirfarandi meginmarkmið höfð að
leiðarijósi við gerð svæðisskipulags-
ins:
Heildarstefna var mörkuð í leyfís-
veitingum fyrir mannvirkjagerð á
hálendinu og áhrif hennar á um-
hverfíð metin. Landslag og ásýnd
svæðisins skyldi varðveitt sem best,
þar með talið gróður og lífríki, nátt-
úru- og menningarminjar. Skilgreina
skyldi vegakerfíð og það lagfært ög
reynt að koma í veg fyrir akstur ut-
an vega. Virkjanasvæði og land ætl-
að undir uppistöðulón og línulagnir
framtíðarinnar skyldu sýnd á skipu-
laginu. Ferðamál á hálendinu væru
skilgreind, hálendismiðstöðvum og
þyrpingum fjallaskála skyldu valin
svæði og aðstaða ferðamanna bætt.
Skipulagi yrði komið á sorp- og frá-
rennslismál og náttúruverndarsvæði
væru skilgreind og landgræðslu-
svæði sýnd.
Skipulagið tekur til þátta eins og
samgangna, orkuvinnslu, útivistar-
og ferðamála, fjarskipta, þjóðminja,
byggingarmála, náttúruverndar,
heilbrigðismála, vatnsvemdar og
hefðbundinna nytja og landgræðslu.
Þá byggir það á þeirri meginhug-
mynd að miðhálendinu er deilt niður
í belti, sem ákvarðast annars vegar
af mannvirkjagerð og hins vegar af
vemdargildi. Með því móti er stuðlað
að því að allri meiriháttar mann-
virkjagerð er haldið á afmörkuðum
beltum en tekin em frá sem stærst
og samfelldust vemdarsvæði þar
sem framkvæmdum er haldið í lág-
marki.
Mannvirkjum verði haldið á
afmörkuðum beltum
Eins og sjá má á meðfylgjandi
korti em helstu mannvirkjabelti
miðhálendisins tvö samkvæmt svæð-
isskipulaginu og liggja þau þvert yfir
hálendið um Sprengisand og Kjöl.
„Þar eru flutningsæðar raforku og
umferðar auk uppistöðulóna, og þar
em helstu þjónustusvæði ferða-
manna. Á Suðurlandi em einnig
þvertengingar meðfram Byggðalínu
um Fjallabakssvæði að virkjunum á
Tungnaársvæðinu og þaðan til vest-
urs með Hvalfjarðarlínu sunnan
Langjökuls," segir Stefán.
Orkuvinnslusvæði em sérstaklega
skilgreind í skipulaginu. Þar er um
að ræða þrjá flokka: núverandi orku-
vinnslusvæði, fyrirhuguð orku-
vinnslusvæði og fyrirhugaðar há-
spennulínur. Að sögn Stefáns gerði
samvinnunefndin fyrirvara á Fljóts-
dalsvirkjun og Norðlingaöldumiðlun
í afgreiðslu sinni á svæðisskipulag-
inu.
„Þessi fyrirvari hefur þó ekki
beinlínis takmarkandi þýðingu fyrir
virkjanirnar vegna þess að til em lög
sem heimila Fljótsdalsvirkjun og
Norðlingaöldumiðlun, en hann er
ábending um að skoða ætti aðra út-
færslukosti. Nefndin gerir ekki fyr-
ii-vara við aðrar fyrirhugaðar virkj-
anir vegna þess að þær em skemmra
á veg komnar og ekki em fyrirsjáan-
legir jafnmiklir hagsmunaárekstrar
og komið hafa í ljós í hinum tilvikun-
um,“ segir Stefán.
Þrír flokkar vemdarsvæða
Hvað vemdarsvæði varðar skipt-
ast þau í þijá flokka. Svæði sem era
dökkgræn á kortinu kallast náttúm- ,
vemdarsvæði. Innan þeirra era frið- 1
lýst svæði og svæði á Náttúruminja-
skrá en á þeim gilda þegar takmark-
andi reglur um landnotkun og um-
ferð. Svæðisskipulagið gerir ráð fyr- ]
ir að tekið sé mið af almennum sjón- i
armiðum um „vemdarheildir“ og
„lágt byggingarstig“ á þessum svæð- i
um. Að sögn Stefáns er stefnt að því
að á náttúruvemdarsvæðum verði :
settar ákveðnar reglur sem tak- c
marka hvers konar mannvirkjagerð,
umferð og umgengni, jafnt sumar (
sem vetur. 1
Almenn vemdarsvæði era ljós-
græn á kortinu. Um þau gilda svip- .
aðar reglur og um náttúruverndar-
svæði og svæði á Náttúruminjaskrá .
era innan almennra vemdarsvæða. I
Þá em einnig skilgreind vatnsvemd- ;
arsvæði og önnur svæði, en ekki er J
skilgreint hvaða landnotkun eigi við
á þeim síðarnefndu. ]
Stærstu ár Sprengisandsleiðar
og Kjalar verði brúaðar
Svæðisskipulagið tekur afstöðu til
uppbyggingar vega á hálendinu en
um það hefur mikið verið rætt und-
anfarin misseri, hvort vegunum skuh
haldið í svipuðu ástandi og þeir eru
nú eða hvort gera eigi róttækar
breytingar og koma upp heilsársæð-
um þvert yfir landið, til dæmis um
Sprengisandsleið eða Kjöl. Jafnvel
hafa verið uppi hugmyndir um slíka
samgönguæð þvert yfír landið norð-
an Vatnajökuls.
í svæðisskipulaginu er ekki tekið
undir svo róttækar hugmyndir en
hins vegar er mælt með því að aðal-
fjallvegir og stofnvegir hálendisins,
Sprengisandur og Kjölur, verði
byggðir upp sem góðir sumarvegir
og helstu ár á þeim vegum verði brú-
aðar. Fjallvegum, sem er meirihluti
vega á hálendinu, verði hins vegar
haldið óbreyttum. Einkavegum og
öðmm ökuleiðum verður ekki breytt
en ákvarðanir um legu nýrra einka-
vega og annarra ökuleiða tengist
ákvörðunum um ný mannvirki og
skal fjalla um það sérstaklega.
Frá hálendismiðstöð
að fjallaseli
Þjónustustaðir fyrir ferðamenn
em flokkaðir í fjóra flokka: jaðar-
miðstöðvar, hálendismiðstöðvar,
skálasvæði og fjallsvæði. Jaðarmið-
stöðvar em í jaðri hálendisins og í
góðu vegasambandi og rekstri að
jafnaði allt árið, eins og til dæmis
Húsafell og Hólaskjól. Hálendismið-
stöðvar em hins vegar við aðalfjall-
vegi og er þar reiknað með alhliða
þjónustu við vetraramferð, hesta-
menn, veiðimenn og skíðafólk.
Hveravellir og Versalir falla til
dæmis undir þennan flokk. Skála-
svæði eru einnig í góðu vegasam-
bandi en þjónusta er minni en í há-
lendismiðstöðvum. Fjallaselin em
aftur á móti í takmörkuðu eða engu
vegasambandi. Þau eiga, eins og
miðstöðvar og skálar, að vera opin
fyrir almenning í öryggisskyni. Þá
segir að megináhersla sé lögð á gist-
ingu í skálum frekar en í tjöldum.
Stefán segir aðspurður að svæðis-
skipulagið muni koma til með að
taka breytingum eftir því sem frek-
ari upplýsingar liggi fyrir og for-
sendur breytist. Hann segir að þessi
stefnumörkun sé gerð á grundvelli
þeirra upplýsinga sem liggi fyrir í
dag, en eftir því sem nákvæmari
upplýsingar um gróðurfar, lífríki og
fomminjar líti dagsins ijós, því betra
verði skipulagið. „Svæðisskipulag
miðhálendisins sem nú hefur verið
samþykkt hefur komið byggingar-
og skipulagsmálum hálendisins í
ákveðinn farveg. Það er gi-ófur
rammi sem nauðsynlegt er að byggja
á en tekur breytingum eftir því sem
nákvæmari upplýsingar liggja fyxúr,
hvort sem er í einstökum málaflokk-
um eða á afmörkuðum svæðum,“
segir Stefán að lokum.