Morgunblaðið - 27.05.1999, Blaðsíða 26

26 FIMMTUDAGUR 27. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ

$etttup peiwi
I
t PARKER
SONNET
ERLENT
Morgunblaðið/Andri
FYRIR utan borgina Montsjégorsk á Kóla-skaga þar sem reykháfar Nikkel-verksmiðjanna spúa brennisteinstvísýringi sem eyðileggur þann gróður
sem fyrir er. Á sumum svæðum er talið að jarðvegur sé orðinn svo mettaður af þungmálmum að það borgi sig að vinna hann fremur en nýtt hráeftii.
„VEGNA efnahagsástandsins í Rúss-
landi hef ég áhyggjur af flestu þar í
landi.“ Þetta sagði Inger M.H. Eikel-
mann, ráðgjafi við öryggismáladeild
norska geislavamaráðsins, sem er við
Svanhovd-umhverfismiðstöðina og
ráðstefnusetrið um 30 km frá bænum
Kirkenes í Norður-Noregi, örskammt
frá landamærum Rússlands. Kyrrð,
ró og heiður himinn er yfir Svanhovd,
sem ekki yrði rofið nema fyrir sakir
grámóskulegs skýs í suð-austurátt. A
bak við hæð eru landamærin.
Steinsnar frá þeim er bærinn Nikkel,
kenndur við samnefndan málm, og
reykháfar málmbræðslu bæjarins
sem spúa út í andrúmsloftið fjórfoldu
magni brennisteinstvísýrings alls
norsks iðnaðar á ári hverju. Lítið er
til ráða án vilja heimamanna. Verk-
smiðjan er mannanna verk og sér
fjölskyldum farborða.
Svanhovd-miðstöðin var reist árið
1993 fyrir opinbert fé og var mark-
mið stjómvalda að auka viðbúnað
vegna hugsanlegrar hættu af kjam-
orkubúskap Rússa á Kóla-skaga. I
Svanhovd starfa um 30 manns að
staðaldri við almenna umhverfis-
vemd, ráðstefnuhald og geislamæl-
ingar auk annars. Svanhovd er í
senn ráðstefnumiðstöð, rannsóknar-
stöð og neyðarstjómstöð norska
geislavarnaráðsins ef til þess kæmi
að slys á borð við Tsjérnóbýl-slysið
yrði handan landamæranna.
Víðtækt geislamælinganet
Inger Eikelmann sagði að mikill
hluti starfsins færi í geislamælingar
og að Svanhovd væri einn liður í víð-
tæku geislamælinganeti norskra,
sænskra og finnskra stjórnvalda.
Geislamælingarstöðvar í Skandinav-
íu og víðar séu tengdar saman og ef
breytinga verði vart á einum stað
fari ferli varúðarráðstafana í gang. I
Svanhovd er loftmælingastöð sem
getur numið minnstu breytingar á
geislavirku ryki í andrúmslofti. Upp
úr miðjum tíunda áratugnum hafi
menn fengið staðfestingu á því að ár-
ið 1993 hafi orðið sprenging í einni
verksmiðju kjamorkuenduvinnslu-
svæðisins í Majak, sem stendur
nærri ánni Ob austur í Uralfjöllum.
mbl.is
MARIA
LOVISA
FATAHÖNNUN
SKÓLAVÖRÐUSTÍG 3A • S 562 6999
Kyrrð, ró og
heiður himinn
- sem stendur
í Svanhovd skammt frá landamærum
Rússlands og Noregs er rekin umhverfís-
miðstöð er reist var í því skyni að auka
viðbúnað vegna hættunnar á umhverf-
isslysum Rússlandsmegin. Andri
Lúthersson var í Svanhovd og ræddi
við forsvarsmenn miðstöðvarinnar.
Eikelmann segir að
geislamæhngabúnaður
Svanhovd hafi þegar
greint aukið sesíum í
andrúmslofti, sem
vissulega hafi valdið
áhyggjum, en hinu sé
þó ekki að neita að nú
séu menn fuhvissir um
að búnaðurinn geti
numið minnstu breyt-
ingar, sem vissulega
treysti menn í trúnni á
að tími gefist til réttra
viðbragða á hættutím-
um.
Þá sagði Eikelmann
að vísindamenn á veg-
um norska geislavarna-
ráðsins stæðu fyrir
reglulegum geislamælingum í fæði,
dýrum og mönnum. Eftir Tsjér-
nóbýl-slysið hafi t.d. skapast sú hefð
að mæla geislavirkni í hreindýrum.
Mælingar á mannfólki hafí staðið yf-
ir í áraraðir og í Norður-Noregi hafa
menn einkum beint sjónum að þeim
sem búa norðan heimskautsbaugs
allan ársins hring, þ.á m. fólki í
Samabyggðum norðurhluta Skand-
inavíu. Hvað mannfólk varði þá gæti
enn áhrifa fjölda kjarnavopnatil-
rauna Sovétmanna á fimmta og
INGER M.H.
Eikelmann,
GÓLFEFNABÚÐIN
Borgartiíni 33
ða flísar
^ppeða parket
verð
óð þjónusta
sjötta áratugnum. Mik-
ih hluti þeirra tilrauna
fór fram í andrúmslofti
og var Kóla-skagi og
nánasta umhverfí sá
hluti Sovétríkjanna sem
einna mest var notaður
undir slíkt. í dag sé enn
hægt að greina áhrifin
þótt í litlum mæli sé.
Miklar áhyggjur af
kj a r n ae fn as m y gl i
Mikill hluti starfsins í
Svanhovd fer í fyrir-
byggjandi aðgerðir sem
kreijast þátttöku ann-
arra norskra aðila, s.s.
lögreglu, tollembættis-
ins og almannavama,
auk grannanna í austri. Skhvirku
eftirliti er haldið uppi á landamær-
unum, en stjórnvöld hafa haft
áhyggjur af ólöglegum innflutningi á
kjamakleyfum efnum sem hægt er
að selja hæstbjóðanda á svörtum
markaði. Dæmi frá Mið- og Austur-
Evrópu sanna að eftirspurnin eftir
slíkum efnum er næg og því ástæða
th fyllstu aðgæslu. I því skyni hefur
norska geislavarnaráðið útvegað lög-
reglu og tollyfirvöldum tækjabúnað
th að leita í farangri og bhum. Vhdi
Eikelmann ekki meina að nein tilvik
kjamaefnasmygls hefðu komið upp
við landamæri Noregs og Rússlands.
Þá sé reynt að koma á samstarfi
við Rússa, sem oftar en ekki hafi
reynst erfitt, þá vegna tregðu mið-
stjórnarvaldsins í Moskvu fremur en
hlutaðeigandi aðha á Kóla-skaga.
Mál Kóla-skaga séu einfaldlega ekki
ofarlega á forgangslista stjómvalda í
Moskvu.
En samstarfið hefur öðra fremur
beinst að því að gefa Rússum tækja-
búnað og veita þeim viðeigandi þjálf-
un. Segir Eikelmann að Kolatom-
kjamorkuverið valdi mestum
áhyggjum hvað Kóla-skagann varð-
ar. Norðmenn hafi beint sjónum að
öryggismálum í verksmiðjunni og
reynt að aðstoða á þeim sviðum sem
beinast liggi við. I þessu skyni hafi
norsk stjómvöld t.a.m. stutt
Kolatom við kaup á dísel-rafstöð sem
sé óháð öðra orkuflæði til verksmiðj-
unnar. Astæðan sé sú að fyrir hafi
komið að verksmiðjan hafi orðið raf-
magnslaus, sem geti valdið hættu á
kælingu á kjarnakljúfum. í slíkum
tilvikum hafi starfsmenn Kolatom
ekki náð að gangsetja dísel-stöð
kjamorkuversins.
Af öðram áhyggjuefnum á svæð-
inu nefndi Eikelmann geymslusvæði
Rússa fyrir geislavirkan úrgang og
almenna umhirðu svo hættulegra
efna. Ef óhapp yrði væri allt lífríki
Kóla-skaga og norðurhéraða Skand-
ínavíu í bráðri hættu; mannfólk,
dýra- og plöntulíf á láði og legi.
Af nógu er að taka
Ragnar Vaaga Pedersen er yfir-
maður Svanhovd-miðstöðvarinnar. A
blaðamannafundi lagði Petersen
áherslu á hve mikilvægt það væri að
efla samskiptin við Rússa í málefn-
um er varða umhverfisvernd. Og
ekki síst meðal starfsmanna verk-
smiðja, vísindamanna og verkfræð-
inga - fólksins sem vinnur verkin og
starfar daglega við hættulegar að-
stæður. Með þetta að markmiði hafi
norskir vísindamenn leitast við að
afla formlegra en einnig óformlegra
tengsla með því að koma á vinnuhóp-
um, kaupa sérþekkingu frá rúss-
neskum sérfræðingum og deha með
þeim upplýsingum. Er unnt hafi ver-
ið að koma slíku samstarfi á hafi það
reynst einkar happadrjúgt þar eð al-
mennt menntunarstig Rússa er mjög
hátt, þjónusta ódýr og vilji th breyt-
inga ríkur.
Af nægum umhverfisvám öðram en
kjamorkubúskap Rússa er að taka á
Kóla-skaga. Nikkel-verksmiðjumar,
sem era aðahega á þremur stöðum á
skaganum; í bænum Nikkel, við borg-
ina Zapolyamy og við borgina Mont-
sjégorsk, era miklir umhverfisógn-
valdar og fi-am hefur komið að eig-
endur verksmiðjanna hafi ekki tekið
vel í óskir Norðmanna um að þeim
verði hjálpað við að kaupa mengunar-
búnað. í útblæstri nikkel-verksmiðja
er mikið af þungmálmum sem menga
jarðveginn auk brennisteinstvísýr-
ings sem svíður megnið af gróðri. Ahs
er talið að um tveir þriðju hlutar allr-
ar þungmálmamengunar á norður-
heimsskautssvæðinu komi frá verk-
smiðjunum á Kóla-skaga. Umhverfis
verksmiðjumar er gróður aðeins
sviðin jörð. Skógar era htið annað en
visnir trjábolirnir. Að sögn Pedersens
er svo komið á vissum stöðum, líkt og
á svæðinu umhverfis nikkel-verk-
smiðjumar við Montsjégorsk, að í
raun myndi það borga sig að moka
jarðveginum upp í vörabha og keyra
hann í málmbræðslumar þar sem
hann yrði unninn, í stað þess að
sækja nýtt hráefni í grjótnámur.
Jarðvegurinn sé orðinn svo mettaður.