Morgunblaðið - 27.05.1999, Blaðsíða 42

42 FIMMTUDAGUR 27. MAÍ1999
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Tvískinn-
ungur og
hræsni
Frelsi og velmegun hefurgert margan
Vesturlandamanninn ófæran um að
sjá í réttu Ijósi þjáningar þeirra sem
búa við kúgun.
Sjónvarpsþættirnir frá
CNN um sögu kalda
stríðsins sem nú eru
sýndir í ríkissjónvarp-
inu eru að mörgu leyti
fróðlegir, ekki síst er mikill feng-
ur að myndefninu sem þar hefur
verið skeytt saman. En þrátt fyr-
ir ýmsa augljósa kosti hefur
þáttaröð þessi sætt allmikilli
gagurýni í Bandaríkjunum og
Bretlandi. Megingagnrýnin hefur
beinst að þeirri tilhneigingu í
þáttunum að gera ekki upp á
milli stórveldanna tveggja,
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna.
Jafnvel banda-
VIÐHORF
Eftir Jakob F.
Ásgeirsson
ríska vikublað-
inu The New
Republic, sem
löngum hefur
verið talið til vinstri, blöskrar
hvemig reynt er að sýna kalda
stríðið sem „siðferðilega óljósa
baráttu milli tveggja jafnhættu-
legra stórvelda". Þeir sem að
þáttunum standa hafa á hinn
bóginn sagt að þeirra markmið
hafi ekki verið að finna sökudólga
heldur einfaldlega að segja sög-
una frá öllum hliðum. Að sumu
leyti jafnast það náttúrlega á við
að segja sögu af glæp með því að
gera fórnarlambinu og glæpa-
manninum jafnhátt undir höfði.
Þykjast sumir greina sterk áhrif
Ted Tumers, eiginmanns Jane
Fonda, í þessum þáttum, en hann
er stofnandi CNN og átti hug-
myndina að gerð þáttanna.
Því miður hef ég ekki séð nema
fáa þætti, en meðal þess sem ég
hef staldrað við hingað til er eft-
irfarandi:
Hlutur Breta og vesturveld-
anna er gerður mjög tortryggi-
legur eftir valdarán kommúnista
í Rússlandi. Lenín er hvítþveginn
og sýndur sem einlægur baráttu-
maður fyrir bættum hag alþýðu
manna. Ekkert er minnst á
fjöldamorð sem hann fyrirskipaði
og þær milljónir sem féllu í hung-
ursneyðinni sem Lenín kallaði yf-
ir landið á tímum hins svokallaða
stríðskommúnisma. Upphaf
kalda stríðsins eftir síðari heims-
styrjöldina er öðrum þræði rakið
til „útþenslu" Bandaríkjanna,
Stalín hafi verið nauðbeygður að
skapa sína eigin ríkjablokk til
mótvægis við markaðsblokk vest-
ursins, auk þess sem harka
Trumans Bandaríkjaforseta hafi
magnað kalda stríðið stórkost-
lega. CNN segir okkur að Trum-
an og Marshall hershöfðingi, ut-
anríkisráðherra Bandaríkjanna,
hafi haft litla þekkingu á utanrík-
ismálum og verið gjarnt að sjá öll
mál í svart-hvítum litum. Skýrt
er frá leynilegum afskiptum
bandarísku leyniþjónustunnar
CIA af kosningunum á Italíu
1948 með nokkurri hneykslan -
án þess að setja þau afskipti í sitt
eðlilega samhengi við atburðina í
Tékkóslóvakíu þar sem kommún-
istar höfðu hrifsað til sín öll völd
eftir velgengni í lýðræðislegum
kosningum. Reynt er að draga úr
mikilvægi Marshall-hjálparinnar
fyrir viðreisn Vestur-Evrópuríkja
en á hinn bóginn mikið gert úr
þeim efnahagslega ávinningi sem
Bandaríkjamenn sjálfir hafi haft
af því að skapa markaði fyrir
framleiðslu sína. Oft er vikið að
því að ótti kaldastríðsáranna hafi
verið huglægur, magnaður upp af
vanþekkingu, tortryggni og
heimsku. CNN segir okkur að á
sjötta áratugnum hafi stórveldin
snúið ótta sínum innávið - gegn
sínum eigin þegnum. í Banda-
ríkjunum hafi ríkt ógn McCart-
hyismans, en í Sovétríkjunum
Gúlagið, leyniheimur þrælabúð-
anna. Þar með er dregin upp
hliðstæða milli annars vegar and-
styggilegrar taugaveiklunaröldu
sem fór um bandarískt þjóðfélag
um nokkurra ára skeið og kallaði
miklar hremmingar og sálarang-
ist yfir fáein hundruð manna sem
misstu atvinnu sína og jafnvel
æruna - og hins vegar margra
áratuga ofsókna harðstjórnar þar
sem mannréttindi voru fótum
troðin, a.m.k. 20-30 milljónir
manna myrtar að boði valdhafa
og 8-10 milljónir manna að stað-
aldri í þrælavinnubúðum við
óhugnanlegar aðstæður.
í samtölum Matthíasar Jo-
hannessens við sovéska andófs-
menn kemur glöggt fram að þeir
áttu erfitt með að skilja bama-
skap margra Vesturlandamanna
og skort þeirra á siðferðisþrótti.
„Þá, sem enn eru hiynntir stjórn-
kerfi þar sem 60 millj. þegnanna
hefur verið slátrað til að tryggja
að kerfið fari ekki úr skorðum,
ætti að úrskurða blábjána eða
þroskahefta," sagði Nóbelskáldið
Josef Brodsky einhverju sinni
þegar hann undraðist umræðuna
á Vesturlöndum um sovétskipu-
lagið.
í einni af skáldsögum V.S.
Naipauls er franskt par sem
vinnur í nýfrjálsu Afríkun"ki og
slakar á með því að hlusta á plöt-
ur með Joan Baez. Sögumaður
Naipauls segir:
„Maður gæti ekki hlustað á
þessa ljúfu söngva um óréttlæti
nema maður gerði ráð fyrir rétt-
lætinu og byggi við það mestan
part. Maður gæti ekki sungið sí-
fellt um endalok heimsins nema
... manni fyndist að heimurinn
myndi vara að eilífu og maður
væri óhultur í honum.“
Eins og svo oft í sögum sínum
og ritgerðum hittir Naipaul beint
í mark með athugasemdum sín-
um um mannlegt eðli og hræsni
nútímamannsins.
Það er hlutskipti okkar sem
höfum búið lengi við frelsi og vel-
megun að allar umræður um
ófrelsi, kúgun og fátækt í öðrum
ríkjum eru okkur öðrum þræði
tækifæri til að agnúast út í ýmis-
legt sem okkur finnst aflaga fara
í okkar eigin litla vemdaða heimi
og veita okkur útrás fyrir inni-
byrgða borgaralega gremju.
Svona lítil erum við í okkur og
svo skilningslaus á þjáningar
annarra.
Og þess vegna virðast margir
ekki geta horfst í augu við
óhugnað kommúnismans án þess
að skírskota í sífellu til ýmissa
misfellna í heimi réttarríkisins.
Sjónvarpsþættirnir um kalda
stríðið bera þessu glöggt vitni.
Að svo mæltu slæ ég botn í
þessi Viðhorfs-pistlaskrif mín.
Eg þakka lesendum góðar við-
tökur.
Herhvöt til varn-
ar stöðug’leika
NÚ ERU kosningar
að baki, ný ríkisstjóm í
burðarliðnum og kröfur
í næstu kjarasamning-
um era að koma fram í
dagsljósið. Þá berast
fréttir af þenslu. Þær
fréttir era reyndar ekk-
ert annað en staðfest-
ing á fyrri ummælum í
fjölmiðlum, m.a. af
hálfu sérfræðinga. Þeir
kveða hins vegar fastar
að orði en áður.
Varað var við þenslu
Ég hef vakið athygli
á hættu á þenslu frá því
að síðasta fjárlagafram-
varp var lagt fram eða í
um það bil hálft ár. Ég hef bent á
margvíslega veikleika í hagkerfinu,
m.a. mikla útlánaaukningu í banka-
kerfinu, aukningu erlendra skulda,
aukningu skulda heimila og sveitar-
félaga, mikinn viðskiptahalla og
ónógan þjóðhagslegan spamað.
Erlendir sérfræðingar hafa tekið
undir margt af þessu og nú síðast
vöraðu sérfræðingar OECD og Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins mjög
ákveðið við hættu á verðbólgu. Rík-
isstjórnin hefur verið andvaralaus
og vildi ekki svara þessu neinu í
kosningabaráttunni en nú er kosn-
ingum lokið. Það verður að hefjast
strax handa við að koma í veg fyrir
að verðbólgan fari af stað á nýjan
leik. Það er hægt að ná pólitískri
samstöðu vegna þess að allir flokk-
ar settu stöðugleikann í öndvegi í
kosningabaráttunni. Nú á að herma
þau ummæli upp á alla flokka.
Erfiðir kjarasamningar
framundan
Það sem gerir stöðuna sérstak-
lega vandmeðfarna eru kjarasamn-
ingamir sem eru framundan. Siðast
samdi almenni markaðurinn til
langs tíma en þróunin hefur verið
sú að margir hópar hafa fengið
miklar kauphækkanir og þá vilja
aðrir eðlilega rétta hlut sinn í næstu
samningum.
Úrskurður Kjara-
dóms um 30% launa-
hækkun til þingmanna
hellir olíu á þann eld.
Þótt launaskrið hafi
verið nokkuð svo og
umtalsverð kaupmátt-
araukning er jafnljóst
að hún hefur orðið með
misjöfnum hætti.
Ef verðbólgan fer af
stað glötum við þeim
mikla ávinningi sem
náðist með þjóðarsátt-
arsamningnum árið
1990. Ef til vill er tím-
inn framundan erfið-
asta prófraunin í 10 ár
og þess vegna verða
allir að leggjast á eitt.
Þjóðarsáttin byggðist á trúnaði
Þjóðarsáttin var gerð með sam-
komuiagi vinnuveitenda og laun-
Verðbólga
Hægt er að ná póli-
tískri samstöðu vegna
þess að allir flokkar
settu stöðugleikann í
öndvegi í kosningabar-
áttunni, segir Agúst
Einarsson. Nú á að
herma þau ummæli upp
á alla flokka.
þega á aimennum markaði. Þar náð-
ist trúnaður, traust og vilji til að
ráðast gegn verðbólgunni í alvöra.
Þetta tókst m.a. vegna þess ein-
stæða trúnaðarsambands sem skap-
aðist milli foringja beggja fylkinga,
Einars Odds Kristjánssonar, þáver-
andi formanns VSI, og Guðmundar
J. Guðmundssonar, þáverandi for-
manns Dagsbrúnar og Verka-
Ágúst
Einarsson
Sum mistök er ekki
hægt að leiðrétta!
EITT það besta sem
gerst hefur í útivistar-
málum Reykvíkinga á
síðari árum er lagning
göngustígsins meðfram
sjónum í Skerjafirði,
frá Ægisíðu og inn í
Fossvog. Fyrir íbúa
miðborgarinnar er
þetta aðgengi að sjón-
um ómetanlegt.
Þangað fer fólk ekki
bara til að horfa á
fugla, heldur líka til að
anda að sér sjávarilmi,
horfa á og vera til í víð-
áttunni. Manneskjunni
er lífsnauðsynlegt að
hafa víðáttu í kringum
sig og okkar næsta náttúra skiptir
okkur þvi miklu máli.
Þeir menn, mér skilst jafnvel
landsfundur Sjálfstæðisflokksins
þar á meðal, sem nú gæla við þá
hugmynd að flytja Reykjavíkurflug-
völl út í Skerjafjörð - hefur þetta
fólk aldrei gengið niður að sjó með
baminu sínu, hundi eða jafnvel for-
eldrum sínum! og fundið frelsistil-
finningu þá sem fylgir því að verða
hluti víðáttunnar?
Ekki era margir staðir eftir í
borginni til að njóta útivistar og
varla ætla skipulagsyfirvöld fólki að
ferðast tugi kílómetra til þess arna?
Hvað er lokkandi við það að ganga
niður að sjó - og í stað útsýnis til
Álftaness og Keilis í fjarska þá blas-
ir við flugvöllur með tilheyrandi
flugvéladyn og olíufnyk? Og ekki
nóg með að sumum
þyki þetta afskaplega
tæknileg lausn og hag-
kvæm heldur skilst
mér að aðfiugið verði
mikið til yfir öðra úti-
vistarsvæði, Fossvogs-
dalnum!
Menn rekur kannski
minni til baráttu er átti
sér stað fyrir nokkrum
árum til vamar því að
Fossvogsdalurinn yrði
lagður undir hrað-
braut. Það var á teikni-
borðinu þá, þótti hag-
kvæmt og skynsam-
legt. Ég bið fólk að
fara í gönguferð með-
fram sjónum og út í
Fossvogsdal og ímynda sér hvemig
þar væri umhorfs ef sú hugmynd
hefði náð fram að ganga. Þá mót-
mæltu íbúar og þeir höfðu áhrif á
það hvernig þeirra nánasta um-
hverfi var útfært.
Það er nefnilega hægt að vera
ósammála því sem er á teikniborð-
um manna úti í bæ, það er hægt að
skera upp herör og mótmæla! Það
heitir lýðræði. Ég er mér þess fylli-
lega meðvitandi að eitthvað þarf að
gerast í málefnum flugvallarins.
Menn tala um þéttingu byggðar en
þarf hún að vera á kostnað útivist-
arsvæða og aðgangs okkar að nátt-
úru hér á svæðinu?
Hvað með ísingu á veturna þegar
aldan gengur yfir, verður slíkur
flugvöllur ekki stórvarasamur? Ég
Vilborg
Halldórsdóttir
mannasambandsins. Vitaskuld
komu fleiri beggja vegna borðs að
þessari sáttargjörð en hún tókst og
hélt.
Stjórnmálamenn höfðu nær ekk-
ert með þjóðarsáttina að gera fyrr
en á síðustu stigum og í annarri lotu
þótt margir þeirra vilji nú Lilju
kveðið hafa. Þjóðarsáttin átti vita-
skuld aðdraganda í mörgum kjara-
samningum. Sú stefna sem varð of-
an á í sjávarútvegi á þeim tíma að
sífelldar gengislækkanir væra at-
vinnugreininni til tjóns til lengri
tíma var helsta forsenda þjóðarsátt-
arinnar.
Vitrir menn
í atvinnulífinu
Nú þarf að beita svipuðum ráðum
ekki síst vegna þess að órói er í
samfélaginu og deilur innan ASI um
skipulagsmál. Staðan er því mjög
viðkvæm.
Nú verða vitrir menn í hags-
munasamtökum á vinnumarkaði að
setjast niður og spá í hvemig næstu
kjarasamningar verða gerðir án
átaka og án þess að þensla aukist og
hætta verði á verðbólgu. Sú lausn
verður að fela í sér kjarabætur tii
hópa sem hafa orðið útundan og
jafnframt verða aðrir sem hafa náð
sínum hlut að standa hjá í þetta
sinn.
Það er hægt að gera endurbætur
í samvinnu við stjórnvöld í skatta-
málum og ég tel að það eigi að end-
urmeta samspil almannatrygginga,
lífeyriskerfis, sparnaðar og skatta-
keiifis og m.a. endurskoða skatt-
lagningu launatekna, fjár-
magnstekna og eigna. Slík upp-
stokkun ætti að leiða til öflugra líf-
eyriskerfis, aukins sparnaðar og
minni jaðarskatta.
Stöðugleikinn er ekki
pólitískt deilumál
Átakamál næstu mánaða verða
ekki á stjórnmálasviðinu heldur í
kjarasamningum. Við skulum taka
höndum saman og gera þá samn-
inga þannig að þeir ásamt öðram
aðgerðum hjálpi til að tryggja stöð-
ugleika næstu ár. Þetta verkefni
kemur á undan öllum öðrum. Hætt-
an er mikil og afleiðingarnar geta
orðið skelfilegar og ekkert okkar
vill hverfa til tímans fyrir 1990. Það
verður að varðveita stöðugleikann.
Höfundur er prófessor.
Flugvöllur
Ekki eru margír staðir
eftir í borginni til að
njóta útivistar, segir
Yilborg Halldórsdóttir,
og varla ætla skipu-
lagsyfirvöld fólki að
ferðast tugi kílómetra
til þess arna?
legg því til að í nánustu framtíð
verði Reykjavíkurflugvöllur fluttur
- út úr borginni, ekki til Keflavíkur
heldur í nágrannasveitarfélagið
Hafnarfjörð, út í Kapelluhraun. Þar
er kvartmílubraut og þar yrði flug-
völlurinn í nágrenni álvers og
Reykjanesbrautar. Flugvellir eiga
ekki að vera á útivistarsvæðum!
Reykjavíkurborg hefur talsverð-
ar tekjur af flugvellinum og má ef-
laust ekki við tekjuskerðingu en
kannski ættu borgaryfirvöld að af-
stýra því, að skammtímasjónarmið
séu látin ráða í þessu máli en líta
frekar til langtímafarsældar fyrir
alla.
Nú hefur einnig komið fram sú
hugmynd að setja flugvöllinn út í
Engey. Að mínu mati er það þó
skárri kostur en Skerjafjörðurinn
en hvað verður það næst? Þyrlupall
upp á topp Esjunnar; þar er nú enn
eitt útivistarsvæðið sem hægt er að
fikta í!
Höfundur er leikkona
og nemi við HÍ.