Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1976, Side 13

GJÓSKULÖG OG GAMLAR RÚSTIR
17
kelsdalur hafi byggst á landnámsöld og gjóskulagaathuganir styðja
þetta,
Vorið 1962 skrapp ég austur á Hrafnkelsdal að tilmælum þáverandi
þjóðminjavarðar, Kristjáns Eldjárns, en Aðalsteinn Jónsson bóndi
á Vaðbrekku hafði tjáð honum, að þar sem heitir að Þórisstöðum (8.
mynd), milli Vaðbrekku og Aðalbóls, en austan ár í dalnum, hefði
við gröft vegna beitarhúsa, sem þar eru, fundist allmikið af brennd-
um kindabeinum undir óhreyfðu, ljósu öskulagi. Langaði fróðleiks-
manninn Aðalstein til að vita eitthvað nánar um aldur þessa ösku-
lags. Mér þótti fréttin næsta merkileg, því samkvæmt lýsingu á
öskulaginu var hér um að ræða annaðhvort Ö 1362 eða það öskulag
sem ég í þann tíma taldi líklegast vera það lag sem gengur undir
nafninu landnámslagið, vegna þess að það er myndað nærri upphafi
landnáms. Samkvæmt rannsóknum mínum í Þjórsárdal 1939 er það
örugglega eldra en byggð í þeim dal. Það er sömuleiðis eldra en þær
bæjarrústir fornar sem Þór Magnússon gróf fram í Hvítárholti,
en Þorleifur Einarsson telur það eitthvað yngra en elstu búsetu í
Skálholti. Er full þörf á því að reyna að komast nær um aldur þessa
lags sem finna má um allan vesturhluta Suðurlands og á Vestur-
landi norður fyrir Hvammsfjörð. Þetta lag er mikilsvert í sambandi
við könnun á áhrifum landnáms á gróðurfar og fleira. Það var því
með nokkurri eftirvæntingu sem ég gróf snið hjá Þórisstöðum.
9. mynd er ljósmynd af því sniði. Þar getur að líta tvö þunn, ljós ösku-
lög og er það efra Ö 1362, en hið neðra það ljósa lag, sem ég áður
nefndi, og nokkru neðar beinahrúga og aðrar mannvistarleifar. Var
þá fengin sönnun fyrir því að hér hafi vei’ið mannvist fyrir norrænt
landnám? Svo reyndist ekki vera. Síðar þetta sama sumar rakti ég
þetta ljósa lag inn yfir öræfin, inn á Kringilsárrana og síðan til
Hvannalinda, og komst að raun um að þetta var Heklugjóskan frá
1104. En svo djúpt eru beinin á Þórisstöðum undir þessu lagi, 14 cm,
miðað við þykktina milli H 1104 og Ö 1362, að vart eru beinin yngri
en frá því um 900 og gætu hugsanlega verið eldri. Þetta snið getur
því talist næstum örugglega sönnun þess, að mannvist hefur hafist
í þessum hálenda afdal á landnámsöld og það jafnvel á fyrri hluta
hennar. Þarna hefur því verið byggð á þeim tíma sem Hrafnkell
á að hafa búið þar, en ýmis rök, sem hér verða ekki rakin, benda til
þess að byggð hafi ekki orðið langæ þarna og líklega verið lögð af,
að mestu a. m. k., löngu áður en Hrafnkelssaga var skrifuð.
Jökuldalur er talinn næstlengstur dalur á íslandi, en Bárðar-
dalur er, að Köldukinn meðtalinni, lengstur dalur. Innsta núverandi
2