Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1976, Page 40

44
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Brynjúlfur Jónsson frá Minna-Núpi (f. 1838, d. 1914). Hér á eftir
verður reynt að rekja athuganir Brynjúlfs á dalnum og fornleifum
hans með sérstöku tilliti til Sámsstaða.
Hin sígilda grein Brynjúlfs Jónssonar um Þjórsárdal var prentuð
1885.21 Greinin er samkvæmt upplýsingum sem í henni standa rituð
árið 1880.22
Matthías Þórðarson hefur þó getið þess til að Brynjúlfur hafi sam-
ið greinina um 1870. Ástæðan til þessarar tilgátu eru ummæli Brynj
úlfs í bréfi frá því um 1867 til Jóns Þorkelssonar rektors: ,,Um
Þjórsárdal vona eg að geta, ef til vill, skrifað meira síðar.“23 Bréfið
gefur þannig ekki tilefni til annarrar ályktunar en þeirrar að Brynj-
úlfur hafi þá þegar, þ. e. 1867, ritað eitthvað um Þjórsárdal.
Af bréfaskiptum þeirra Sigurðar Guðmundssonar málara og Jóns
Sigurðssonar skýrast þessi mál. 1 bréfi frá Sigurði til Jóns, dagsettu
11. júlí 1868, segir m. a.: „... eg hefi séð allmerka ritgjörð í sinni
röð, sem Brynjólfur Jónsson á Minna-Núpi hefir samið í vetur. Hún
er um Þjórsárdalinn og fylgir henni lauslegt kort yfir dalinn, en
þó allvel gjört, og þar að auki myndir af öllum þeim fornu bæjar-
rústum, sem þar finnast með viðskrifuðu máli við hvern vegg.“24
Hér er líklega um að ræða sama rit og Brynjúlfur talar um í bréfinu
til Jóns rektors, og mun hann þá hafa samið ritið veturinn 1867-—68,
Þessa ritgerð mun Kr. Kálund, sem fór til íslands 1873, líklega hafa
fengið léða hjá Brynjúlfi og styðst við hana í Islandslýsingardrög-
um sínum eins og getið verður nánar síðar.2 5 Ritgerð þessi er ekki
varðveitt en hefur sennilega verið styttri en sú sem prentuð var
1885. Má segja að hún hafi verið önnur gerð (redaktion) en hin
síðari.
I Lbs. 578, 4to er varðveitt „Lýsing á Þjórsárdal af Brinjúlfi
Jónssyni 1862.“ Þetta er fullskrifuð stílabók með 14 skrifblöðum.
Á bl 14v er „Uppdrættir nokkurra bæarústanna". Á lausum tvíblöð-
blöðungi fylgja tveir uppdrættir af Þjórsárdal og ýtarlegar örnefna-
skrár. Stílabókinni fylgir einnig „Stutt lýsing á Þingskála þing-
2J Brynjúlfur Jónsson (1885), bls. 38—60 auk tveggja myndablaða.
Árni Magnússon (1955), bls. 37.
22 Brynjúlfur Jónsson (1885), bls. 42 og 53. Á bls. 52 segir einnig að heimildar-
kona Brynjúlfs hafi ^erið í Haukholtum 1875 og er því greinin rituð eftir
þann tíma.
22 Matthías Þórðarson (1916), bls. 10—11.
24 Matthías Þórðarson (1929), bls. 57.
25 Kálund (1877), bls. 198 og 200.