Dagblaðið Vísir - DV - 05.01.1985, Blaðsíða 8

V*3
•** .. Áf *-\_ * ~
'
jFj-rslu oiniugar 1 nýja geúnsí<iö
liiuuiiiríkjaima veröa bjggöar áriö
1‘iíiti <>}í strax líiiti jiiuii fyrsti. tiluti
'.tiiövarranar vvrða tilbukm. (ioim
Fyrsta geímstöd
DV. LAUGARDAGUR 5. J ANUAR1985.
Eftir einungis 10 ár verður regluleg
umferð frá Kanaveralhöfða til nýrrar
geimstöðvar Bandaríkjanna sem mun
sveima í 400 kílómetra fjarlægð frá
jörðu. Að minnsta kosti einu sinni í
mánuði mun ein af hinum 4 geimferj-
um fljúga með lið farþega upp í geim-
stööina. Og þessir farþegar veröa ekki
alltaf bara vísindamenn og geimfarar.
Meðal þeirra veröa lika blaðamenn,
rithöfundar og listamenn sem geta
kannski miklu betur en geimfarar
miðlað þeim áhrifum sem geimferð
hefur.
Risastórir sólvængirnir
verða áhrifarík sjón
Bara tveimur tímum eftir að lagt
verður frá Kanaveralhöfða munu far-
þegar sjá geimstöðina í fjarska eins og
skæra stjörnu á svörtum himninum.
Eftir því sem geimferjan nálgast fer
aö grilla í byggingu hennar. En geirn-
stöðin sem við blasir er samt ekki ýkja
lík hinni frægu, stílhreinu geimstöð úr
myndinni 2001.
1 staðinn sjá farþegamir byggingu
sem samanstendur af miklum fjölda
hylkislaga eininga sem að því er
virðist er hrúgað skipulagslaust
saman. En áhrifaríkust sjón verður þó
3. Geimstööin verður byggð upp af íbúðarherbergi, rannsóknarstofu eða
einingum sem eru alveg eins. Hver geymslupláss. En einnig sem stjórn-
eining er sjö metrar á lengd og hægt er : stöð eins og í einingunni á þessari
að innrétta hverja fyrir sig sem mynd.
Farþegarnir eru teknir um borð meö
aðstoð loftslöngu sem liggur á milli
lestunarklefans og að inngangi geim-
stöðvarinnar.
Síðan geta farþegarnir, 5—6, svifið
um borð. Og ef halda á sig viö hefðir
geimferðanna verða hinir frægu
Strássvalsar leiknir á meðan það ger-
ist alveg eins og í kvikmyndinni 2001.,
Geimfarar hafa oft hlýtt á þessa tóna
þegar hámarki hefur verið náð í geim-
flugiþeirra.
Farþegarnir eru nú komnir innfyrir í
þann hólk sem er íbúðareining fyrir
áhöfn geimstöðvarinnar.
Þrátt fyrir að hólkurinn sé bara 7
metrar á lengd og 4 metrar á breidd þá
viröist hann samt sem áður ótrúlega
rúmgóður. Það gerir nefnilega mikinn
mun að menn eru þyngdarlausir og
geta hreyft sig um allan hólkinn og eru
því ekki bundnir við rúm og gólf eins
og í herbergi á jörðinni.
Það verður reynt aö hafa heimilis-
legt. Þaö verða grænar plöntur,
skreytingar og húsgögn eins og á hóteli
í lúxusklassa. En það er nú líka
nauðsynlegt að eyða frítímanum í
notalegu umhverfi. Flestir farþegamir
eiga nefnilega eftir að vinna um borð í
tveir risastórir sólvængir sem teygja
sig tylft metra út frá miðhlutum geim-
stöðvarinnar.
Geimferjan er nú tilbúin til að tengj-
ast geimstööinni. Það gerist þannig að
geimferjan fer að fljúga með sama
hraða og stefnu og geimstöðin og snýr
opnum lestunarklefa í átt aö stööinni.
2. Svona mun nýja bandaríska geim-
stöðin líta út þegar hún er tílbúin.
Takið eftir kæliugganum sem gnæfir
milli sólvængjanna. Hann er
mikilvægur því mjög erfitt er að Iosna
við umframvarma í geimnum. Og það
verður umframvarmi því sólvængirnir
sjá fyrir 75 kW. Rannsóknar- og
íbúðareiningar eru tengdar saman
með hólki sem er tengiliður. Verk-
stæðið með griparminum sést við end-
ann á löngu einingunni.
í heimi tilbiiin
eftir 6ár
DV.LAUGARDAGUR 5. JANUÁR1985.
geimstöðinni í 2—3 mánuði. Áhöfn
geimstöðvarinnar vinnur í öðrum hólk-
laga einingunum. Þær eru allar sjö
metrar á lengd eins og íbúðarhólkur-
inn. Hver eining þjónar sínum tilgangi.
I einni einingunni er það athugað
hvernig dýr og plöntur laga sig aö
þyngdarleysi.
Þar veröur að finna búr með músum
og öpum innan um grænar plöntur og
heildaráhrifin munu liggja eitthvað á
milli þess sem er í dýragarði og þess
sem er í ylræktarveri.
önnur eining er lögð undir fram-
leiöslu nýrra efna í þyngdarlausu
ástandi. Þar getur verið um að ræða
gerð krystalls, framleiðslu á lyf jum og
kannski líka framleiðslu á nýrri teg-
und glers. Það er til ýmiskonar fram-
leiðsla þar sem þyngdarleysið hefur
mikiðað segja.
Að lokum er það verkstæðiseiningin
þar sem hægt er að taka á móti bil-
uðum gervitunglum og gera við þau.
Meiri hluti þess verkstæðis er þó opin
girðing þar sem gert er við biluð gervi-
tungl. Það verður gert við þau af geim-
förum sem eru í geimbúningi.
Skrúfjárn á villigötum
Dæmigerð viðgerö veröur fólgin í þvi
að skipta um bilaöa einingu á gervi-
tungli. Og þá er eins gott að halda fast
um skrúfjárnið. Ef því er sleppt lausu i
augnablik getur það auöveldlega oröiö
til þess aö það svífi á brott. Á hinn
bóginn eru fáir verkamenn sem geta
státað af eins góöu útsýni, bláleit
jöröin 400 kílómetrum fyrir neöan.
í girðingu geimstöðvarinnar getur
einnig verið að nokkrum minni geim-
förum hafi veriö lagt. Tiigangur þeirra
er að bera geimfara til fjarlægra
gervitungla sem þarf að yfirfara eða
laga.
Ef bilað gervitungl er mörg þúsund
kílómetra í burtu getur gjarnan borgað
sig að flytja geimfara til gervi-
tunglsins og framkvæma viðgerð á
staðnum. Það verður aö hafa i huga aö
flestar viðgerðir eru fólgnar í því að
fjarlægja ónýta einingu og setja nýja í
staöinn. Þama er um verulegar fram-
farir aö ræöa i geimferðum miöaö viö
það sem nú er. Nú veröa menn oft að
gefa gervitungl upp á bátinn sem kosta
milljónir króna bara vegna þess aö ein
eining, transistor fyrir túkall, bregst.
Á' braut geimstöðvarinnar um
jörðu fylgir henni heill herskari
ómannaöra gervitungla. Eitt þessara
tungla er Astro-pallurinn sem svífur í
nokkurra tuga kílómetra fjarlægð.
Um borð á pallinum hafa verið sett-
ir upp stórir geimsjónaukar og þegar
þeir eru í notkun verður að vera full-
komin ró í kringum þá, svo mikil ró aö
pallurinn verður yfirleitt aö vera
ómannaöur. Þó að aðeins einn
geimfari hreyfi sig á pallinum getur
þaö orðið til þess aö trufla nákvæmnis-
mælingu sjónaukanna.
Á Astro-pallinn er líka einungis far-
iö þegar þarf að líta eftir tækjunum
eða skipta um einingar.
Önnur gervitungl sem elta geim-
stöðina hafa alveg eins mismunandi
nákvæmnishlutverki aö gegna þar sem
slæmt er.aö hafa geimfara nálægt. 011
þessi gervitungl eru einungis heimsótt
stöku sinnum og til heimsóknanna eru
notuð eitt af litlu geimskipunum af
giröingarpalli geimstöövarinnar.
Fyrsta skrefið í átt að uppsetningu
þessarar geimstöðvar var stigið þann
25. janúar á síðasta ári. Þá sagði
5. Geimstöðin er byggð upp í mörgum
þrepum. Byrjað verður á stórum sól-
vængjunum, tveimur kæliuggum og
„innstungu í miðjunni” (sjá vbistri
4. Svona mun NASA staðsetja geim-
stöðina og pallinn. Sjálf geimstöðin fer
tun miðbaug og ferUlinn hallar um 28
gráður. Omannaði Astro-pallurinn pallur. Við hann bætist ef til vill
eltir geimstöðina á sama sporbaug. Á mönnuð stöð fyrir árið 2000.
pólarbrautinni fer ómannaður Z-
er samt sem áður hægt að tengja hana
við sjálfstæða þjónustueiningu sem er
bæði búin sólvængjum og rakettu-
mótor. Þjónustueiningin verður einnig
þróuð í Evrópu. Þýskaland og Italía
telja nú aö þessi þjónustueining geti
virkað sem flutningageimskip milli
geimstöövarinnar og hinna mörgu
gervitungla sem verða í nágrenninu.
Japanir hafa einnig áform um aö
taka þátt í geimstöðvarverkefninu.
Nokkuð bendir til aö þeir muni borga
allt frá 10—15 prósentum samanlagðra
útgjalda sem er meira en einn millj-
arður dollara. Japanirnir hafa einnig
áform um rannsóknareiningu sem
stöðugt á að vera mönnuö af einum eða
fleiri japönskum vísindamönnum.
Kanada hefur hannað risastóran
griparm fyrir geimferjuna. Þessa
tækni verða mikil not fyrir á geimstöð,
meðal annars við viðgerð gervitungla.
Raunar mun Kanada hafa sérsakan
áhuga á palli sem svífur á norðlægri
braut því frá slíkum palli má gæta
kanadískra eyðilenda sem liggja langt
í noröri.
Fyrsti hluti
tilbúinn 1991
Það sem skiptir sköpum, bæði hvaö
snertir Japan og Kanada, er þó hvort
um veröi aö ræða hernaðarstöð. Þar á
NASA í vandræðum með að gera
nauösynlegar ábyrgöir. Þess vegna er
það líklegt að bráðlega veröi byggð
meira en ein geimstöö en sú fyrsta
verður að öllum Ukindum, með hlið-
sjón af samvinnunni, ekki hernaðar-
leg.
Þegar árið 1986 verða fyrstu eining-
ar geimstöðvarinnar byggöar.
Einingauppbyggð geimstöðin er valin
vegna þess að efni til uppbyggingar
geimstöðvarinnar verður ferjað upp
meögeimferjunni. Þess vegnaerlengd
eininganna sniðin að lengd geymslu-
klefans sem er 18 metrar á lengd.
uppbyggingunni vcrður stjórneiningin
tengd við (teikningin til bægri). Það er
hugmyndin að opið pláss undir gebn-
Valin hefur verið einingalengd upp á 7
metra þannig að það verður pláss fyrir
tvær einingar í einu í geymsluklef-
anum.
Reiknað er með að fyrsti hluti gebn-
stöðvarinnar veröi tilbúinn 1991. Þessi
hluti verður samansettur af 35 tonna
þungri geimstöð sem er samansett af 5
hólkemingum og tveimur sólvængjum
er samanlagt geta séð fyrir 75 kW. Af
fimm einingunum er ein íbúðaremuig,
2 rannsóknarstofueiningar og ein
geymslueining. Aö lokum er fimmta
einingin nokkurs konar miöstöðvarein-
ing sem allar hinar einingarnar eru
tengdar viö.
Tengsl milli hinna ýmsu eininga fara
fram í gegnum miðstöðvareininguna
og við hana mun geimferjan stöðva
þegar hún kemur með nýjar áhafnir.
Eftir þennan áfanga verður pláss fyrir
6—8 manns um borð í geúnstööinni.
Fyrir utan einingarnar fimm munu
geimstöðvarnar í þessum fyrsta hluta
hafa verkstæði til umráða sem veröur
grindverk sem tengt er miöstöövarein-
ingunni. Verkstæðið verður búiö tveim-
ur gripörmum af sömu gerð og verða á
geimferjunni. Það eru að sjálfsögöu
Kanadamennirnir sem munu sjá fyrir
því.
Nokkrum árum síöar kemur svo
Astro-einingin sem, eins og áöur er
nefnt, svífur í nokkurra kílómetra fjar-
lægð frá sjálfri geimstööinni. Á Astro-
einingunni mun veröa sjónauki til aö
fylgjast með jörðinni í viðbót við geim-
sjónaukana.
107 verkefni á
aðeins níu árum
Áhöfnin um borö í bandarísku gebn-
stöðinni mun ekki þurfa að láta sér
leiöast ef farið veröur eftir þeim ráða-
gerðum sem nú eru uppi.
í langtbnaskipulagningu NASA er
gert ráð fyrir 107 verkefnum fyrir
gebnstöðbia á tímabilinu 1991 til 2000.
Þessi 107 verkefni skiptast í 48 vísinda-
legar rannsóknir, 28 iðnaðarverkefni
og 31 verkefni sem lúta að þróun nýrr-
artækni.
Visbidalegu verkefnin snúast aöal-
lega um geimrannsóknir bæði með
sjónaukum á Asto-pallinum og meö
geimkönnum sem sendir veröa frá
geimstöðinni. Til viöbótar koma eftirlit
með jörðbini og líffræöileg rannsókn.
Iönaðarverkefni skiptast á tvö meg-
bisviö, að senda upp gervitungl á spor-
bauga og framleiðslu nýrra efna í
þyngdarleysisástandi.
Þróun nýrrar tækni gengur meöal
annars út á framleiðslu nýrra sólar-
sella, nýrra tölvueininga sem sérlega
eru gerðar fyrb geimkönnun, ný bygg-
mgarefni og aö lokum könnun á nýjum
leiðum við að knýja áf ram gebnför.
Fyrsta gebnstöðbi mun að öllum lik-
indum sveima um miðbik hnattarins.
Þar sem herinn krefst þess aö fá geim-
stöö líka mun hann ekki hafa mikil not
af þessari braut. Hermn vill freinur fá
geimstöð sem fer um norðlægari braut.
Frá sbkri braut myndi veröa útsýni
yfir meirihluta jarðarinnar.
Nú þegar er líka farið að tala um
kerfi sem nefnt er Z-pallurbin sem
byggja á nálægt 1995 og senda á upp á
norðlægan sporbaug. Það er ekki bara
herinn sem hefur áhuga á honum
Kanadamenn hafa einnig áhuga á aö
geta fylgst með nyrðri landsvæðum
sínum af Z-pallinum. Þess vegna get-
um við átt von á þvi að þessi pallur
verði heldur ekki hernaðarlegs eðlis
heldur ómannaður tækjapallur.
Z-pallurinn verður bara heimsóttur
stöku sinnum af hermönnum sem hafa
það hlutverk aö skipta um tæki á hon-
um. Við þessar heimsóknir veröa not-
aðar gebnferjur sem sendar verða upp
frá Vandenberg-pallinum i Kaliforníu.
Svo merkilegt sem það kann að virð-
ast þá hafa ráðageröirnar um gebn-
stöövamar mætt mestri andstöðu af
hálfu visbidamanna. Þeir óttast að
geimstöðin gleypi slikar risafjárhæöb
aö þaö verði engir peningar eftir til vís-
indalegrar könnunar á geimnum.
Þessi ótti er að hluta til ástæðulaus.
Rey nslan hefur sýnt aö i gegnum tíöina
hefur aldrei verið föst upphæð sem
varið hefur veriö til geimrannsókna í
hlutfalli við aðrar rannsóknir.
Þvert á móti hefur það sýnt sig aö
þau ár sem stór verkefni höfðu verið i
gangi, eins og til dæmis Appollo-verk-
efnið, vöktu geimrannsóknir svo mikla
athygli að auðvelt var að fá fé til rann-
sóknanna.
í öllum tbvikum hafa vísindamenn
tilhneigbigu til að líta fram hjá því aö
dýrar framkvæmdir viö gebnrann-
sóknir þurfa alltaf að njóta hylli meðal
almennings. Slikan stuöning getur ein-
mitt gebnstöö vakiö.
Ef til vil) veröa vísindamenn jákvæö-
ari núna þegar Spacelab hefur farið í
flug sín.
Um borð í Spacelab bafa mcnn nefni-
lega nú þegar góða reynslu af að láta
vísindamenn vbina.
Vismdalegar gebnferðb veröa lik-
lega alltaf tengdar mönnuðum geim-
ferðuin ór júfanlegum böndum.
s-
pláss fyrir geimf arana.
Verkstæði í geimnum
Iönaöurinn mun einnig með tíö og
tíma fá áhuga á að nýta sér kosti sem
tengjast geimstöðinni. Nú þegar hafa
margar lofandi tilraunir verið fram-
kvæmdar um borð í geimferjunni meö-
al amiars viö framleiöslu lyf ja í þyngd-
arlausu ástandi. Miklar grundvallar-
rannsóknir þurfa þó aö fara fram áður
áður en hægt verður aö fastákvaröa
hvaða framleiðsluaöferöb henta best
til iðnaðarnota.
Fyrir utan verkefni sem þegar hafa
verið nefnd mun gebnstöðbi verða góð-
ur upphafspunktur fyrir ferðir til
synkrobrautarbinar, sem er í 36.000
kílómetra fjarlægð, þar sem mörg
samskipta og sjónvarpsgervitungl
svífa um.
Ef hægt veröur aö tryggja reglulega
umferð með farartæki sem not má aft-
ur og aftur frá lágum sporbaug gebn-
stöðvarinnar til synkro-brautarbinar
mun það hafa í för með sér talsvert
mbini kostnað viö sjónvarpsgervi-
tungl.
Það verða líka geimstöðvar eins og
þessi sen munu varða vegbin lengra
út í gei’ninn. Við veröum áreiðanlega
ekki komin langt rnn í 21. öldina þegar
verk itæði gebnstöðvanna verða farbi
aö byggja fyrstu gebnskipin sem síöan
fp.ra af stað út í sólkerfið í áttbia að —
tildæmis Mars.
Reagan forseti í árlegum boðskap
sínum um ástand í þjóöarbúskapnum
að hann hefði gefið NASA skipun um að
þróa varanlega geimstöö binan næstu
tíu ára.
Þetta er stærsta gebnferða-
verkefni Bandaríkjamanna frá því að
gebnferjuverkefnið var hafið árið 1972.
Miöaö viö ferðalögin til tunglsins er þó
um lítiö verkefni að ræða. Talið er að
þetta muni kosta ríflega 8 milljarða
dollara og þaö er einungis þriöjungur
af því sem Appollo-áætlunin kostaði.
Geimstöðin hefur lengi veriö ofar-
lega á óskalista NASA og stjórn stofn-
unarinnar var strax tilbúin með
skipulag í smáatriðum fyrb verk-
iö. Næstu tvö ár munu fara í aö
hanna geimstööina í smáatriöum. Það
verkefni verður í liöndum Johnsons
gebnferöamiðstöövarbinar í Houston
í Texas.
Alþjóðleg geimstöð
En um leið fara stjórnendur NASA í
ferö milli nokkurra Evrópulanda, auk
Kanada og Japans. Þessi lönd hafa
nefnilega látið í ljós áhuga á því aö
taka þátt í samvinnu um geimstööina.
Og Bandaríkjastjórn vonast nú til að
geimstöðin geti oröiö alþjóölegt
verkefni þar sem allt aö 25% verði
greidd af löndum í Evrópu, Kanada og
Japan.
Hugmyndbi er ekki alveg fráleit. I
Evrópu hefur gebnferðastofnunin
ESA, þó sérlega Þýskaland og ttalía,
eytt stórum upphæðum í þróun Space-
lab. Þessar miklu fjárfestingar mættu
gjarnan gefa einhverja niðurstöðu.
Þýskaland og Italía hafa þegar tengst í
svonefndu Kólumbusverkefni.
Kólumbus er samansettur úr Space-
lab-ebibigu sem bæði má tengja við
sjálfa geimstööina og getur einnig
flogið óháð en eftb sömu braut og
gebnstöðin.
Ef Kólumbus-einingin flýgur óháö
mynd). t gegnum þessa iunstungu er
séð fyrb orku til eininganna eftir þvi
sem þær tengjast við. „Innstungan”
ínniheldur einnig búnað til að jafna og