Dagblaðið Vísir - DV - 18.08.1986, Blaðsíða 14

14
MÁNUDAGUR 18. ÁGÚST 1986.
Frjálst,óháÖ dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJOLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11. SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: HILMIR HF„ ÞVERHOLTI11
Prentun. ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 450 kr.
Verð í lausasölu virka daga 45 kr. - Helgarblað 50 kr.
Borgarloftið
íslendingar eru lánsamir að hafa eignazt borg á
skömmum tíma. í Reykjavík hefur þjóðin fengið öfluga
þungamiðju með flestu því, sem heimsborg getur prýtt
og fæstu því, sem skaðlegt má telja við slíkar borgir.
Reykjavík er borg, sem getur borið og ber höfuðið hátt.
Reykjavík er helzta vígi íslenzkrar byggðastefnu.
Meðan borgin blómstrar er landið byggilegt. Víðs vegar
um land kunna byggðir að fara í eyði, án þess að þjóð-
félagið bíði hnekki. En Reykjavík má ekki bila, því að
þá væri sjálfur hryggur þjóðfélagsins brostinn.
Þótt Reykjavík sé talin eiga sér Ingólf Arnarson og
Skúla Magnússon að feðrum og haldi í dag hátíðlegt
200 ára kaupstaðarafmæli, er borgarsagan mun styttri,
frá æviskeiði Tómasar Guðmundssonar. Um aldamótin
var Reykjavík meðal jafningja í hópi þorpa landsins.
Sjálf borgarsagan hefur öll gerzt á þessari öld og það
með undraverðum hraða. Meira en hálf þjóðin hefur
flutt í borgina og nágrenni hennar. Reykjavík hefur
megnað að breiða faðminn á móti öllu þessu fólki. Á
afmælisdaginn er eins og borgin hafi ætíð verið til.
Stundum hefur þetta hlutverk verið erfitt, einkum á
tíma braggahverfa eftirstríðsáranna, þegar borgarinnar
virtust ætla að bíða þau örlög flestra stórborga þriðja
heimsins að verða vonleysisstaður flóttamanna úr sveit-
um. En borgin megnaði að skipuleggja sig og hreinsa sig.
Reykjavík er gróin borg, bókstaflega, félagslega og
menningarlega. Engum, sem Um borgina fer, dylst, að
borgin er ekkert stundarfyrirbæri. Hún er komin til að
vera. Og það sem meira er: Hún hefur meira eða minna
tekið við hlutverki landsins og gert það að borgríki.
íslendingar eru meira eða minna orðnir Reykvíking-
ar, hvort sem þeir búa í Kvosinni, Breiðholti, Mosfells-
sveit, Flóanum eða austur á Héraði. Menn sækja til
Reykjavíkur sem miðstöðvar sinnar. Meira að segja
Byggðastofnun er í Reykjavík og ætlar sér að vera þar.
Þegar rætt er um að flytja flugvöllinn úr miðbænum,
rís landsbyggðarfólk til andmæla. Úti á landi vita menn
bezt, hversu þægilegt er að geta skotizt um Vatnsmýr-
ina beint í Kvosina og brekkurnar í kring, þar sem öll
ráð landsins eru hugsuð og þar sem peningarnir velta.
Nú orðið tengir fólk oft Reykjavíkurerindi sín við
helgarfrí til að geta notið þess, sem staðurinn hefur upp
á að bjóða sem borg, hvort sem það eru skröllin eða
sinfónían, bíóin eða óperan - eða allt þetta í senn.
Reykjavík hefur raunar flest það, sem útlönd prýðir.
Á nokkrum áratugúm hefur Reykjavík orðið full-
vaxta borg. Landið og þjóðin eru lánsöm að hafa eignazt
slíka borg, sem er lykill að göngu okkar inn í nútíma
og framtíð. En um leið hefur segull borgarinnar orðið
slíkur, að ekki mun reynast rúm fyrir aðra slíka.
Á einni eða tveimur kynslóðum hafa íslendingar lært
að búa í tiltölulega ópersónulegu fjölmenni, þar sem
menn þekkjast ekki á götum úti, þar sem nágrennið
hirðir ekki um að veita félagslegt eða annað taumhald.
Sveitamaðurinn hefur í vetfangi breytzt í borgarbúa.
Merkilegast er, hversu vandalítið þetta er. Stór-
borgarvandamál eru ekki umtalsverð í Reykjavík, en
stórborgarhagurinn þeim mun auðsénni. Þegar hverfur
áráttan að byggja ný hús í gömlum hverfum, má telja,
að Reykvíkingar séu endanlega orðnir borgarbúar.
Á 200 ára afmæli Reykjavíkur hafa íslendingar þegar
fyrir löngu kynnzt réttmæti hins gamla spakmælis, sem
segir, að borgarloftið muni gera yður frjálsa.
Jónas Kristjánsson
„Venjulegur bóndi fær um það tilkynningu, hversu mikla mjólk hann megi framleiða og á hvaða verði hún fáist
keypt. Getur ekki verið, að valdhafarnir freistist fyrr eða síðar til þess að laga reglurnar að eigin þörfum eða
hagsmunum þeirra bænda, sem hafa bestan aðgang að valdhöfum?"
Mjólkurframleiðslan:
Bændur færðir í
átthagafjötra
Því er stundum haldið fram, að
frjálslyndir hagfræðingar skrafi við
skýin, en hafi ekkert að segja um
þá hörðu og stríðu lífsbaráttu, sem
háð sé á hverjum degi. Fátt er þó
fjær sanni. Menn eru ekki góðir
fræðimenn nema þeir hafi eitthvað
skynsamlegt að segja um sjálfa lífe-
baráttuna. Og slíkir fræðimenn hafa
það auðvitað hugfast, að grein þeirra
snýst ekki um dauða hluti, heldur
lifandi fólk. í þessari grein og ann-
arri, sem birtist eftir viku, langar
mig því til þess að fara örfáum orðum
um það, hvað hagfræðingar af ætt
Adams Smith hafa að segja um
mjólkurframleiðsluna á íslandi á því
herrans ári 1986.
Vandræöi mjólkurframleið-
enda
íslenskir mjólkurbændur eiga nú
sem kunnugt er i miklum vandræð-
um. Þeir framleiða miklu meiri
mjólk en þeir geta selt fyrir kostnaði
á frjálsum markaði. Ríkið hefur því
hlaupið undir bagga, keypt mjólkina
af framleiðendum á kostnaðarverði
og selt hana neytendum á miklu
lægra verði. Munurinn hefur verið
greiddur úr ríkissjóði. Hann hefur
með öðrum orðum verið tekinn af
öllum skattgreiðendum i landinu.
En ríkissjóður er ekki ótæmandi,
og meiri mjólk hefur verið framleidd
síðustu árin en ríkið treystir sér til
þess að greiða niður. Þess vegna
hafa nýlega verið settar mjög flókn-
ar og umdeildar reglur um það, að
hver framleiðandi geti ekki selt rík-
inu meira mjólkurmagn en land-
búnaðarráðuneytið og stéttarsam-
tök bænda tiltaki. Öll mjólkurfram-
leiðsla í landinu (þ.e. framleiðsla án
taps) er með öðrum orðum bundin
sérstökum leyfum. „Kvótakerfi" hef-
ur verið komið upp í mjólkurfram-
leiðslu.
Óréttlátar afleiðingar kvóta-
kerfisins
Kvótakerfið hefur ýmsar óhag-
kvæmar og ómannúðlegar afleiðing-
ar, þótt höfimdum þess hafi
sennilega gengið gott eitt til. f fyrsta
lagi safnast ískyggilega mikið vald
í hendur landbúnaðarráðueytisins
og stéttarsamtaka bænda. Venjuleg-
ur bóndi fær um það tilkynningu,
hversu mikla mjólk hann megi fram-
leiða og á hvaða verði hún fáist
Frjálshyggjan er
mannúðarstefna
KjaUariim
Dr. Hannes
Hólmsteinn
Gissurarson
keypt. Getur ekki verið, að vald-
hafamir freistist fyrr eða síðar til
þess að laga reglumar að eigin þörf-
um eða hagsmunum þeirra bænda,
sem hafa bestan aðgang að vald-
höfum?
í öðm lagi sýnist mér ekki betur
en bændur séu færðir í óbeina átt-
hagafiötra. Mjólkurframleiðsluleyf-
in (en þau nefhast á stofnanamáli
„fullvirðisréttindi") em bundin ein-
stökum jörðum, svo að bændur hafa
tilhneigingu til þess að sitja sem
fastast á þeim, ella tapa þeir þessum
réttindum. Þeir em með öðrum orð-
um leiddir í „byggðagildm".
í þriðja lagi er við úthlutun þess-
ara réttinda ekki unnt að gera neinn
greinarmun á hagsýnum og óhag-
sýnum mjólkuríramleiðendum.
Menn em misjafnlega hæfir til
mjólkurframleiðslu eins og £um£irra
hluta, og á frjálsum markaði sér
kerfi gróða og taps sjálfkrafa um að
flokka þá í búskussa og búhölda og
flytja fjármagn frá hinum óhagsýn-
ari til hinna hagsýnni. En við
núverandi kerfi er ekki um neina
slíka skilvindu að ræða.
f fjórða lagi er öll tilraunastarfeemi
og nýbreytni mjög torveld í þessu
kerfi. Menn, sem em sérstaklega
gefnir eða gerðir fyrir búskap, geta
ekki byrjað hann nema með ein-
hverjum herkjum. Og bændur þurfa
ekki að hugsa - og mega líklega
ekki hugsa - um neitt annað en að
framleiða upp í „fullvirðisréttindi"
sín og halda dauðahaldi í þau.
Óréttlátar afleiðingar mjólk-
urframleiðslustefnunnar
Kvótakerfið sjálft er nýmæli. En í
öllum umræðum um mjólkurfram-
leiðslu verðum við líka að taka með
í reikninginn almennar afleiðingar
þeirrar stefiiu, sem hér hefur verið
fylgt í marga áratugi. Okkur hættir
stundum til að gleyma fómarlömb-
um hennar, því að þau geta eðli
málsins samkvæmt ekki haft eins
hátt og blaðafulltrúar sérhagsmuna-
samtakanna.
í fyrsta lagi hefur fólk, sem ekki
drekkur mjók, en greiðir skatta, orð-
ið að bera kostnað af þeirri mjólk,
sem annað fólk drekkur. Þetta
stangast á við þá sjálfeögðu og eðli-
legu reglu, að menn drekki mjólk á
eigin kostnað, en ekki annarra.
I öðm lagi hafa framleiðendur
þeirra drykkja, sem ekki em niður-
greiddir, orðið að búa við ósann-
gjama samkeppni frá mjólkurfram-
leiðendum. Verðið á ávaxtasafanum
úti í kjörbúðinni er rétt, en mjólkur-
verðið í sömu búð falsað.
í þriðja lagi hafa bændur fyrir vik-
ið ekki fitjað upp á neinum teljandi
nýjungum. Ríkið tryggir þeim fyrir-
hafnarlitla mjólkursölu, svo að þeir
hafa ekki haft neina ástæðu til að
finna hugviti sínu og verksviti ann-
an farveg. Um leið og ríkið hefur
beint bændum á eina braut, hefur
það beint þeim frá öllum öðrum
brautum.
í §órða lagi má ekki gleyma því,
að í landinu hefur risið upp stórt og
þunglamalegt kerfi stofnana,ráðaog
nefrida vegna allra ríkisafekiptanna
af framleiðslu og sölu
mjólkurafurða. Við berum öll í sam-
einingu kostnaðinn af þessu kerfi.
Þegar markaðsöflin fa að ráða, stilla
þau hins vegar saman framleiðslu
og neyslu okkur að kostnaðarlausu.
Bændur sjálfir verst leiknir
Ég er sannfærður um, að mjólkur-
bændur hafa sjálfir verið verst
leiknir með ríkisafekiptum undan-
farinna fimmtíu ára. Tilgangurinn
var að hjálpa þeim, en hafa meðal-
tekjur þeirra hækkað í hlutfalli við
meðaltekjur annarra hópa á þessu
tímabili? Bændur hafa verið
ofvemdaðir fyrir markaðnum, en um
leið hafa þeir verið ofurseldir ríkinu.
Þeir hafa breyst úr sjálfstæðum at-
vinnurekendum í opinbera starfe-
menn, sem taka við tilkynningum frá
landbúnaðarráðuneytinu og stéttar-
samtökum bænda um, hvað þeir eigi
að gera. En hið gamla lögmál gildir
enn, að menn eiga að hjálpa sér sjálf-
ir, og það gera þeir best með því að
selja vörur, sem aðrir vilja kaupa
fullu verði.
Dr. Hannes H. Gissurarson
„Bændur hafa verið ofvemdaðir fyrir
markaðnum, en um leið hafa þeir verið
ofurseldir ríkinu. Þeir hafa breyst úr sjálf-
stæðum atvinnurekendum í opinbera
starfsmenn...“