Dagblaðið Vísir - DV - 29.11.1986, Blaðsíða 8

52
LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 1986.
- myndaflokkur um
Raoul WaUenberg
„Ég er hugrakkari ef ég hef
skammbyssu," útskýrði ungur stjór-
narerindreki þegar hann mætti í
sænska sendiráðið í Búdapest þann
9. júlí árið 1944. Hann þótti ekki að
öllu leyti útbúinn að hætti manna í
hans stöðu. Hann var í stormúlpu,
með tvo bakpoka, svefnpoka og
skammbyssuna.
Þarna var hann komin til starfa
við verkefni sem æ síðan hefur verið
talið til helstu hetjudáða styrjaldar-
áranna. Þennan sumardag var Raoul
Wallenberg kominn til starfa í
sænska sendiráðinu í Búdapest og
hafði það verkefni að bjarga þúsund-
um gyðinga úr borginni.
Þessi mynd var tekin af Raoul Wallenberg I Búdapest. Hann hvarf 33 ára
gamall.
SS-foringinn Adolf Eichmann og sendiráðsritarinn Raoul Wallenberg.
Þjóðsagnapersóna
Það er ef til vill vonum seinna að
gerð er sjónvarpsmynd um þennan
mann sem allt til þessa dags hefur
vakið forvitni manna. Afrek hans
nægja ein til að halda nafni hans á
lofti og þegar við bætist að örlög
hans eru hulin í mistri þjóðsagna þá
er þess væntanlega langt að bíða að
minning hans gleymist.
Saga Wallenbergs minnir á helgi-
sögur og er það undirstrikað í nafni
sjónvarpsþáttanna sem RÚV sjón-
varp byrjar að sýna á morgun.
Þættirnir nefnast Wallenberg -
hetjusaga.
Þeir hafa undanfarin misseri verið
sýndir við miklar vinsældir víða um
lönd. Hlutverk Wallenbergs leikur
Richard Chamberlain'. Hann á að
baki frægan feril sem sjónvarpsleik-
ari. Skemmst er að minnast að hann
fór með aðalhlutverkið í Þymifugl-
unum og einnig skömmu síðar í
Herstjóranum.
Og það er margt fleira af frægu
fólki sem lagði hönd á plóginn við
gerð þáttanna um Wallenberg.
Framleiðendumir, Dick Berg og Ric-
hard Irving, hafa verið iðnir við gerð
sjónvarpsmynda undanfarin ár. Frá
þeirra hendi hafa komið þættir á
borð við Masada, Blikur á lofti, Hel-
fórina og Herstjórann þar sem
Chamberlain hóf að vinna með þeim.
Bibi Anderson meðal leik-
enda
Handritið gerir Gerald Green en
hann átti einnig heiðurinn af hand-
riti Helfararinnar sem sýnd var hér
í sjónvarpinu fyrir nokkrum árum.
Meðal frægra leikara má nefna Bibi
Anderson sem leikur Maj Wallen-
berg. Kenneth Colley fer með hlut-
verk hins alræmda SS foringja,
Adolfs Eichmann, sem Wallenberg
átti i höggi við í Búdapest seinasta
ár stríðsins.
Sagan af Wallenberg hefst vorið
1944 þegar dregur að því að hann
fari til Búdapest. Wallenberg var af
frægri ætt viðskiptajöfra í Svíþjóð.
Frændur hans hafa m.a. verið í sviðs-
Ijósinu hér á landi nú í ár. Það var
Jacob, föðurbróðir hans, sem kom
fjármálaveldi Wallenberganna á fót
en faðir Raouls var flotaforingi og
sjálfur hlaut Raoul menntun sína
sem arkitekt. Hann sneri sér þó að
viðskiptum um tíma áður en hann
gekk í sænsku utanríkisþjónustuna.
Raoul var einn af stjórnendum
sænsks fyrirtækis sem kallað var
Miðevrópska verslunarfélagið. í
þjónustu þess ferðaðist hann víða um
Mið-Evrópu og var sérstaklega
kunnugur ungverskum máleínum.
Vegna þessarar þekkingar var Wall-
enberg beðinn af hjálparstofnunum
í Bandaríkjunum og gyðingum þar
að fara til Búdapest og freista þess
að bjarga gyðingum í borginni.
Sænsk yfirvöld samþykktu að hann
fengi stöðu sem annar sendiráðsrit-
ari við sænska sendiráðið í borginni.
Sem slíkur mætti hann til starfa
þann 9. júlí árið 1944.
Þýskur her í Ungverjalandi
Þá höfðu þeir atburðir gerst í Ung-
verjalandi að þýskur her var sestur
þar að. Ungverska stjórnin hafði öll
stríðsárin íylgt Hitler að málum og
lagt nokkurn herafla til bardaganna
á austurvígstöðvunum. Hitler efaðist
þó um að full heilindi byggju að baki
hjá Ungverjum, einkum eftir að
stríðsgæfan tók að gerast fráhverf
Þjóðverjum.
Með komu þýska hersins til Ung-
verjalands vorið 1944 hófust ofsóknir
gegn gyðingum í landinu. Talið er
að ungverskir væru um 400 þúsund
við komu Þjóðverja. Þeir hófu þegar
flutninga gyðinga af landsbyggðinni
í útrýmingarbúðir í Póllandi. Svo var
komið um mitt sumar að einungis
voru eftir um 120 þúsund gyðingar í
Búdapest þegar hafist var handa um
að bjarga þeim úr landi. Þar voru
Wallenberg og samstarfsmenn hans
við sænska sendiráðið í eldlínunni.
Wallenberg hóf að gefa út sænsk
vegabréf fyrir gyðinga í borginni og
útvega þeim húsnæði sem formlega
átti að vera fyrir starfsfólk sendi-
ráðsins. Bið varð þó á að mögulegt
væri að flytja gyðingana úr landi.
Ungverska stjórnin ábyrgðist að
menn með sænskt vegabréf yrðu ekki
fluttir úr borginni. Það sama gilti
um gyðinga sem fengu vegabréf ann-
arra þjóða. T.d. gaf svissneski sendi-
herrann út fjölda vegabréfa í nafni
E1 Salvador en hann gætti hagsmuna
þess ríkis í Ungverjalandi. Það sama