Dagblaðið Vísir - DV - 26.09.1987, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 26. SEPTEMBER 1987.
61
Jim Jarmusch er dæmi um hinn
nýja fulltrúa sjálfstæðra banda-
rískra kvikmyndagerðarmanna
sem hafa komið fram á sjónarsvið-
ið á undanfómum ámm.
Þegar rætt er um bandaríska
kvikmyndagerð vill talið oftast
beinast að þeim kvikmyndum sem
sýndar em í almennum kvik-
myndahúsum og flestir sjá. Hér er
þá átt við hina svokölluðu Holly-
woodframleiðslu sem byggist á
kvikmyndum sem höfða til sem
breiðasts hóps áhorfenda og er
stýrt frá örfáum stórum kvik-
myndaverum, flestum staðsettum
í Hollywood. Þetta virðist Banda-
ríkjamönnum hafa tekist nokkuð
vel enda er aigengt í flestum álfum
heims að bandarískar myndir séu
ýinsælli en innlend framleiðsla.
En viö og við slæðast hingað til
lands myndir sem sýna að til em
óháðir kvikmyndagerðarmenn
sem vinna og framleiða myndir eft-
ir sínum eigin geðþótta og taka oft
á vandamálum og viðfangsefnum í
myndum sínum sem varla geta tal-
Atriði úr Down by law.
Jim Jarmusch
Jim Jarmusch fæddist í borginni
Akron í Ohio árið 1953. Þessi borg
virðist ala upp mikið af listafólki
því þaðan er Cris Butler úr The
Waitress og svo Crissie Hynde úr
hljómsveitinni Pretenders. Jar-
musch ólst upp á dæmigerðan máta
sem bandarískur unglingur á þess-
um árum en segir sjálfur að hann
hafi aldrei kunnað að meta banda-
rískar kvikmyndir sem sýndar
voru í kvikmyndahúsi bæjarins.
Ekki efnileg byrjun það.
Það var því ekki um annað að
ræða en flytjast frá Ohio og lá leið-
in út í hinn stóra heim. Fyrsta
viðdvölin var í Chicago, síðan New
York og að lokum ársdvöl í París.
Þar uppgötvaði hann franska kvik-
myndagerð og sá að minnsta kosti
eina gamla og góða franska mynd
á hveijum degi.
Gott upphaf
Þegar Jarmusch sneri aftur til
Bandaríkjanna hitti hann hina
Sjálfstæðir bandarískir
kvikmyndagerðarmenn
ist vinsæl. Ekki er hægt að segja
að íslenskir kvikmyndahúsaeig-
endur hafi verið duglegir að útvega
slíkar myndir og þvi er það hval-
reki á fjörur kvimyndaaödáenda
þegar listahátiö tók sig til og ákvað
að hafa með í dagskrá sinni nokkr-
ar bandarískar kvikmyndir, gerðar
af óháðum kvikmyndagerðar-
mönnum.
New York
Allt frá síöari heimsstyrjöld hef-
ur New York borg verið hjarta
sjálfstæðrar kvikmyndagerðar í
Bandaríkjunum. Þangaö má rekja
„cinema vérité“ hreyfmguna sem
kom fram á sjónarsviðið um 1950.
Beittu kvikmyndagerðarmennirn-
ir sömu tækni og sjónvarpið þegar
þeir kvikmynduðu atburði og fólk
eins og það kom fyrir. Var þá hald-
ið á kvikmyndavélunum og notað
eins mikið af náttúrlegu hljóði og
kostur var auk þess að allar æfing-
ar og síðan klippingu á myndinni
í lokavdnnslu átti að forðast í
lengstu lög. Hér var raunveruleika-
blærinn í hásæti. Til þessarar
stefnu má rekja heimildarmyndir
Maysles-bræðranna og myndir
Richard Leacock.
Síðar skaut upp kollinum í New
York stefnan „New American Ci-
nema“ en henni tilheyrðu leikstjór-
ar á borð vdð Shirley Clarke og
John Cassavetes.
Neðanjarðarmyndir
Þessu tímabili var fylgt eftir með
örum vexti í gerð svokallaðra til-
raunamynda („experimental
cinema“) og neöanjaröarmynda
(„underground cinema"). Þar var
Andy Warhol í fararbroddi og fóru
myndir hans eins og eldur í sinu
um Evrópu á þessu tímabili. Má
þar nefna myndir eins og Sleep
(1963) og Movie (1969).
Varla hafði almenningur áttað
sig á öllum þessum stefnubreyting-
um fyrr en fariö var að tala um
nýbylgju í gerð 8 mm kvdkmynda
annars vegar og svo nýbylgju í gerð
póítískra og fræðilegra mynda
ásamt myndum sem gerðar voru
út frá kvenlegu sjónarmiði.
Ekki má heldur gleyma aukning-
unni sem varð í gerð heimildar-
mynda upp úr 1975 sem byggðist
aðallega á myndum um þjóðfélags-
leg málefni. Síðan þróaðist heim-
ildarmyndagerðin meira út í
stjómmálatengdar myndir eins og
um málefni Suður-Ameríku, rétt-
indi kynvdlltra og svo kvenrétt-
indabaráttu svo eitthvað sé nefnt.
Ungirog aldnir
Svo má ekki heldur gleyma
kempum á borð vdð Jonathan
Demme (Melvyn and Howard
(1980)), Martin Scorsese (Taxi dri-
ver (1976), Raging bull (1980)) og
Susan Seidelman sem eru óháðir
kvdkmyndagerðarmenn, búsettir í
Hollywood, sem gera kvdkmyndir
sínar í New York.
En hvað er það sem gerir New
York að svona mikilli gróðrarstíu
fyrir frjóa kvdkmyndageröarmenn
og uppsprettu nýrra strauma í
kvdkmyndagerð? Skýringin liggur
að hluta til í því að New York fylki
og borg styrkja kvdkmyndagerö
fjárhaglsega auk þess sem í borg-
inni er allt sem til þarf, frá smá-
hlutum í svdðsbúnaði upp í
leikarana sjálfa. Einnig hefur alltaf
veið mikið um að New York búar
fari í kvdkmyndahús og þar má
finna risastór kvdkmyndahús niöur
í smálsah í East Village sem sýna
frumverk sjálfstæðra kvdkmynda-
gerðarmanna. En það má ekki
heldur gleyma að líklega veitir
borgin sjálf myndrænan hvata auk
þess að vdrka örvandi á listræna
sköpunagáfu.
Ferskir vindar
Enn á ný vdrðast ferskir vdndar
blása um kvdkmyndagerð í New
York. Röð mynda hefur komið
fram á sjónarsvdðið á þessu og síö-
astliðnu ári sem vakið hefur
athygli. Má hér nefna verk leik-
stjóranna Jim Jarmusch, Spike Lee
og Lizzie Borden en þess má ein-
mitt geta að á kvdkmyndahátíðinni,
sem nú stendur yfir, er hægt að sjá
verk tveggja fyrrgreindra kvdk-
myndagerðarmanna. Eru það
myndimar Down by law (1986) og
svo She’s gotta have it. Eru þessar
öldnu kempu Nicholas Roeg sem
hann síðar tileinkaði sína fyrstu
mynd. Samtímis var hann ráðinn
af Wim Wenders sem var að gera
sina fyrstu mynd fyrir bandaríska
aðila sem var Ameríski vinurinn.
Hér fékk Jarmusch sína fyrstu
skólun í kvdkmyndagerð auk þess
sem sýnilegt er að hann hefur orö-
iö fyrir sterkum áhrifum af Wim
Wenders.
Árið 1980 fær hann lánuð tæki til
kvdkmyndunar ásamt hálfri millj-
ón íslenskra króna og gerði sína
fyrstu mynd, Permanent vacation,
með nýbylgjuhljómlistarmanninn
John Lurie úr hljómsveitinni Lo-
unge Lizards í aðalhlutverki.
Myndin var 30 mínútna löng og
vakti nokkra eftirtekt, ekki síst í
Evrópu.
í sviðsljósinu
Fjóum árum síðar gefur Wim
Wenders honum ónotaðan filmu-
bút sem hafði gengið af vdð gerð
einnar mvmda hans. Jarmusch not-
ar tækifærið og útbýr um hálftíma
mynd sem hann kallar Stranger
than paradise. Eftir að hafa sýnt
þennan filmubút var honum boð-
ixm stuðningur til aö útfæra þessa
hugmynd í kvdkmynd í fullri lengd
sem hann og gerði. Myndin, sem
sýnd var á sínum tíma í Laugarás-
bíói sló í gegn og hefur verið kölluð
fyrsta myndin eftir Warholtímabil-
iö sem náð hefur hylli meðal
almennings. Meira aö segja fékk
myndin verðlaun í Cannes 1984,
Jarmusch sjálfum til mikillar
undrunar.
Næst á eftir kom Down by law
og er það jafnframt nýjasta mynd
hans. Finnst mörgum Jarmusch
hafa selt sig til Hollywood og það
vanti í myndina alla þá þætti sem
auðkenndu frumverk hans og
sköpuðu hans sérstæða stíl sem
leikstjóra. Hins vegar er auðvelt
aö komast til botns í málinu og
skella sér á kvdkmyndahátíð Lista-
hátíðar og sjá Dawn by law áður
en hátíöinni lýkur og dæma þannig
sjálfur í málinu.
B.H.
Helstu heimildir:
Kosmorama, Levende Billeder, Chaplin
og MFB.
Fulltrúi nýrra bandarískra kvikmyndageröarmanna.
er líklega þekktastur af þessari
nýju kynslóð er Jim Jarmusch
enda gengur ein mynda hans vel á
miðnætursýningum um allan heim
og hefur öðlast vdðurkenningu sem
samtímalistaverk.
myndir góðir fulltrúar þeirrar
starfsemi í kvdkmyndagerð sem nú
fer fram í New York.
Lítum nú aðeins nánar á einn af
þessum fulltrúum kvdkmyndagerð-
armanna New York borgar. Sá sem