Dagblaðið Vísir - DV - 22.12.1987, Blaðsíða 12

12
ÞRIÐJUDAGUR 22. DESEMBER 1987.
Neytendur
Þrjú tilbrigði af skötu
Skata er á mörgum heimilum
ómissandi matur á Þorláksmessu.
Siðurinn er þó einna útbreiddastur
á Vestfjöröum. Sigríður F. Jóns-
dóttir gaf neytendasíðu upp þrjár
mismunandi aðferðir við að bera
skötu á borð og eru þær allar að
vestfirskum sið.
Vestfirðingar kæsa skötuna en
salta hana yfirleitt ekki fyrr en við
súðu. í búðum í Reykjavík er skat-
an aftur á móti bæði kæst og söltuð
svo að ekki þarf að salta við mat-
reiðslu hennar. Vissara er að
spyija fisksalann hvort hún sé sölt-
uð og hvort hugsanlega þurfi þá að
leggja hana í bleyti.
Soðin skata
Skatan er soðin i vel rúmum potti
í 15-20 mínútur við vægan hita eða
þar til fiskurinn er orðinn laus frá
brjóskinu. Færið þá upp á fat og
berið fram með soðnum kartöfium,
rúgbrauði og mörfloti (þ.e. brædd-
um hnoðmör).
- að hætti Vestfirðinga
Komið úr veiöiferð með vænan afla af skötu.
•
Heit skötustappa
Sama aðferð er notuð við suðu
og hér á undan er getið en þegar
fiskurinn er fullsoðinn er aUt
brjósk hreinsað frá. Hnoðmör er
síðan bræddur í potti við vægan
hita (magn eftir smekk). Skatan er
þá sett út í feitina og hrært vel sam-
an við. Skötustappan er borin fram
með soðnum kartöflum og rúg-
brauði. Einnig er möguleiki að
brytja kartöflumar út í stöppuna
um leið og fiskinn.
Köld skötustappa
Sama matreiðsluaðferð er notuð
og við heitu stöppuna en í þessu
tilviki er stappan sett í skál eða
form meðan hún er enn heit. Þar
er hún látin kólna þar til feitin er
storknuð. Þá er stappan tekin úr
forminu og skorin í sneiðar líkt og
kæfa. Sama meðlæti er boriö fram
og nefnt er hér á undan.
Athugið að hnoðmörinn má aldr-
ei ofhitna eða sjóða. Því er best að
bræða hann yfir gufu.
-JBj
Þorlaksmessuskata
Skatan í þjóðtrúnni
Enginn fiskur kemur jafnoft við
sögu og skatan í þjóðtrú okkar ís-
lendinga og er hún þá í flestum
tilfellum talin verða til góðs. Var það
t.d. trú manna að vel veiddist ef skata
varð fyrsti dráttur á handfæri.
Margar sögur era til sem sýna fram
á að skata var talin einhver hollasti
fiskur sem hægt var að fá. Ein þjóð-
sagan segir frá konu nokkurri er lá
á sæng. Bað hún guð um að sjá til
þess að fyrsti fiskur, sem maður
hennar drægi úr sjó ákveðinn dag,
væri sá hollasti sem mögulegt væri
að fá. Fyrsti fiskurinn, sem eigin-
maðurinn veiddi, var skata og þótti
honum guð hafa heyrt bæn konu
sinnar illa. Skar hann því skötuna
niður í bita og fleygði þeim á haf út.
En þegar hann renndi aftur dró hann
hvern bitann á fætur öðrum. Þóttist
hann þá sjá að kona sín hefði verið
bænheyrð og fór með skötuna heim
þar sem hún var soðin og varð öllum
gott af.
í íslenskum sjávarháttum Lúðvíks
Kristjánssonar kemur fram að sam-
kvæmt þjóðtrúnni gat skötuát haft
afdrifaríkar afleiðingar. Var m.a. tal-
ið að ef kona borðaði skötuhjarta
yrði hún ófrjó. Sagt var að ef maður,
sem nýlega hafði étiö skötu, mætti
líkfylgd þá blæddi líkinu. Og ef farið
var á álftaveiðar fylgdi aflaheill því
að snæða þijá bita af skötu á fastandi
maga.
Pétursskip eru eggjahylki skötunn-
ar kölluð og er margs konar þjóðtrú
tengd þeim. Sögðu menn að ef hrein
mey bæri pétursskip á bijósti sér í
þijú ár væri hægt að kljúfa það og
kæmu þá í ljós þrír steinar sem höföu
þá náttúru að sá sem bar þá á sér
drukknaði aldrei í vatni, hafði ávallt
sigur í máli og varð aldrei févana.
Einnig töldu sumir að steinar í pét-
ursskipi gætu gert menn ósýnilega.
-JBj
Best þótti að
þefinn legði
fram ur
Kæst skata hefur frá aldaöðli verið
algengur matur á Vestfjörðum, við
Húnaflóa, Breiðaijörð og á Snæfells-
nesi. í íslenskum sjávarháttum eftir
Lúðvík Kristjánsson segir um Þor-
láksmessuskötuna á þessum slóðum:
„Skatan var þá helzt ekki kösuö í
minna en í 2-4 vikur, því að bezt
þótti að þefinn legði fram úr nefinu,
þegar hún var etin.“ Þessi lýsing á
enn við um marga sem vanist hafa
því að borða kæsta skötu og þykir
því ekki verra að svíði svolítið í nefið
efþví er stungið niður aö diskinum.
I skötustöppuna þótti svokölluð
lóðaskata best en hún er mjög stór.
Lítil skata á borð við tindabikkju
nefinu
þótti heldur verri kostur þó að hún
þyki herramannsmatur á veitinga-
húsum nú til dags.
Víða var skatan borðuð oftar en á
Þorláksmessu og skipaði hún það
stóran sess í lífi manna að a.m.k. tvö
skálda þjóðarinnar létu hennar getiö
í ljóðum sínum. Segir svo í kvæði
Eggerts Ólafssonar, Sú íslenska mat-
arsæla:
„Rammstæka skatan rétt er fin
rarari er hún en brennivín.“
Og í einu kvæða Hallgríms Péturs-
sonar segir: „Úldin skata er iðra
reynir."
-JBj
&
..
Skata eins og hún litur út áður en hún er matreidd.
Vestfirskur
hnoðmör
Hnoömör er seldur í svokölluð- urinn er þá skorinn í sneiðar og
um mörtöflum (sem réyndar eru allir eitlar teknir úr. Hann er síðan
ilangir, kantaðir klumpar) og fást hakkaður en þegar því er lokið er
þær í flestum fiskbúöum. En til hakkið hnoðað aftur saman eins
gamans má geta þess hvemig og deig. Þá eru mörtöflurnar mót-
hnoðmörinn er búinn til. aöar. Sá siöur er á Vestfjörðum aö
Eftir slátrun er mörinn tekinn og setja ávallt skákrossa á töflurnar
geymdur I nokkura tíma þar til og oft setti sá sem hnoðaði mörinn
hann fer að „fiðra“, þ.e. að sést stafina sína á og gera ffamleiðend-
svolítil mygla í honum. Mörklump- ur það enn í dag -JBj