Dagblaðið Vísir - DV - 22.12.1987, Blaðsíða 33

ÞRIÐJUDAGUR 22. DESEMBER 1987.
33
___________Menning
Jákvæð og
uppbyggjandi
Jólln blótuð á
refilstigum stórborgar
steíán Júiiusson: . laga sinna eftir ár og dag og birti barnsránssögunni. Saga franska
Jóiairf i New York. . þær nú - ásamt sinni eigin - því námsmannsins veröur eins konar
Fimm tengdar sögur. ekki verður annað skilið en hann fjölskylduuppgjör um jarðeignir í
Bókaútgátan Björk 1987. hafi verið_ einn í hópnum þó að Frakklandi og hann missir af flest-
Smásögumar og tengingar þeirra hann gefi íslendingnum þar annað um ævintýrum New York borgar.
í þessari bók eru með töluvert ein- nafn. Er best aö láta svo heita að Saga heimaraannsins, Kanans í
kennilegum og óvenjulegum hætti. svona sé í pott búið þótt þetta gæti hópnura, veröur allvafningasöm og
í því kemur fram hugkvæmni sem allt saman veriö höfundarverk tvíbent kvennafarssaga meö leyni-
gæðir þær spennu og eftirvæntingu hans sjálfs. makki og bragðarefsívafi. En saga
út fyrir þrengstu mörk sín. . Islendingsins er róraantiskari og
'Bókmhefstáinngangisemsegir Arefilstigum segir frá því hvemig ástheitur
frá fimm bókmenntanemum í stórborgarinnar embættismaður að heiman fómar
bandarískum háskóla og eru sinn Þetta era allt saraan sögur úr landi og þjóð fyrir eina nótt í Para-
af hverju þjóðerni. Þeir ákveöa að stórborginni, töluvert haglega dís þar vestra þegar hann rekst á
verja jólaleyfi sínu í New York. Þá garala og góða ástkonu frá námsár-
stingur prófessorinn upp á því að ............................. um sínum áður fyrr. Heldur ólík-
þeir skrifi sína smásöguna hver. í RokTnÁTITI'Hv indaleg en laglega skrifuð og
innganginuraerunokkurdeilisögð wjaudui,uj. jafnvel launkímin smásaga.
á þessu fólki eins og til þess að . . . Kriciiánccnn Þessar sögur hafa allar yfir sér
greiða tyrir skilningi lesanda á því Mnares ivnstjansson nokkuraraunveruleikablæogbera
sem í vændum er. Með þessum ~ yfirbragð skýrslu um atburði sem
hættiverðurþettasögufóik(ogper- samdar, en sverja sig nokkuð í ætt gerst hafi í þessu jólafríi en era
sónur) hálfkunningjar lesanda erienda refilstigasagna að eíhi. samt hlaðnar spennu í atburöarás.
áður en til kastanna í smásögunum Danska stúlkan í hópnum lendir í Þetta eru sögur sem halda lesanda
kemur og þaö eykur enn á samúð höndum svarts bamsræningja og við efiiið, eru læsilegar og dálítið
lesanda. öðlast þar töluvert ítæka reynslu áleitnar viö athyglina. Þær eiga að
Inngangurinn ber þess öll merki við að hjálpa honum við að heyja vera, og eru vafalaust, hversdags-
að stuðst sé við heimildarminni og sér lausnarfé og gæta bamsins sem legar myndir úr myrkvið stórborg-
Stefán segir að sögumar hafi að- rænt var. Nokkuö haglega brugð- arinnar en búast að nokkru kápu
eins verið stílæfing þeirra fimm- inn reyfari með góðkunnum efnis- reyfarans. En þær eru óneitanlega
menninga en það liggur milli hluta þáttum. drjúgvel skrifaöar og bókin öll
hvort söguefnin eru hugarburður Suöurríkjamaðurinn i hópnum saman sett af hugkvæmni til þess
einber eöa eigin reynsla í jólafrúnu varð frámtmalegur hrakfallabálk- að laða að athgyli lesanda.
að einhvetju leyti. Hann segist síð- ur og segir þá jólasögu snoturlega A.K.
an hafa þýtt þessar sögur skólafé- sem framhald og afleiðingu af
Endurskoðun á einokun
Gísli Gunnarsson:
Upp er boðiö ísaland.
Einokunarverslun og íslenskt samfélag
1602-1787. 280 bls.
Örn og Örlyur 1987.
Það er ævinlega viðburður þegar
út koma sagnfræðiverk þar sem bylt
er eldri hugmyndum á grundvelli ít-
arlegra rannsókna. Einn slíkur
viðburður er ný bók Gísla Gunnars-
sonar: „Upp er boðið ísaland."
Bókin fjallar um eitt svartasta
skeið íslandssögunnar, frá 16-1800.
Meðan hagur Norður-Evrópuþjóða
fór smátt og smátt batnandi á þessum
tíma ríkti hér fátækt og eymd, stöðn-
un og jafnvel afturför í atvinnuhátt-
um og verkþekkingu.
Sú söguskoðun var lengi vel ríkj-
andi að orsakir þessa hefðu verið
eldgos og illt árferði, en fyrst og
fremst hefðu þó Danir og kaupahéðn-
ar þeirra sameinast um að mergsjúga
land og þjóð. Eðlilega var þessu mjög
haldið á loft meðan Island var að slítá
tengslin viö Danmörku og gerast full-
valda ríki.
Einokun ekki óvelkomin
Með stórauknum sagnfræðirann-
sóknum á síðustu áratugum fór að
læðast að mönnum sá grunur að ís-
lendingar hefðu sjálfir átt einhvern
Bókmenntir
Inga Huld Hákonardóttir
þátt í hörmungarástandinu. Að
minnsta kosti hefðu Danir ekki kom-
ið hér að stéttlausu þjóðfélagi bænda
af konungakyni. Okkar ágæti Björn
Þorsteinsson var einn þeirra sem
vildu endurskoða málin. Og með bók
sinni „Upp er boðið ísaland“ leggur
Gísli Gunnarsson árangur meira en
tuttugu ára rannsókna á borðið og
kemst að þeirri niðurstöðu að einok-
unarverslun (1603-1787) hafi alls ekki
verið íslenskum betri bændum eins
óvelkomin og látið hefur verið í veðri
vaka.
Afstaða bændahöfðingjanna.
Bókin hefst á stórfróðlegum kafla
um bújarðir á íslandi, bændur og
vinnuhjú. Bent er á hvemig kaup og
kjör vinnufólks stóðu í stað. í 700 ár
var næstum engin verðbólga á ís-
Gísli Gunnarsson sagnfræðingur.
landi. Síðan koma nákvæmar verð-
lagsathuganir. Stærsti hluti
bókarinnar er þó athuganir á tekjum
og tapi þeirra aðila sem íslandsversl-
un höfðu með höndum. Fróðlegur
kafli er um Skúla fógeta og tilraun-
irnar til að koma á fót innlendum
iðnaöi um miðja 18. öld.
Þar, sem víða í bókinni, eru dregn-
ar fram staðreynir sem styrkja þá
skoðun Gísla að íslenskir bænda-
höfðingjar hafi verið á móti frjálsri
verslun og öllu frelsi yfirleitt. Þeir
héldu uppi „fólsku“ gengi á land-
búnaðarafurðum þannig að þær
voru tiltölulega dýrari en fiskur,
bönnuðu erlendum kaupmönnum að
hafa hér vetursetu og ráöa sér fólk
til fiskveiða, hindruöu þéttbýlis-
myndun viö sjávarsíðuna með því
aö heimta að einungis bændur
mættu gera út báta og gerðu yfirleitt
allt sem þeir gátu til að halda land-
búnaðinum sem aðalatvinnugrein.
Doktorsritgerð
Stefna þeirra var að tryggja sér
ódýrt vinnufólk - og til þess að svo
mætti verða var nauðsynlegt að
hindra að fók gæti fundið sér nokk-
urt annað lifibrauð. Frekar en nýta
hin fengsælu fiskimið til fulls létu
þeir fátæklingagreyin og niðursetn-
ingana falla úr hor.
Bókin „Upp er boðið ísaland" er
að mestu byggö á doktorsritgerð
Gisla um einokunarverslunina og þá
stöðnun í efnahagslífi þjóðarinnar
sem henni var samfara. Höfundur
hefur sjálfur þýtt hana á prýðilega
kjarngott mál. Hann kemst víða vel
að orði en doktorsritgerðir eru aldrei
auðvelt lestrarefni. Fleiri og lengri
niðurstöðukaflar og samantektir
hefðu verið til bóta. Kjörið væri að
gera úr henni góða útdrætti til
kennslu í skólum. Síðast en ekki síst
væri gaman að fá umfjöllun góðra
hagfræðinga um efni hennar - og
hvort hún geti varpað nokkru ljósi á
þjóðfélag okkar í dag.
IHH
Miriam Stoppard:
Stelpnafræðarinn.
Iðunn 1987.
Undanfarin ár hefur útgáfa bóka
um ýmis mál er snerta manninn sem
félagsveru færst í vöxt. Margir muna
eftir G-blettinum fræga sem var til
umræðu, að því mig minnir fyrir síð-
ustu jól, kynlíf fyrir miðaldra,
hvemig hægt er aö viðhalda eðlilegu
kynlífi þegar börnin taka tennur, eða
hvað sem þær hétu nú, Nú, um þessi
jól kemur út hjá Iðunni bók sem
svarar næstum því öllum spurning-
um ungra stúlkna á jákvæðan og
hispurslausan hátt. Stelpnafræðar-
inn er eftir Miriam Stoppard en hún
hefur áður sent frá sér margar bæk-
ur sem tengjast fjölskyldum og í]öl-
skyldulífi og hefur a.m.k. ein þeirra
komið út á íslensku undir nafninu
Foreldrahandbókin. Frúin, sem auk
þess að vera móöir fjölmarga tán-
inga, er læknir.
Stelpnafræðarinn er ákaflega falleg
og vel upp sett bók. Henni er skipt í
fjölmarga kafla sem gefa nokkra inn-
sýn í efnið: Kynþroski, Góð heilsa,
Gott útht, Félagslíf, Að búa heima,
Fjölskylduvandamál, Kærastar, Allt
um kynlíf, Getnaöarvarnir og Skóla-
lífið. Auk þess fylgir ítarleg atriðis-
oröaskrá. Kaflarnir spanna flestallt
sem ungt fólk langar að vita og fjalla
um það sem helst snýr að fólki á
þeim aldri.
Hættan af ástinni
Þegar undirrituð var að alast upp
voru engar bækur til sem fjölluðu
um unglinga, ástir þeirra og kynlíf á
jákvæðan hátt. Sennilega er enn
furðulega lífseig sú skoðun aö ungl-
ingar eigi ekkert með að vera sofa
saman og þurfi þar af leiðandi enga
fræðslu um þau mál. Fræðslan sé
bara fyrir fullorðið fólk sem hafi vit
fyrir sér. En fræðsla er einmitt af því
góða því best er að byrgja brunninn
áður en barnið er dottið í hann en
ekki þegar ósköpin eru skeð. Ef til
vill er enn frekari ástæða til fræðslu
nú þegar lífshættulegir kynsjúk-
dómar hijá mannkyn og ungu fólki
getur stafað hætta af ástinni.
Enginn má þó skilja ofangreint sem
svo að verið sé að hvetja ungt fólk
til Skyndikynna í Stelpnafræðaran-
um, heldur þvert á móti. Lögð er
áhersla á tilfinningalegu hhðina og
gefin eru ráð um hvernig standast
eigi þrýsting frá félögunum ef hann
er fyrir hendi. Hehbrigð manneskju-
leg sjónarmið era ríkjandi í bókinni.
Menntun og sjálfstæði
Þaö sem einkennir Stelpnafræöar-
ann er áherslan á félagsfræðilegu
hliðina. Fléttað er saman líffræðheg-
um, læknisfræðhegum og félags-
fræðilegum upplýsingum og
Bókmenntir
Sigríður Tómasdóttir
ráðleggingum sem byggðar eru á
reynslu og þekkingu á unghngum og
högum þeirra. Sem dæmi um hina
félagsfræðhegu hhð má nefna kafl-
ana um fjölskylduvandamál, félags-
lífið og þann þátt sem snýr aö
unglingum sem búa heima viö
„venjulegar aðstæður". í kaflanum
um fjölskylduvandamál er fjallað um
skilnað foreldra, stjúpforeldri og
stjúpsystkini, aðskhnað systkina við
skilnað foreldra, dauða foreldris og
kynferðislega misnotkun eða sifja-
speh. Veitt eru ákaflega skynsamleg
ráð svo framarlega sem slíkt er unnt
í bók sem tekur til umfjöllunar mál
sem ávaht munu vera sérstök í
hverju tilfelh fyrir sig. í heild má
segja um þessa fræðslubók aö hún
gefi ungum stúlkum mjög jákvæða
og uppbyggjandi mynd af því hvað
er að vera kvenmaður. Lögð er
áhersla á menntun og sjálfstæði.
Höfundur leggur áherslu á það val-
frelsi sem það gefur konum aö
mennta sig og ekki veitir af því margt
glepur ungar stúlkur á kynþroska-
aldri frá námi, ekki síst hin gamla
bábhja að strákar þoh ekki stelpur
sem standa sig betur í skólanum en
þeir.
Stelpnafræðarinn er þörf bók nú á
tímum þegar fæstir foreldrar hafa
tíma til að sinna bömum sínum sem
skyldi. Hið eina sem má finna að
henni lýtur að málfari, en setningar
eru á köflum ansi þýðingarlegar og
bera nokkurn keim af ensku sem
virðist vera thhneiging í þýddum
bókum um þessar mundir. S.T.
Land í nýju Ijósi
Páll Stefánsson - Light
lceland Review, 1987
Þeir sem fylgst hafa með tíma-
ritaútgáfu hér á landi hafa ekki
farið varhluta af ljósmyndum Páls
Stefánssonar, ljósmyndara Iceland
Review útgáfunnar, en hann er tví-
mælalaust einhver mesti hæfi-
leikamaður á sínu sviði sem við
eigum.
Hann er enn komungur maður;
á þess vegna eftir að móta sér stíl,
sem er bæði kostur og gahi.
Kosturinn er sá að hann freistast
ekki th að setja sig í fyrirfram
ákveönar stellingar andspænis
myndefninu heldur vegur og metur
aðstæður hverju sinni áður en
hann smellir af.
Aðlögunarhæfni Páls er enda við-
brugðið. Eftir hann hggja ekki
einvörðungu afburðavel teknar
landslagsljósmyndir heldur einnig
portrett af sama kahber svo og
ógleymanlegar myndir úr þjóðlíf-
inu.
Gahinn er ef th vill sá að á þessu
stigi ævi sinnar er margur ljós-
myndarinn eins og kamelljón, sem
þýðír að myndir hans hafa tilhneig-
ingu til aö verða ópersónulegar,
hanga í lausu lofti mihi innblásturs
og tæknhega fullkominnar
skýrslugerðar.
Þótt engin leið sé að sjá fyrir
Ll v_y| I I
IMftOfg o-iCEíAND
Bókmenntir
Aðalsteinn Ingólfsson
hvemig ljósmyndun Páls muni
þróast þykir mér líklegt að hann
muni halda áfram að gera út á liti
og birtu, sem eru auðvitað náskyld
fyrirbæri.
Það gerir hann í þekkhegu hefti
sem Iceland Review hefur gefið út
í tilefni af 25 ára afmæh útgáfunnar
en það nefnist Light, birta.
í heftinu er að finna úrval Utljós-
mynda eftir Pál, birtra sem óbirtra,
en þær eiga það sammerkt að fjalla
um öh möguleg og ómöguleg blæ-
brigði birtunnar á íslandi, aht frá
skjannabirtu hásumars th niða-
myrkurs um hávetur.
Páll hefur einnig séð um útht
bókarinnar og haft tækifæri th að
sthla myndum saman, kompónera
aht heftið eins og eina ljósmynda-
hehd.
Það er því samsph Ijósmyndanna
innbyrðis ekki síður en kostir ein-
stakra mynda sem gera þetta hefti
að sérstöku augnayndi.
Auðvitað má dehá um gæði ein-
stakra ljósmynda (56 talsins) en
samhengi þeirra nær ævinlega að
lyfta þeim á hærra plan.
Páh er ekki laus við sérvisku,
setur blaðsíðutal á aðra hveija síöu
og kemur öllum myndatextum fyr-
ir aftast í heftinu, sennhega th að
ítreka hina ljósmyndalegu hhð á
landslagsmyndum sínum.
Eitt er vist, þetta hefti er kinn-
roðalaust hægt að senda bæði
íslandsvinum og atvinmhjósmynd-
urum.
-ai