Alþýðublaðið - 05.05.1968, Blaðsíða 5

Arnór Hannibalsson:
Fáir menn hafa skiliS eftir
sig jafn djúp spor í sögunni og
Karl Marx. Áhrif hans snerta
ekki aðeins vísindi og stjórnmál,
flokkaskipan og stéttabaráttu
lieldur og daglegt líf og hugsun
arhátt manna um heim allan.
Allur þorri vísindamanna ( ekki
aðeins í luímanískum vísindum)
tekur tillit til hugmynda, sem
frá Karli Marx eru runnar, við
mótun rannsóknaraðferða og við
val á forsendum. Enginn rekur
upp stór augu þótt t.d. Wall
Street Journal noti marxískar
setningar, en í Austur-Evrópu
og Asíu eru heil stórveldi, sem
hafa gert Marx að allsherjarguð
spjallamanni. Hagstjórnarspek-
ingar nútímans hljóta allir að
kynna sér Karl Marx. Verkalýðs
Iireyfingin hefur að meira eða
minna leyti byggt á kenningum
lians. Daglegur hugsunarháttur
manna og viðbrögð þeirra gagn-
vart ýmsum vandamálum lífsins
er í mismunandi mæli mótaður
af Marx, þótt menn geri sér ekki
ætíð glögga grein fyrir því. Ung
ur einsetti Marx sér ekki aðeins
að túlka heiminn, svo sem fyrir
rennarar hans meðal heimspek-
inga höfðu gert, heldur og að
breyta honum. Þetta hefur hon
um tekizt. Áhrifin af lífsstarfi
hans komu þó einkum í ljós all-
löngu eftir að liann var dauður
og grafinn.
Karl Marx fæddist þann 5. maí
1818 í borginni Trier, sem er í
Rínarhéruðum Þýzkalands. Áin
Mosel rennur hjá' borginni eftir
samnefndum dal, unz hún sam-
einast Rín. Norður af eru Hellu
fjöll, umvafin gróðri. Frá fornu
fari hefur Moseldalurinn verið
eitt frægasta vínræktarhérað
Þýzkalands. Þetta fagra hérað
á sér óslitna sögu frá dögum
Rómverja. Þó hét Trier Augusta
Treverorum og var útvirki róm-
verska keisaradæmisins í norð-
ri. Enn í dag getur.að líta minj
ar um dvöl Rómverja í borginni:
Stórt útileikhús, baðhús og borg
arhlið.
Frá Trier er stutt bæði til
Luxemborgar og Frakklands. Á
þeim tíma, þegar Karl Marx
fæddist, voru Frakkar nýfarnir úr
liéraðinu að loknum Napóleons
styrjöldunum. Öld síðar komu
Frakkar enn við sögu héraðsins.
Foreldrar Karls Marx voru
Gyðingaættar en mótmælenda-
trúar. Faðir hans, Heinrieh Marx
var lögfræðingur. Sökum upp-
runa síns var hann ekki í náð-
inni hjá' prússneskum yfirvöld-
um. Hann var frjálslyndur og á
heimili hans voru hinir frönsku
hugsuðir 18. aldar, svo sem Volt-
aire og Rousseau, í hávegum hafð
ir. Karl Marx ólst þannig upp á
1818 - 5. maí - 1968
mótum þriggja menningar-
stráuma: Frakka, Þjóðverja og
Gyðinga. Hann hafði enga sér-
staka ástæðu til að virða mikils
hvorki ríkisskipan né trúar-
brögð Prússa. Aftur á móti var
franska stjórnarbyltingin hon-
um nærtækt dæmi um það, hvern
ig sameinuð öfl einnar þjóðar
geta ráðið niðurlögum kúgara
sinna, jafnt í andlegum sem ver
aldlegum. efnum.
Marx stundaði lögfræði við há
skólana í Bonn og Berlín og
varð doktor í heimspeki árið
1841. Hann var ritstjóri blaðsins
„Rheinische Zeitung" um eins
árs skeið, þar til prússnesk
stjórnvöld bönnuðu blaðið. Eftir
það bjó hann um tima í París.
Tók þátt í byltingunni 1848 í
Þýzkalandi, varð þá landflótta
og bjó upp frá því við sult og
seyru í Lundúnum, unz hann
andaðist þar árið 1883.
Marx kynntist heimspeki He-
gels í Berlín. G. W. F. Hegel er
einn hinna mestu heimspekinga,
sem uppi hafa verið. Hann starf-
aði í Berlín seinni hluta ævinn-
ar, flutti fyrirlestra við háskól-
ann þar og dó þar 1832. Heirn
speki hans var byggð á þeirri
frumforséndu, að öll þekking
væri afurð andans. mannshug-
ans sjálfs, og út frá því sjónar-
miði rannsakaði hann ýms svið
mannlegrar þekkingar. En Hegel
mótaði ekki aðeins ákveðið
kerfi, hann lagði sér einnig til
ákveðna aðferð til notkunar við
hinar umfangsmiklu rannsóknir
sínar. Sú aðferð var byggð á
þeirri frumhugsun, að ekkert,
sem er, vari að eilífu. Það sem
er nú hverfur, og nytt kemur í
staðinn. Allt er á hreyfingu og
er breytingum undirorpið. Það
er enginn endanlegur sannleikur
til, heldur aðeins leitin að hon
um.
Kenningar Hegels voru eitt
helzta umræðu- og deiluefni
ungra manna í Berlín á námsár-
um Karls Marx. Marx sökkti sér
niður í heimspeki Hegels tók þátt
í deilunum um hann og fyrstu
rit hans eru gagnrýni á Hegel
og aðra, sem stunduðu heim
speki í anda hans ( hina svo-
kölluðu unghegelista.)
Marx komst skjótt að þeirri
niðurstöðu, andinn væri ekki hið
upprunalega, skapari allrar þekk
ingar, heldur mótaðist hugsunar
háttur manna, kenningar þeirra
og skoðanir af lífsaðstæðunum.
Vitundin væri meðvituð tilvera.
Marx vísaði þannig á bug kenn
ingakerfi Hegels, en hann til-
einkaði sér aðferð hans, hina
svokölluðu díalektík, og sér
hennar stað í öllum verkum
hans.
Setningin um, að öll þekking
sé ávöxtur viðskipta manna við
umheiminn, táknar í rauninni
að kennngar og skoðanir manna
spretti upp af þeirri reynslu,
sem menn afla sér í vinnu og
starfi. Þetta leiddi Marx til at-
hugana á tilveruaðstæðum
manna. Hann þóttist sjá, að hags
munir manna mótuðust af eign
arréttarafstöðu þeirra til fram-
leiðslutækjanna og skiptust eft
ir því í andstæðar stéttir. Þann-
ig mótaðist sú skoðun, að efna-
hagsskipan hvers þjóðfélags
væri undirstaða að menningar-
lífi og allri söguþróun hverrar
þjóðar. Sérhvcrt þróunarstig
framleiðsluaflanna krefðist sam
svarandi þjóðfélagslegrar og
stjórnarfarslegrar skipanar. Því
myndi fara svo í rás tímans og
með þróun framleiðslutækninn-
ar, að núverandi eignarréttar
skipulag, sem komst á í kjölfar
frönsku byltingarinnar, yrði að
óþolandi viðjum, sem þjóðfélag
ið bryti, og borgarastéttin yrði
að víkja sem ráðandi stétt, á
svipaðan hátt og aðallinn hvarf
af sjónarsviðinu fyrir borgara
stéttinni í frönsku byltingunni.
Hin nýja og vaxandi stétt, verka-
lýðsstéttin, tæki ráðin í sinar
hendur og kæmi á þeirri eignar
réttar- og þjóðfélagsskipan, sem
betur hæfði.
Marx varð verkalýðssinni með
því að rekja áfrám til enda þau
rök, sem gefin voru í þeirri
heimspeki, er hann aðhylltist á'
unga aldri. Hann sá í verkalýðs-
stéttinni framkvæmanda þeirra
kenninga sem hann hafði smíðað
út frá heimspekilegum forsend-
um. Þessar kenningar birtust síð
an fullmótaðir í litlu en mergj
uðu riti, „Kómmúnistaávarpinu"
sem samið var í hita byltingar-
innar 1848, en því lýkur á hinu
fræga kjörorði: „Öreigar allra
landa, sameinist.“
Upp frá'þessu snýr Marx sér
að hagfræði, til þess að finna
viðameiri rök fyrir kenningum
sínum. Hann færist það
mikla verkefni f fang að draga
saman í eitt samhangandi kenn-
ingakerfi alla þekkingu og
reynslu manna fram að þeim
tima í hagrænum efnum. Fyrsta
bindi þessa mikla verks kom út
árið 1867 undir nafninu „Das
Kapital" (,,Auðmagnið“). Marx
auðnaðist ekki sjálfum að sjá
um útgáfu á framhaldi verksins
en vinur hans og samverkamað-
ur, Friðrik Engels gaf út tvö
bindi í viðbót, og fjórða bindið
kom svo út 1905-1910 undir rit-
stjórn Karls Kautsky.
Hér er ekki rúm til að rekja
hið margflókna kenningakerfi
Marx í þessu höfuðverki hans.
En það hefur síðan verið grund
völlur þeirrar hreyfingar, sem
nefnd -hefur verið „sósíalismi"
Margoft hafa kenningar Marx
verið hraktar og afsannaðr, en
jafnoft hafa marxístar hlaupið
fram fyrir skjöldu og sannað þær
jafn kyrfilega. Þegar á dögum
Marx sjálfs voru til svo frumleg
ir skýrendur rita hans, að Marx
sjálfur gerði eitt sinn þá athuga
semd, að hann væri með Sanni
enginn marxisti.
Hugsjón hans var hinn frjálsi
maður, laus úr viðjum kúgunar
og yfirdroítnunar, fáfræði og fá
tæktar. Hann hafði óbilandi trú
á framförum, á því að hinn
frjálsi maður framtíðarinnar
léti stjómast af skynsemi, en
ekki þröngum eiginhagsmuna
hvötum. í því samfélagi hyrfi
ríkið að mestu sem valdbeiting
artæki, en menning og listir
blómgast. Sumir líta á þetta
sem einskæra draumsýn, en
Marx taldi sig hafa sýnt fram á,
að þjóðfélagsþróunin stefndi
í þcssa átt. Víð endalok auðvalds
þjóðfélagsins væri forsögu mann
kynsins lokið.
Helzta framlag Karls Marx til
stjórnmálasögunnar var stofnun
og starfræksla fyrsta alþjóða
sambands verkamanna, 1864-
1876. Annð alþjóðasamband só-
síaldemólcrata ( eins og áhang
endur Marx tóku að nefna sig)
var stofnað 1889 og lifir enn.
Mjög snemma tók að brydda á
mismunandi stefnum meðal marx
ista (sósíaldemókrata). Sumir
vildu leggja höfuðáherzlu á þá
hugsun Marx, að hið nýja þjóð-
félag yxi í kviði hins gamla og
byltingin væri aðens ljósmóðir
þess. Aðrir töldu, að stefna bæri
að velheppnuðu valdatökuuþp-
hlaupi. Það væri vísasti vegur-
inn til að höndla hamingjuna
Studdust þeir einkum við þá hlið
á Marxkenningu, sem fjallaði
um breytingar á eignaréttar- og
stjórnskipan. Á hina fyrri sveif
snerust sósíaldemókratar Vestur
landa, en á hina síðari marxist-
ar í Austur-Evrópu, einkum i
Rússlandi. Þar kom, að marxista
hréyfingin klofnaði, og stofnuðu
kommúnistar (byltingarsinnar)
hið 3. alþjóðasamband Koffiin
tern, árið 1919.
Rússneskir kommúnistar
(bolsivikkar) tóku völd í Rúss-
landi 1917. í því landi er Karl
Marx orðinn að Steinrunnum
hálfguði, og þjónar honum heil
hirð presta, sem hafa einkarétt
á að túlka heilaga ritningu. Rit
Marx kom þar í stað gamla testa
mentis en rit Leníns í stað hins
nýja. Svo fer jafnvel fyrir hin-
um róttækustu byltingarkenning
um, þegar ákveðið valdakerfi
þarf að byggja á þeim réttlæt-
ingu tilveru sinnar. Kennisetn
ingarnar, sem útbúnar eru í þess
um tilgangi, verða að tilverurök
um þess eins, sem or. En með
því eru vængirnir klipptir af
kenningunni og hún lögð á þar í
Prókrústesarbeð, sem hún sfíg-
ur ekki upp af aftur í heilu líki.
Marx áleit, að auðvaldsskipu
Framhald á 14. síðu
ALÞÝÐUBLAÐIÐ 5
5 maí 1968