Dagur - 10.11.1990, Blaðsíða 11

Laugardagur 10. nóvember 1990 - DAGUR - 11
zifereitinn
mitt í grónu mjólkurframleiðslu-
og sauðfjárræktarsvæði. Jónas
segir að bændur liafi alltaf tekið
hænsnaræktinni með fyrirvara
enda hafi sveiflur loðað við þessa
grein. Hrakfarasögur hafi verið
til um hænsnarækt á nokkrum
stöðum á svæðinu og því hafi
menn verið vantrúaðir.
„Síðan held ég að sauðfjár-
bændur hafi tekið kjúklingafram-
leiðslunni með mikilli varkárni.
Raunverulega hefur verið visst
stríð milli þessara kjötgreina því
lambakjötsframleiðslan hefur
verið varin í gegnum árin með
niðurgreiðslum, í smásöluálagn-
ingu og með því að leggja fóður-
skatt á kjarnfóður til svína- og
alifuglaræktar. Þarna komum við
einmitt að ákaflega slæmu gati í
landbúnaðarpólitíkinni okkar því
„teorían" var sú að hækka bara
hvíta kjötið í verði svo það yrði
óhagstæðara en lamba- og nauta-
kjötið. Seinustu árin höfum við
bændur síðan fengið á okkur mjög
harða ádeilu um að við séum
orðnir of dýrir miðað við ein-
hvern samanburð í nágranna-
löndunum og undir þeim áróðri
er dálítið erfitt að rísa. Ég tel því
að nú verðum við t'slenskir bænd-
ur að snúa blaðinu við og gera
allt til að lækka allar okkar frant-
leiðsluvörur. Við verðunt að ýta
burt öllum sköttum og styrkja þá
lambakjötið, ef það þarf styrk
miðað við innílutt kjarnfóður, því
þessi samanburður mun klingja
endalaust á okkur og hávaðinn
um innflutning verða yfirgnæf-
andi,“ segir Jónas.
Sorgarsagan gerðist
á þremur árum
Jónas segir að þegar neysla á
kjúklingum hafi verið orðin hvað
mest þá hafi sorgarsaga greinar-
innar hafist. Umfjöllun var nei-
kvæð og nú tól^ að halla undan
fæti.
„Já, sorgarsagan gerðist á
árunum 1985-1988. Við réðum
litlu um framgang mála á þessu
tímabili, umfjöllunin um okkur
var á köflurn slæm og síðan fór-
um við út í innbyrðis baráttu.
Þarna var framleiðslan seld langt
undir framleiðslukostnaði og það
má segja að við höfum selt rass-
inn úr buxunum. Við gáfum
þarna eignirnar og nú held ég að
kjúklingaræktin í landinu standi
með öfugan höfuðstól eða í besta
falli á núllinu. Samt er kvartað
yfir því að við séum enn of dýrir
og það segir sig því sjálft að hér
er ekki á íerðinni vinsæll
bisness.“
Staða margra þessara búa segir
Jónas aö hafi verið nokkuð góð
þegar að þessum tíma kom.
Mörg búanna, þar á meðal búið í
Sveinbjarnargerði, áttu 30-35%
eigið fé sem í dag er að mestu
horfið. Þeirri spurningu hvort öll
salmonelluskrifin hafi ýtt bænd-
um út í innbyrðis baráttu svarar
Jónas á þann veg að vegna þess
hve framleiðslan var mikil þegar
þessi umfjöllun fór af stað hafi
hlaðist upp miklar birgðir og í
kjölfarið orðið mikill taugatitr-
ingur hjá bændum.
„Að mig ntinnir dróst salan
saman um helming eftir ein-
hverja umfjöllunina og birgðirn-
ar hlóðust upp. Við fórum upp í
að eiga um 500 tonn á lager og til
að draga úr þessunt birgðum
fluttum við um 200 tonn út árið
1989 og meö þessum útflutningi
urðum við að borga verulega.
Þann brúsa verðum við kjúkl-
ingabændur að borga allt frant til
ársins 1993 úr eigin vasa."
Bakteríufaraldurinn
er í fjölniidlunum
Jónas dvelur í tali sínu eilítið
lengur við þessa ntiklu umfjöllun
sem varð um salmonellusmit í
kjúklingunt og síðar ntikil skrif
og samanburð á eggjaverði hér á
landi og erlendis. Hann segir að
raunverulega hafi ekki nema eitt
salmoncllutilfelli komið upp á
þessum tíma, þ.e. tilfellið í Búð-
ardal. í hinunt tilfellunum hafi
enginn veikst. Hann hugsar sig
nokkuö lengi unt og segir síðan
að kunnáttan á þessum málum
hafi aldrei verið mikit hjá þeim
sem um þau fjölluðu og því hafi
nær alltaf verið dregin upp skökk
mynd. Nú segir hann merki þess
á markaðinum að hann sé að ná
sér hægt og bítandi á ný eftir
þetta áfall.
„Mér finnst markaðurinn far-
inn að taka við eðlilegra ntagni á
ný og hann heldur áfram að rétta
við ef fjölmiðlarnir þegja ögn um
bakteríur og neytendasamtökin
eru ekki stöðugt með áróður um
að þessar vörur séu ódýrari í
Hollandi. Vissulega eru þessar
linu við, ýta burt öllum sköttum og reyna allt til að gcra frainleiðsluvörurnar
;um virðisaukaskatti á matvörur sem ekki á að vera til í þessu landi. Með því
»ott betur,“ segir Jónas Halldórsson. Myndir: JóH
vörur ódýrari í Hollandi en það
eru líka skýringar á því. t.d.
verulega lægri virðisaukaskattur.
Endalaus söngur í fjölmiðlunt um
hve vörur okkar eru dýrar er ekk-
ert betri en þessi salmonelluskrif.
En þessi bakteríuskrif eru ekkert
sérfyrirbrigöi hér á landi, þettaer
algeng saga land úr landi en þeg-
ar grannt er skoðað kemur í ljós
að bakteríuvandamáliö er í raun
ekki í búgreininni sjálfri heldur í
fjölmiðlunum," segir Jónas og
bætir við aö auðvitað megi oft
betur fara í þessari búgrein sent
öðrum en þó verði að viðurkenn-
ast að hluti þeirrar gagnrýni sem
landbúnaður í heild hafi þurft að
sætta sig við á síðustu árum sé
byggður á vankunnáttu.
Taliö um innflutning
á landbúnaðarvörum
oft skondið
Þjóðarsáttin margfræga berst í tal
og þá sá hluti hennar sem snýr
að bændum. Jónas telur að ein-
mitt vegna þess hve bændur tóku
mikinn þátt í þjóðarsáttinni hafi
ntjög losnað unt þá hnúta setn
kontnir voru á þráðinn milli þess-
arar stéttar og almennings. Hann
bendir á að samvinna bænda og
aðila vinnuntarkaðarins hafi að
líkindum aldrei veriö betri en á
síðustu mánuðum. Inn í þetta
segir hann líka spila urhræðu um
samninga á alþjóðavettvangi um
landbúnaðarframleiðslu.
Viðskiptaráðherra og tlokks-
formaöur hans, Jón Baldvin, la
líka „pillu" frá bóndanum í
Sveinbjarnargerði en þeir hafa á
stundum gagnrýnt landbúnaðar-
stefnuna hér á landi hart. „Við-
skiptaráðherrann er nú bara í því
að boða innflutning á landbúnaö-
arvörum sent sjálfsagt er góð
pólitík fyrir hann á atkvæðaveið-
um í þéttbýlinu. Jón Baldvin tal-
ar svo um meltingarveginn í
sauðkindinni og víst cr það rétt
aö sauðkindin blessunin er dýr
kjötframleiðandi en samt er nú
margt rangfært í þessurn mál-
flutningi," heldur Jónas áfram.
„Mér finnst oft dálítið skondið
að hlusta á það þegar menn eru
að halda því fram að innflutning-
ur á eggjum, kjúklingum og
svínakjöti muni ekki skerða
heföbundinn landbúnað hér á
landi. Ef staðreyndin yrði nú sú
að hægt væri að fá þessar vörur
ódýrt erlcndis og ef það yrði líka
staðreynd að hægt yrði að flytja
þær ódýrt til landsins og álagning
á þær yrði lág hér í verslunum
þannig að almenningi kæmi þetta
virkilega til góða þá kæmi það
auðvitað ekkert síður viö hefö-
bundinn landbúnað en annað. En
hér er verið að tala um hið stóra
ef. Þess vegna cr þaö að mínu
mati nauðsynleg landbúnaðar-
stefna að allt verði gert til að
lækka landbúnaðarvörur í verði,
hætta að skatta hann og tvískatta
til að verja t.d. sauðkindina. Það
dæmi gengur ekki lengur upp."
Kaupmenn græddu á
verðstríðum eggjabænda
Jónas segir það skoðun sína að
fleira þurfi til að koma en að
bændur sýni að þeir geti framíeitt
ódýrara. Milliliðirnir verði aö
taka minna til sín. Hann nefnir
sem dæmi að kaupmenn hafi í
smásölu lagt allt að 40-50% á egg
einmitt á þeim tíma þegar harö-
ast var slegist á eggjamarkaðin-
um. Þess vegna hafi eggjastríð
„Þaö er alveg rétt að við berjumst mikið innbyröis kjúklingabændur. Við
trúum á frjálshyggjuna og það að drepa hver annan en þetta lögmál virðist
ekki virka hér á landi.“
milli framleiðenda oft ekki skilaö
sér til neytenda heldur hafi kaup-
mennirnir hagnast rnest en bænd-
ur setið uppi með gagnrýnina frá
neytendum.
„Ég hefði viljað sjá mun beinni
leið frá bóndanum til neýtandans
heldur cn í dag er algeng. Nú
virðast vörurnar hækka á heild-
sölustiginu og oft á smásölustig-
inu. En það kemur líka fyrir að
álagning á smásölustiginu er
mjög lítil og ég vil nú segja aö
smásöluálagning hér á Eyja-
fjarðarsvæðinu hafi lækkað ntik-
ið á undanförnum mánuðum,
sérstaklcga í samvinnuverslun-
inni. Viö framleiðendur höfum
verið aö keyra á sama heildsölu-
verðinu frá því seint á síðasta ári
og á síðustu mánuðum veitt vax-
andi afslátt og þetta hefur skilað
sér vel til nevtendanna í þessum
verslunum.
En eins og ég minntist á þá
finnst mér vörurnar oft hækka
óeðlilega mikið f verði á leiöinni
frá bóndanum til neytandans.
Virðisaukaskatturinn kemur auð-
vitað mjög inn í þessa mynd og
ég tel að hann eigi einfaldlega
ekki aö vera á matvörum í þcssu
landi. Svona hár virðisaukaskatt-
ur á matvælum er ákaflega nei-
kvæður fyrir bóndann og ncyt-
andann líka. Ég er ekki úrkula
vonar um að hann verði tekinn
af. Eigum við ekki að trúa því að
stjórnmálamennirnir noti þessa
leið til að verja rauðu strikin í
þjóðarsáttinni eða noti þetta
atriði á blómaskeiði loforðanna
fyrir kosningar í vor? Ekkert gæti
komiö íslenskum landbúnaði eins
vel og að þessi skattur verði tekinn
af landbúnaðarvörunum."
Margt vinnst með
breyttri skattastefnu
Jónas segir að nýjar upplýsingar
unt kjötneyslu þjóða sýni að
fylgni sé milli mikillar skattlagn-
ingar á matvöru og neyslu á kjöti.
Hann segir að nú séu Bandaríkin
með mesta kjötneyslu, eða um
114 kg á mann yfir árið. Næst.
komi Kanadamenn með um 100
kg og þá nokkrar þjóðir nteð á
bilinu 70-85 kg. „íslendingar
voru ntcð um 75 kg kjötneyslu á
mann áður en til þessarar
umfjöllunar um kjúklingana kom
og síðar þessar ntiklu skattlagn-
ingar á matvörur. Nú er neyslan
kontin niður í 60 kg eða í hóp
þeirra þjóða sem hafa hvað
minnsta kjötneyslu en þessar
þjóðir eiga það líka sameiginlegt
að þar eru matvörur mikið skatt-
lagðar. Þetta sýnir því svart á
hvítu að með breyttri skatta-
stefnu væri hægt að hverfa frá
umframframleiðsluvandamálinu
og gott betur," segir Jónas.
Úr hænsnahirðingu í
eltingarleik við bankastjóra
Viö hverfum í tali okkar frá
alvöru landbúnaðarmálanna og
beinunt kastljósinu að fyrirtæk-
inu sjálfu og hversdagsamstrinu
hjá Jónasi í Sveinbjarnargcröi.
Hann hlær við þcgar sú spurning
cr lögð fyrir hann hvort enn sé
jafn garhan að þcssu striti og áður
þrátt fyrir að 30 ár séu liðin síðan
liann byrjaði. „Já, já. Ennþá er
jafn gaman aö þessu. Ég er að
vísu hræddur unt að ég verði ckki
eins sprækur í seinni hálfleiknum
eins og þeim fyrri. Maöur er
kominn yfir fimmtugsaldurinn og
er raunverulega að byrja aftur á
upphafsreitnum," svarar ltann.
Þó að fyrirtækið kalli á ýmis
stjórnunarstörf sem að mestu
hvíla á herðum eigandans er Jón-
as nteð fyrstu mönnum til verka á
búinu klukkan sjö á morgnana og
fyrir háttinn á kvöldin Itefur hann
fyrir sið að ganga einn hring í
húsin til að líta cftir því að allt sé
í lagi. „Ég er farinn að auka aftur
við mig vinnu við hiröingu hér á
búinu. Kjúklingacldið sé ég að
mcstu unt sjálfur cn það er einna
viökvæmasti þátturinn í starfsem-
inni. Hér áður var ég ntikið í
félagsmálum kjúklingabænda og
það kallaði á mikil fundahöld og
ferðalög. En ég var svo heppinn
aö mér var sagt upp í þeim her-
búðum fyrir tveimur árum, skot-
inn niður á aðalfundi. Eftir á að
hyggja er ntaöur hálffeginn því
vegna þess að í staöinn hef ég
snúið mér nteira að búinu og
mokaö meiri skít," segir hann og
hlær. „Búið þurfti einmitt á því
að halda á þessum erfiða tíma og
maður gcrði líkast til meira gagn
með þessu en vasast í félagsntál-
unum. En svona er nú vinnudag-
urinn hjá manni, ég vinn í þrjá
tíma á morgnana í skítverkun-
unt en síðan fcr ég í jakkafötin og
elti bankastjóra fram eftir degi en
kem svo heim aftur síödegis í
verkin. Maöur þyldi sennilega
engan veginn við nema blanda
þessu starfi svona mikið saman.
Eini gallinn á þessu finnst mér
bara sá hvað ég þarf að skipta oft
um föt og fara oft í bað. Én það
fylgir bara starfinu og við því er
ekkert að segja," segir Jónas
Halldórsson. JÓH