Dagur - 12.12.1991, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Fimmtudagur 12. desember 1991
Líf og' störf trillukarla
Bókaútgáfan Líf og saga hefur sent frá sér bókina „Trillu-
karlar“ eftir Hjört Gíslason. Eins og nafnið bendir til er í
bókinni fjallað um líf og störf þeirra manna sem sækja sjóinn
á smábátum. Hún byggir á viðtölum við nokkra verðuga full-
trúa þessa hóps manna, „menn sem hafa ýmist gert svo frá
unga aldri, og eiga þá ósk heitasta að geta haldið áfram fram
í rauðan dauðann, og menn sem eru að hefja þennan feril,“
eins og það er orðað í inngangi bókarinnar. Þar segir enn-
fremur: „Trillukarlar eru eins misjafnir og þeir eru margir,
en viðtölin við þá, sem hér eru skráð, ættu að gefa nokkra
mynd af lífi þeirra almennt.“ í bókinni er einnig fjallað um
upphaf útgerðar smábáta hér við land, þróun hennar, baráttu
trillukarlsins í „frumskógi kvótakerfísins“ og fleira.
Þeir sem leggja bókinni lið eru
auk höfundarins, Hjartar Gísla-
sonar, þeir Arthur Bogason,
Vestmannaeyjum; Bergsteinn
Garðarsson, Akureyri; Haukur
Jónsson, Eyrarbakka; Hilmar
Sigurbjörnsson, Vestmannaeyj-
um; Hjörtur Arnfinnsson, Nes-
kaupstað; Ingvi Árnason, Akur-
eyri, Jón Sveinsson, Höfn, Jó-
steinn Finnbogason, Húsavík;
Per Sulebust, Bolungarvík; Sig-
urgeir Bjarnason, Ólafsvík og
Örn Pálsson, Reykjavík.
Hér í opnunni birtum við brot
úr tveimur köflum bókarinnar.
Fyrst kemur hluti af viðtalinu við
Ingva Árnason á Akureyri og
síðan örstutt brot úr frásögn Art-
hurs Bogasonar af smábátaút-
gerð á íslandi fyrr og nú.
Byrjaði snemma að sulla
við sjóinn
„Ingvi Árnason á Akureyri er
einn þeirra trillukarla, sem
þekktir eru orðnir um allt land.
Hann hefur ekki aðeins sótt sjó-
inn um áratuga skeið, heldur hef-
ur hann einnig unnið sem ketil-
og plötusmiður og tók hann
sveinspróf rúmlega fertugur, en
námskeið um skipsstjórn hafði
hann sótt áður. Slys varð til þess,
að hann hætti sjómennsku um
tíma og slys þarf til að hann hætti
henni alveg, en Ingvi er á áttræð-
isaldri. Hjartað hefur angrað
hann hin síðari ár, en hann vill
helzt ekki hætta, enda telur
hann, að ekki sé síðra að standa
við færavinduna en vera heima í
stofu, þegar kallið kemur.
Ábyggilega er langt í það.
Ingvi er fæddur frostaveturinn
mikla 1918. Faðir hans var Árni
Þorgrímsson, gamall skútuskip-
stjóri og móðir hans hét Jakobína
Jónsdóttir. Þau voru bæði Þing-
eyingar en komu ung í Eyjafjörð-
inn og settust að í Glerárþorpi,
sem reyndar taldist þá til Glæsi-
bæjarhrepps. Ingvi var auðvitað
alinn þar upp og byrjaði snemma
að sulla við sjóinn. Fyrst var
hann á stærri skipum, en meidd-
ist illa í baki 1943 og fór þá í
land, en líkaði það ekki. Því fikr-
aði hann sig á sjóinn aftur, byrj-
aði með trillu í hjáverkum og
hefur verið í trilluútgerð meira
og minna síðan.
„Það var mikill munur að alast
hér upp í mínu ungdæmi en nú
er. Þá var ekki hlaupið eftir
hverjum hlut í búðirnar og engin
efni á slíku. Við áttum þá heima
úti í Glerárþorpi og þá skildi áin
á milli Akureyrar og Glæsibæjar-
hrepps og karlarnir utan ár fengu
helzt ekki vinnu inni á Akureyri.
Þeir höfðu Krossanes, en þá voru
Norðmennirnir þar með síldar-
bræðslu. Vinna við hana var hins
vegar aðeins yfir sumarið og
þurftu menn að afla allra tekna
yfir sumarmánuðina. Menn voru
svo með skepnur og það bjargaði
miklu, en ofan í sumarvinnuna
þurfti að heyja handa þeim. Á
þessum tíma var alltaf unnið á 6
tíma vöktum í Krossanesi í síld-
inni. Karlagreyin voru þá að
hlaupa heim milli vakta til að
stunda heyskapinn og menn hafa
því oft verið þreyttir. Það var
líka mikið saltað af síld á sumrin,
bæði í Krossanesi og á fleiri plön-
um í Þorpinu og þar höfðu kon-
urnar auðvitað nokkra vinnu
líka.
„Þú eldist hægt
vinur minn“
Menn voru svo mikið við sjó að
ég var 15 ára, þegar ég fór fyrst á
síld á Þingey, sem þeir áttu Sigur-
óli Tryggvason og Stefán Jónas-
son. Það mátti ekki munstra mig,
því ég var ekki orðinn 16 ára, svo
ég varð að ljúga upp á mig einu
ári. Ég kem svo aftur árið á eftir
og þá er ég enn 16 ára. Þá sagði
fulltrúi sýslumanns: „Þú eldist
hægt vinur minn.“ Þetta sumar
Ingvi Árnason.
vorum við heppnir. Ég kom heim
með þúsund krónur í hlut. Það
þóttu engir smápeningar og ég
man að kerlingarnar voru að
koma heim og segja við mömmu
að hún gæti nú haft það gott. Það
fer nú minna fyrir þúsundkallin-
um í dag. Þá var 5 krónur upp-
söltuð tunna. Það voru 2,50 fyrir
málið, en það var 135 kíló svo
þetta var töluverður afli, sem við
fengum.
Þessir gömlu útgerðarmenn
voru nákvæmir og passasamir.
Kæmi maður ekki á réttum tíma
til að sækja hlutinn sinn, var
maður sóttur. Ég man eftir því,
að einu sinni gleymdist ein kost-
nóta, þegar gert var upp og
hluturinn reiknaður út. Það
munaði um krónu á mann. Nótan
kom of seint og Stefán Jónasson
kom til mín og sótti krónuna, en
var í öngum sínum því hann
hafði misst Vestfirðingana
vestur.
Hér á eftir fer örstutt brot úr
frásögn Arthurs Bogasonar af
smábátaútgerð á íslandi fyrr
og nú.
Björgunarleiðangur
smábáta
Árið 1939 skall seinni heimsstyrj-
öldin á og atvinnuástand var svo
aumt að mikil vá var fyrir dyrum.
Þrátt fyrir að hlutur þeirra sem
gátu siglt með afla sinn á þessum
tímum hefðu góðan hlut skapaði
sá fiskur enga atvinnu í landi.
Ekki er frítt við að allt það tal
sem í dag er um útflutning á
óunnum fiski minni á þær
aðstæður sem þá voru, þó ástand-
ið hafi að sjálfsögðu verið sýnu
verra þá. Opinberir aðilar leituðu
allra leiða til að bæta þetta slæma
ástand og árið 1940 fól Ríkis-
stjórnin Fiskifélagi íslands að
gera út bátaleiðangur frá Suður-
og Suðvesturlandi, þar sem
atvinnuástand var hvað verst, til
Vestfjarða og Norðurlands. í
þennan leiðangur fóru meir en 40
bátar á stærðarbilinu 1,5 til 7 brl.
og voru 3 til 5 menn á hverjum
bát. Á þessum flota voru því um
160 manns. Bátarnir dreifðu sér á
svæðið frá Vestfjörðum austur að
Langanesi. Þrátt fyrir að ekki
gengi þessi leiðangur upp á það
besta sýnir framkvæmdin og hug-
Þá tók sá gamli andskoti
skrið
Þingeyin var heldur leiðinlegur
dallur, tvístöfnungur svokallað-
ur. Þetta voru ekki mikil skip, en
þau gengu yfir sumarið. Ég var á
nokkrum skipum á síldinni á
þessum árum, meðal annars á
Sigurfara, sem kom hingað frá
Færeyjum og er nú hluti af
Byggðasafninu á Akranesi. Við
vorum 10 íslendingar og 7 Færey-
ingar á honum á síldinni. Sigur-
fari var með Röston-vél, 110
hestöfl og gekk bókstaflega ekki
neitt, þegar hann var orðinn
hlaðinn. Við fengum einu sinni í
hann við Grímsey í svona austan-
skellu og það var kul upp sundið.
Við þurftum að fara með síld til
Dagverðareyrar, en þá byrjaði
báturinn að velta heilt helvíti.
Þeir settu þá upp segl, gaffalsegl
að aftan og stóra fokku og þá tók
sá gamli andskoti mikinn skrið og
óð fram úr öllum á leiðinni inn,
en þegar við komum inn fyrir í
lognið var dýrðin búin. Þá komu
hinir aftur og við urðum síðastir
inn.“
„Ekki bætir kvótinn
úr skák“
„Fiskirí hér á Eyjafirði er nánast
að deyja út. Nú verða menn að
hafa sig burt af staðnum, ætli þeir
sér að lifa af veiðunum. í sumar
voru þeir í Grímsey, austur á
Þórshöfn og víðar. Fiskurinn
fannst ekki hér og hefur ekki
fundizt enn. Það getur nú verið
margt, sem þessu veldur. Fiski-
gengd virðist vera minnkandi fyr-
ir Norðurlandi og loðna er hætt
myndin á bak við hann að menn
hafa þá gert sér grein fyrir hversu
atvinnuskapandi smábátarnir
geta verið.
Mikilvægt hlutverk
Er þar komið að þætti sem sjald-
an er minnst á og er tengdur öðr-
um þætti í þjóðlífinu sem ekki er
ósjaldan í umræðunni. Smábát-
arnir hafa gegnt miklu hlutverki í
að halda uppi byggð víða í land-
inu. Enn þann dag í dag eru sjáv-
arpláss vítt og breitt um landið
sem byggja stóran hluta afkomu
sinnar á smábátum og sum alfar-
ið. Tilkoma stóru skipanna hefur
vissulega gegnt þar miklu hlut-
verki, en hættan er ævinlega
meiri á verulegri röskun á högum
manna þegar öll eggin eru lögð í
sömu körfuna. Máltækið segir að
þorskur gangi þegjandi í ála.
Þetta á í sjálfu sér vel við smábát-
ana fram undir daga kvótakerfis-
ins því þeir gegndu allan tímann
miklu hlutverki í þjóðlífinu þó
ekki væru þeir í fréttatímum ljós-
vakamiðlanna upp á hvern dag.“
„Um fjölda fiskibáta framan af
öldum er lítið vitað en þeir hafa
þó verið allmargir. Það er ekki
fyrr en árið 1770 sem fyrstu heim-
ildir geta um fjölda báta í landinu
öllu og nú á tímum mikillar

J
9

V/
9
i iæro joia
m mar

DæMmar
0 9
leira
aja oKKir
Bókabúðin Möppudýrið
Verslunarmiðstöðinni Sunnuhlíð
i
IIIBBBIBJBJBBBBBBBIBJBIBIBJBIBIBIBIBIBIBIBIBIBIBIBBBIBIBIBIBIBIBJBIBIBÍBIBIBBBIBIBBBIBIBIBIBIBIBIBIBIBIBIBIBIBJBIBIBIBIBIBIBIBIBII
IB
Þrjú þúsund
bátar fyrir
tveimur öldum