Dagur - 12.12.1991, Blaðsíða 14

14 - DAGUR - Fimmtudagur 12. desember 1991
Grænlendingarnir
- söguleg skáldsaga með fornsögulegt svipmót íslendingasagnanna
Bókaútgáfan Hildur hefur sent frá sér bókina „Grænlend-
ingarnir“ eftir bandaríska konu, Jane Smiley að nafni.
„Grænlendingarnir“ er söguleg skáldsaga sem gerist á
Grænlandi á fjórtándu og fimmtándu öld, á tímum norrænna
manna þar. Bókin ber undirtitilinn „Gunnars saga Asgeirs-
sonar 1350-1420“. Höfundurinn Jane Smiley, segir í formála
bókarinnar, að hugmyndin að „Grænlendingunum“ hafi
kviknað er hún var við nám í Háskóla Islands árin 1976 og
1977, á námsstyrk frá Fulbright-Hays stofnuninni. Þann tíma
notaði hún jafnframt til að kynna sér öll tiltæk gögn um land-
nám og veru íslendinga á Grænlandi til forna. Sagan „Græn-
lendingarnir“ ber yfirbragð fornra hetju- og íslendingasagna
og veitir innsýn í lifnaðarhætti, venjur og störf fólks úr fjar-
lægri fortíð. Hún er þó fyrst og fremst saga af venjniegu
fólki, örlögum þess, ástum og sorgum.
Sigurlína Davíðsdóttir þýddi
bókina, að undanskildum vísum.
Þýðingu þeirra annaðist Ragnar
Ingi Aðalsteinsson. Þess má geta
að „Grænlendingarnir“ er gefin
út með styrk frá Þýðingarsjóði
menntamáíaráðuneytisins.
Hér á eftir birtir Dagur, með
leyfi útgefanda, stuttan kafla úr
bókinni.
Nikulás munkur var um kyrrt
hjá Ivari Bárðarsyni þennan vet-
ur og þann næsta og hann mældi
og kannað allan tímann með
tækjunum sem hann hafði komið
með. Ensku sjómönnunum líkaði
í fyrstu illa við Grænlendinga, og
sérstaklega fannst þeim kjötið
ógeðfellt og annar matur sem
þeir urðu að borða. Þeir sögðu að
þurrkað kjöt gæti ekki komið í
staðinn fyrir brauð, og mjólk
væri léleg uppbót fyrir bjór og
vín, sem enskir sjómenn voru
vanir að drekka. Fólk sagði að
þeir yrðu víst nógu feitir á mat
Grænlendinga, og við lok annars
vetrarins hikuðu þeir ekki við að
taka með sér eins mikið og þeir
komu í litla skipið sitt. Eftir að
þeir voru farnir, urðu nokkrir til
að benda á að Grænlendingar
hefðu ekki farið vel út úr við-
skiptunum við þennan guðsmann,
því að þeir hefðu einungis fengið
nokkra muni í kirkjuna sem
endurgjald fyrir tveggja ára fæði
og húsnæði. Auk þess hafði
heimskuleg ferðaþrá munksins
kostað byggðina tvo góða menn
sem hún gat illa verið án - og
þann þriðja, ef talin var með
brottför ívars Bárðarsonar
prests, sem ákvað að snúa til
Noregs aftur eftir að hafa eytt
tuttugu árum að Görðum við að
líta eftir bæjum og kirkju
biskups.
ívar sagði Ásgeiri að sögur
Nikulásar hefðu vakið með sér
mikla löngun til að sjá aftur
Niðarós, þar sem hann hafði eytt
nokkrum árum í æsku sinni, og
Brimaborg, þar sem hann gekk í
skóla. Hann var að verða gamall,
og hann óttaðist að verða brátt of
gamall til að yfirgefa Garða
nokkru sinni, svo að hann fór.
Margir urðu til að benda á að
Gissur Gissurarson, lögsögumað-
urinn sem bjó í Brattahlíð, sem
hafði leyft ívari að sinna málefn-
um Eystribyggðar í tuttugu ár,
væri honum miklu eldri. Sagt var
að hann væri orðinn svo gamall
að hann væri búinn að gleyma
lögunum og gæti ekki sett niður
deilur. Og nú heyrðust fleiri
óánægjuraddir yfir því að erki-
biskup skyldi ekki senda biskup
til Garða, því að enginn var í
byggðinni sem gat gripið þar inn í
málefni, hvorki í nafni kirkju né
kóngs. Fólki fannst kirkjunni illa
við haldið og í mörgum kirkjum
voru dýrmæt altarisgögn blettótt
og dældótt eða brotin. ívar Bárð-
arson hafði komið til að líta eftir
eignum biskups, en hafði engan
rétt til að farga þeim. Á sama
hátt var sagt að sálir fólksins
væru blettóttar af synd og dæld-
óttar af ósiðum og brotnar af við-
haldsleysi því biskup vantaði.
Sumir hótuðu að snúa aftur til
gömlu trúarinnar á Þór og Óðin
og Frey, þótt nágrannar þeirra
hlæju að þeim og segðu að þess-
um trúarbrögðum væri enn verr
við haldið. Þannig leið tíminn hjá
Grænlendingum. Sum árin vom
góð, önnur köld, og þá kom skip
frá Noregi og með því Álfur
biskup, sem hafði komið til að
taka við brauðinu í Görðum og
leiðrétta þær villur sem græn-
lenskar sálir hefðu getað ratað í.
Ásgeir var meðal fyrstu bænda
sem fóru til Garða eftir að nýi
biskupinn kom, og hann hafði
meðferðis margar gjafir: tvö
náhvelahorn sem hann hafði
geymt eftir síðustu ferð Hauks,
margar þykkar gærur í mörgum
litum, lengjur af fínu vaðmáli og
ágætan bolla sem faðir hans,
Gunnar Ásgeirsson, hafði skorið
út úr rostungstönn meðan síðasti
biskup bjó í Görðum. Hann
sagði svo frá að biskup hefði tek-
ið við þessu með þökkum og sagt
að Grænlendingar færðu sér góða
hluti til húshaldsins.
Álfur var eldri en Ásgeir hafði
búist við, nærri eins gamall og
Ivar Bárðarson, en hærri og
grennri. Kinnbeinin voru eins og
rauðir hnúðar og augun fölblá
eins og vorhiminninn uppi yfir
fjörðunum. Ásgeir sagði Ingiríði
að hann væri ekki þægilegur í
viðmóti eins og menn verða ef
þeir venjast góðum félagsskap,
og hann talaði um Grænland eins
og það væri á enda veraldar og
Grænlendinga eins og þeir væru
einhvers konar tröll. Þegar Ás-
geir gerði að gamni sínu um að
menn hefðu talað um afturhvarf
til Ásatrúar, þá hélt nýi biskup-
inn að hann væri að tala í alvöru,
og Ásgeir varð að útskýra málið.
Hann hafði komið á litlu skipi og
var með lítið af varningi með sér,
einungis dálítið af tjöru og eitt-
hvað af höfrum, og langtum of lítið
af hvoru tveggja til að allir bænd-
ur í Eiríksfirði gætu fengið
eitthvað, hvað þá öll byggðin.
Þarna voru einnig nokkrar hjól-
rimar, nafir og öxlar sem Ásgeiri
leist vel á, en nokkrir bændanna
höfðu komið og tekið eftir því
hve lítið var um varning.
Biskup hafði nokkra unga
presta með sér, sem erkibiskup
sjálfur hafði skipað, alla vel
menntaða. Aðeins einn af þess-
um þrem var eldri maður sem
hafði verið neyddur til prestþjón-
ustu eftir svarta dauða, því að
plágan hafði geisað aftur í Noregi
og Englandi og allri Evrópu um
það bil sem ívar Bárðarson var
að fara frá Grænlandi. En enginn
gat sagt Ásgeiri hvort vinur hans
hefði látist af völdum hennar.
Hann spurði einnig eftir Þorleifi,
því að nú töluðu Grænlendingar
oft um Þorleif og undursamlegt
skip hans, botnlausar birgðir
hans af varningi og allt sem hver
og einn þarfnaðist, en enginn
hafði heldur heyrt neitt um Þor-
leif, eða Skúla eða nokkurn af
hinum sjómönnunum sem þeir
mundu eftir.
Ungu prestarnir flutt með sér
fjölda bóka á bókasafnið að
Görðum. Allir sem heimsóttu
nýja biskupinn sögðu að mikil
umsvif yrðu brátt að Görðum,
eins og verið hafði þegar gamli
biskupinn var þar. Asgeir sagði
að Ölafur Finnbogason yrði
bráðlega að snúa aftur, því að
fólkið þar mundi nú skyndilega
muna eftir honum og ekkert
skilja í því hvað af honum hefði
orðið. Ölafur hló að þessu, en
fólkið á bænum sagði að hann
hefði lítinn áhuga fyrir því að
eyða tíma sínum í bókagrúsk
með ókunnum mönnum.
Margrét var nú tuttugu og
þriggja ára gömul, hávaxin og
ljós yfirlitum, og Kristín hafði
kennt henni vel á sumrin á Siglu-
firði allt sem góð bóndakona þarf
að kunna. Hún gekk um í skóm,
sokkum og kjó)um sem hún hafði
sjálf unnið, litað og saumað, og
batt hár sitt með böndum sem
hún hafði búið til á kvöldin úr
skærlitum ullarþræði. Auk þess
hafði hún lært af Ingiríði margt
um notkun jurta og plantna, við
fæðingar og til þess að lækna
blóðsótt á vorin og margt annað.
Hún vann alla daga með hinum
konunum, spann og óf og bjó til
osta og smjör. Þrátt fyrir kven-
kosti var Margrét ólofuð. Það var
rétt að Helga Ingvadóttir hafði
verið orðin tuttugu og fjögurra
ára áður en hún kom til Græn-
lands með Ásgeiri, en hún hafði
verið þrjósk og sjálfstæð kona og
henni höfðu ekki geðjast þeir
karlmenn sem hún hafði kynnst.
Kristín sagði Ásgeiri að Margrét
kynni ekki að gefa undir fótinn,
og Ásgeir sagði að auður sinn
ætti að vera nóg ástæða, en allir
vissu reyndar að með auðnum og
dugmiklu konunni varð sonurinn
að fylgja.
Gunnar var nú sextán ára, og
þótt hann væri hávaxinn og
myndarlegur, var hann vitagagns-
laus á bænum, eins og hann hafði
alltaf verið. Það var hægt að láta
hann lagfæra hlið eða bera á
túnin. Hann gerði þessi einföldu
verk glaður en seinlátur, en
reyndi alltaf að fá þann sem vann
með honum til að vinna beggja
verk. Hann svaf lengi, jafnvel yfir
bjart sumarið, og stundum sofnaði
hann á daginn. Það var aldrei
hægt að fara með hann á veiðar
af því að hann gat ekki verið kyrr
eða hljóður. Hann eyddi mörg-
um dögum sitjandi við eldinn
með Ingiríði fóstru sinni sem var
nú orðin afgömul, stirð og því
nær blind og átti skammt ólifað.
Gunnar var eini vinur hennar, og
var sá eini sem fylgdist með því
að maturinn væri eins og hún
vildi og að henni væri hlýtt. Þau
eyddu mörgum dögum muldr-
andi sín á milli meðan aðrir voru
í skemmum eða á túnum. Gunn-
ar gekk jafnvel svo langt að hann
fór að spinna ull að hætti kvenna
til þess að vinna fyrir mat sínum,
af því að Ingiríður sagði að hann
yrði að gera eitthvað. Ásgeir
sagði að allir menn ynnu sín verk
og væru eigin gæfu smiðir, en
aðrir í byggðinni sögðu að hann
ætti ekki barnaláni að fagna.
Vinnufólkið kom fram við Gunn-
ar eins og hann væri vangefinn,
hló alltaf að honum eða talaði til
hans með háum róm og þetta var
svo rótgróinn siður að Ásgeir
mótmælti því ekki, né heldur
Margrét og ekki heldur Gunnar
sjálfur.
Meðal prestanna sem komu til
Grænlands með Álfi biskupi var
Páll Hallvarðsson. Hann var
sendur til Vatnahverfis til að
aðstoða Nikulás, prestinn við
kirkjuna undir Höfða, sem var
nú farinn að eldast eins og allir
hinir grænlensku prestarnir, þótt
hann væri ennþá hraustur og
hispurslaus. Séra Páll Hallvarðs-
son var ekki norskur, heldur
flæmskur. Faðir hans var þó
íslenskur og hafði einu sinni
komið sjálfur til Grænlands sem
léttadrengur á verslunarskipi,
meðan síðasti biskup þjónaði
þar. Páll Hallvarðsson sagði
Ásgeiri að fáa presta fýsti að
þjóna á Grænlandi, og þegar
hann sagði hvert hann vildi fara,
hefði erkibiskup veitt honum far-
arleyfi með ánægju. Páll Hall-
varðsson hafði verið við nám í
Ghent og hafði verið í umsjá og
þjónustu kirkjunnar síðan móðir
hans dó í plágunni stuttu eftir að
hann fæddist.
Annar prestur var séra Jón, á
aldur við Margréti, og var frændi
biskupsins. Um hann var sagt að
hann gerði sér far um að vísa til
biskups með hvaðeina, „jafnvel
um bragðið af súpunni sinni.“
Pétur var plágupresturinn, nærri
eins gamall og Ásgeir, þótt hann
væri nývígður. Hann tranaði sér
ekki fram. Margir í byggðinni
sögðu að það væri rétt af honum,
því að fólk var óánægt yfir því að
erkibiskup sendi þeim eftir öll
þessi ár gamlan mann því nóg var
af þeim fyrir.
Þú færðallan pappír á einum stað
Strandgötu 3 i • Akureyri • 24222 & 24166
n
YHvaÓ er betra
en góó bók •
Mikið úrval
Bók er besta
jóiagjöfini
TÖ1
IKVAL
barna- og
ungiingabóka.