Þjóðviljinn - 03.01.1985, Blaðsíða 13

FISKIMAL
Verður Eyjafjöður lagður
undir orioifrekan iðnað?
Eða koma fiskeldisstöðvar við fjörðinn á nœstu árum?
EYJAFJÖRÐ UR
Yndisfagur Eyjafjörður
aðdáun þú vekur mína.
Vel ertu af guði gjörður,
greypt hans hendi sérhver lína.
Grænar hlíðar, grösug engi,
giljadrög og hamrastallar.
Orðstýr þinn skal lifa lengi,
landsýn þín til dáða kallar.
Morgunröðull rósir fléttar,
rís upp sól við fjallsbrún þína.
Öll sú fegurð augað mettar,
endurnærir sálu mína.
Býlin standa björt í hlíðum,
brosa vegfarendum móti.
Gróa tún með blómum blíðum,
burkni í skoru hulinn grjóti.
Helgi magri, hann nam fjörðinn,
hér frá greinir landnámssaga.
heilla vœttir halda vörðinn,
í Helga byggð um nótt og daga.
Blómgist hagur byggðar lengi,
blessist líf í þínum sveitum.
Vaxandi skal vorsins gengi,
vinátta með tryggðum heitum.
Þegar ég orti framangreint
kvæði, þá var ekki farið að ræða
um að staðsetja álver eða annan
orkufrekan iðnað við þennan
fagra fjörð. Eyjafjörður er ekki
aðeins einn af fiskisælustu fjörð-
um okkar lands, heldur eru jafn-
framt byggð beggja vegna hans
og innan af honum einhver blóm-
legustu landbúnaðarhéruð ís-
lands. Þrátt fyrir þessar staðr-
eyndir þá er nú í fullri alvöru rætt
um, að það geti komið til mála að
reisa stóra Alverksmiðju vestan-
megin fjarðarins skamman veg
frá Akureyri höfuðstað norður-
lands. í þessu sambandi er talað
um að kanadíski álhringurinn
Alcan muni máske vera fáan-
legur til að reisa þarna og starf-
rækja slíka verksmiðju. Það er
Eyfirðinga og Eyfirðinga einna
að ákveða hvort þeir kjósa yfir sig
slíka starfsemi sem álbræðsla er.
Þá er fyrsta spurningin þessi:
Hvað kemur til að Alcan getur
hugsað sér að útvíkka starfsemi
sína hingað tii fslands og hefur í
því sambandi augastað á Eyja-
firði sem álitlegum stað fyrir ál-
bræðslu? Það er nauðsynlegt að
þessari spurningu sé svarað. í
Kanada er framleiðsluverð á raf-
orku mikið lægra heldur en hér á
íslandi svo ekki getur það verið
ástæðan fyrir því að vilja flytja
hingað hluta af álframleiðslunni
ef greiða á sannvirði fyrir orkuna.
Staðreyndin er hinsvegar sú, að
mörg iðnaðarlönd vilja nú losna
við allskonar orkufrekan iðnað
úr heimalöndum sínum vegna
mengunarhættu og setja því
ströng skilyrði um staðsetningu
slíkrar starfsemi. Vilja helst að
málmbræðslur séu reistar sem
fjærst þéttbýli eða blómlegum
ræktarlöndum. Slíkt hefur hins-
vegar mikinn aukakostnað í för
með sér fyrir slíkar verksmiðjur.
Þarna gætu verið skýringar á því
að Alcan er til viðræðu um bygg-
ingu Álverksmiðju við Eyja-
fjörð. Við þetta bætist svo sú
staðreynd að kaupgjald hér er
miklu lægra heldur en í nokkru
landi sem rekur stóriðju, utan
þróunarlanda. Það skal hinsveg-
ar viðurkennt, að mikil framför
hefur orðið í vörnum gegn meng-
un frá stóriðju síðustu árin, mið-
að við það sem áður var, á meðan
vísindin gerðu sér þessa hættu
ekki ljósa. En þrátt fyrir nútíma
hreinsunarbúnað í málmbræðsl-
um af fullkomnustu gerð þá telja
sérfræðingar að mengun verði
ekki útilokuð frá slíkri starfsemi,
þó hægt sé að minnka hana
mikið. Svo verða bilanir í slíkum
hreinsunarbúnaði og þá flæðir
mengunin yfir, án þess að vörn-
um verði við komið. Eyjafjörður
mun vera, eftir því sem ég þekki
þar til, eitt af staðviðrasömustu
plássum þessa lands. Þar er oft
logn að vori og sumri til dögum
saman. Þá leggur oft sunnan and-
vara út fjörðinn fyrri hluta dags,
en síðari hluta dags leggur oft
snarpa hafgolu inn fjörðinn. Við
slík skilyrði mundi loftmengun
dreifast yfir stórt svæði væri hún
fyrir hendi.
Því segi ég: Eyfirðingar taka á
sig mikla áhættu ef þeir leyfa að
álverksmiðja eða önnur slík starf-
semi verði staðsett og starfrækt
við fjörðinn.
Fiskeldisstöðvar
við Eyjafjörð
Ef lögð er til grundvallar
reynsla Norðmanna af fiskeldi,
sérstaklega laxa- og silungseldi
síðustu árin, þá verður ekki ann-
að séð en að Eyjafjörður gæti
rúmað fjölda fiskeldisstöðva
beggja vegna fjarðarins. Þar er
tiltölulega stilltur sjór, aðdýpi við
land víða mikið og ég gæti trúað
þó ég hafi ekki í höndum sannan-
ir fyrir því, að sjávarhiti sé svip-
aður því sem er í fjörðum Norð-
ur-Noregs, en þar hefur laxeldi
verið stundað síðustu árin með
góðum árangri. Þar hafa 70 gram-
ma laxaseyöi náð því að vaxa upp
í 3.5 kg á 16 mánuðum og við
Nova Scotia á austurströnd Kan-
ada á 18 mánuðum og þar er kald-
ur sjór. Þá hefur það sannast að
lax sem alinn er upp í hinum kald-
tempraða sjó við norður Noreg
hann hefur sérstaklega mikið
geymsluþol og hefur af þeirri á-
stæðu verið eftirsóttur á markaði
í Ameríku nýr. Nú hefur verið frá
því sagt opinberlega að fyrir dyr-
um standi að byggja verksmiðju í
Krossanesi sem framleiðir fisk-
eldisfóður og að norska fyrirtæk-
ið Sketting í Stavangri verði þar
meðeigandi. En þetta fyrirtæki er
í fremstu röð í framleiðslu á fisk-
eldisfóðri í Evrópu og mundi þá
að sjálfsögðu koma með sína
þekkingu hingað. Laxeldið íNor-
egi síðustu árin hefur verið talið
arðsamasta atvinnugreinin þar í
landi næst á eftir olíuvinnslunni.
Það er því kominn meira en tími
til, að við fslendingar förum að
huga að þessum atvinnuvegi. Ef
við kynnum okkur vel reynslu
Norðmanna af fiskeldinu þá á að
vera hægt að byggja upp á tiltölu-
lega fáum árum öflugan og arð-
saman atvinnuveg á þessu sviði.
Og eftir að komin verður
fullkomin fiskeldisfóðurverk-
smiðja í Krossanesi þá ættu
Eyfirðingar að standa vel að vígi.
Fiskeldi fellur sérstaklega vel að
þeim atvinnuvegum sem fyrir eru
í landinu. Úr nýrri loðnu er hægt
að framleiða fyrsta flokks þurr-
fóður eftir að verksmiðjan rís á
Krossanesi. En eftir að búið væri
að staðsetja fjölda fiskeldisbúa
beggja megin Eyjafjarðar þá
mundi það hafa mikil áhrif á lífr-
íki fjarðarins, þannig að fisk-
gengd í fjörðinn mundi stór-
aukast. Orsökin fyrir þessu er sú,
að nokkuð af fiskeldisfóðri fer
alltaf forgörðum þegar lax er
alinn villtur fiskur. Eitt það nýj-
asta í fiskeldistækni þegar eldið
fer fram í sjóbúrum er það, að
dæla með rafmagnsdælum sjó af
20-40 m dýpi. Við þetta kemur
hreyfingin á sjóinn í búrunum. Sé
yfirborðslag sjávar of kalt að
vetrinum þá er hægt að hækka
hitastigið dálítið með slíkri dæl-
ingu. Eins er hægt að kæla yfir-
borðslagið verði það of heitt fyrir
lax að sumri, með slíkri dælingu.
Þannig aðferð ætla þeir nú að
nota laxeldismenn í Suður-
Noregi á strönd Skagerak. Þar
eiga laxeldismenn við þann
vanda að stríða að yfirborðslag
sjávar lækkar oft að vetrinum í
langan tíma niður í 0°. Orsökin
fyrir þessu er sú að kaldur
straumir innan úr Eystrasalti
gengur upp að ströndinni og
norður með Suðvestur-Noregi að
vetrinum. Á ísaárum í Eystrasalti
getur ástandið þarna orðið mjög
slæmt. En með því að dæla 4 stiga
heitum sjó af 20 m dýpi inn í net-
búrin og klæða hliðar þess með
plastdúk, þá segjast þeir geta gert
ástandið viðunandi yfir köldustu
mánuðina. Á sama hátt er og
heitur yfirborðssjór að sumrinu
kældur niður í æskilegt hitastig
með sömu dælunni.
Sá er kosturinn við laxeldi fram
yfir marga aðra atvinnuvegi að
fóðrið sem er aðal útgjaldaliður-
inn fyri utan stofnkostnað, það
getum við framleitt sjálfir í
landinu.
Mikilvægasta skilyrðið fyrir
fiskeldi er hreinn ómengaður út-
hafssjór. Af þessari ástæðu
stöndum við íslendingar ennþá
vel að vígi. Fræðimenn á þessu
sviði tala nú um slíkan sjó sem
mikla auðlind, jafna honum við
olíu, málmnámur og skilyrði til
orkuvirkjana. Hér eru menn
óvitandi um gildi slíkrar auðlind-
ar, én vonandi verður á þessu já-
kvæð breyting áður en það verð-
ur um seinan.
Þróun í laxeldismálum Norð-
manna síðustu árin er þessi. Árið
1982 framleiðsla á eldislaxi í net-
búrum í sjó 10.266 tonn að verð-
mæti til eldisbúanna norskar kr.
367 miljónir. Af urriða aðallega
regnbogasilungi 4690 tonn, verð
til eldisbúanna n.kr. 643.8 milj-
ónir, af urriða 5272 tonn verð til
eldisbúa n.kr. 118.6 miljónir.
Bleikja 2 tonn n.kr. 0.1 miljón.
Reiknað er með að 1984 fari
laxframleiðslan í 24-25 þús. tonn
og af urriða í 3500-4000 tonn.
Aætlanir Norðmanna fyrir tvö
næstu ár eru þessar: 1985 af laxi
34-36 þús. tonn. Af urriða 4000-
5000 þús. tonn og 1986 af laxi
45-50 þús. tonn og af urriða 4000-
5000 þús. tonn. Af þessum tölum
geta menn séð hve mikla áherslu
Norðmenn leggja á uppbyggingu
þessa atvinnuvegar. Á sl. sumri
fengu norsku eldisbúin í kringum
n.kr. 50.00 útborgaðar fyrir kg í
laxinum slægðum sem er sam-
kvæmt núverandi gengi í kringum
kr. 223.50 fyrir kg. Norðmenn
flytja á erlenda markaði 95%
laxaframleiðslunnar og hefur
markaðurinn aukist með vaxandi
framleiðslu og stundum hefur
ekki verið hægt að fullnægja eftir-
spurninni. Norsku fiskeldisbúin
eru nú komin allt norður í Finn-
mörk, en fiskeldið hófst hinsveg-
ar við suðvestur Noreg. Þegar
rætt er um nauðsyn á uppbygg-
ingu nýrra atvinnugreina hér á
landi sérstaklega til aukinnar
gjaldeyrisöflunar þá ættu menn
að staldra við og hugleiða mögu-
leika á íslensku laxeldi, útfrá
reynslu frænda okkar Norð-
manna á því sviði síðustu árin.
Fimmtudagur 3. januar 1985 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 17