Dagblaðið Vísir - DV - 15.12.2000, Blaðsíða 16

16
Menning
Er meira og stœrra betra?
Hugmyndin að baki
bókinni ísland í ald-
DV-MYND E.ÓL.
Illugi Jökulsson rithöfundur
Bókin veröur í framtíöinni náma fyrir nemendur sem heyja sér efni í ritgeröir um íslandssögu.
inn um bókmenntir á fyrstu áratugum aldarinnar
heitir svo dæmi sé tekið Ljóðlist í öndvegi en rétt-
nefni væri Skáldsagan ryður sér til rúms eða eitt-
hvað í þá áttina. Sama er að segja um kaflann Frið-
rik VIII látinn Kristján X tekur við völdum en hann
fjallar aðeins að hluta um konungaskiptin en því
meir um upphafið að uppkastsdeilunni illskeyttu.
Þegar öllu er á botninn hvolft er það þó fleira í
þessari bók sem vel er gert en það sem kallar á að-
finnslur og margt er til fyrirmyndar. í því sam-
bandi má benda á kortin sem greina frá niðurstöö-
um alþingiskosninga. Þar sér lesandinn í sjónhend-
ing nöfn þingmanna, fyrir hvaða kjördæmi þeir
sátu og hvemig flokkaskiptingin var á þingi hverju
sinni.
Hér að framan var varpað fram þeirri spumingu
hver væri markhópur þessa rits. Því verður ekki
svarað í þessum pistli en þó er augljóst að bókin
verður í framtíðinni náma fyrir þá nemendur sem
þurfa að heyja sér efni í ritgerðir um íslandssögu.
Markvissara val og niðurskurður á efni hefði hins
vegar skilað hinum almenna lesanda betri bók.
Guðmundur J. Guðmundsson
Island í aldanna rás 1900-1950. Saga lands og þjóðar
ár frá ári. Aðalhöfundur: lllugi Jokulsson
anna rás er sú sama og
í hinum vinsæla bóka-
flokki Öldunum, að
gefa yfirlit yfir helstu
atburði hvers árs. En
ritið er miklu meira að
vöxtum en Aldirnar og
raunar vandséð hvaða
markhópi það er ætlað.
Bókin er um 400 siður
og í stóra broti, letrið
er smátt og mikið les-
mál á hverri síðu auk ríkulegs myndefnis. Um-
brotið er í fjórum mjóum dálkum, einna likast
því sem tíðkaðist í blöðunum um aldamótin 1900
og gefur það ritinu skemmtilegan svip.
Stofninn í lesefninu eru samtíma blaðagreinar og
hefur sú leið verið farin að halda ekki bara orðfæri
og orðmyndum heldur einnig að nokkru stafsetn-
ingu og verður hverjum manni augljóst við lestur
sumra þessara greina hversu miklum breytingum
íslenskt mál hefur tekið á öldinni sem nú er að líða.
Inn á milli er skotið yfirlitsköflum um þætti eins og
efnahagsmál, menningu og stjómmál. Þessir kaflar
eru greinargóðir og gefa gott yfirlit yfir þróun mála
en yfirleitt eru þeir enginn skemmtilestur enda
varla hægt að ætlast til þess. Þó er rétt að benda á
kaflann um blöö og blaðamenn á fyrstu áratugum
aldarinnar sem er bráðskemmtilegur. Með reglu-
legu millibili eru svo síður þar sem birt eru lista-
verk eftir fremstu listamenn þjóðarinnar og laus-
lega gerð grein fyrir þeim og er það vel til fundið.
Einnig eru nýttir kaflar úr endurminningum og
ævisögum sem varpa ljósi á atburði.
í riti sem þessu er vandamálið auðvitað hvað á að
birta og hverju að sleppa og orkar það ávallt tvi-
mælis. Á að birta það sem mönnum þótti fréttnæmt
á hverjum tíma eða það sem okkur nútímamönnum
þykir standa upp úr? Svo virðist sem hér sé reynt
að fara bil beggja og niðurstaðan verður stundum
hálfgerður hrærigrautur. Of oft ræður áhugi höf-
undar á ýmis konar „kúríósu" ferðinni. Gott dæmi
um þetta er kafli á bls. 99, Þingmann dreymir Njálu,
sem tekur yfir hálfa blaðsíðu. Hitt er svo annað mál
að stuttir bútar af þessu tagi gera sig vel innanum
annað efni svo sem klausan Að bifa (bls.105) sem
gefur smellna mynd af umræðum um nýyrðasmíð í
byrjun aldarinnar.
Kaflafyrirsagnir eru á stundum misvísandi. Kafl-
Bókmenntir
Póstmódem óhugnaður
Baudelaire-systkinin missa
foreldra sína og heimili sitt,
eru sett í fóstur hjá fjarskyld-
um frænda sínum en hann
reynist hræðilegur og líf
þeirra verður ein sorgarsaga,
fullt af hryllingi og hættu.
Svona hljóðar í stuttu máli
söguþráður bókarinnar Illa
byrjar það sem tekin er úr
Bálki hrakfalla.
Hér er á ferð hrollvekja fyrir böm og full þörf
á að vara viðkvæmar sálir við henni. Börnin
missa foreldra sína, þurfa að þola ofbeldi og
morðhótanir af hálfu frænda síns, Ólafs greifa,
en sá stjórnar allófrýnilegum leikhópi. Ekki er
sagan þó einskær óhugnaður en hún minnir um
margt á nútímahollvekjur og er til dæmis fyndin
á afar kaldhæðinn hátt. Nefna má að einkar vel
tekst að þýða ýmiss konar orðaleiki og eru orð-
skýringar bókarinnar oft skemmtilegar: „Þau
höfðu vonað að heimsókn þeirra hefði verið trún-
aðarmál, hugtak sem þýðir hér leyndarmál á
milli þeirra og herra Poe sem ekki væri blaðrað
í Ólaf greifa.“ (77)
Persónusköpun er ekki margbrotin; börnin
era góð, Ólafur og kumpánar hans eru vondir og
síðan koma við sögu nokkrir nytsamir sakleys-
ingjar, eins og herra Poe og Strauss dómari, sem
ekki eru vondir en geta lítið gert til að koma í
veg fyrir alla þá hræðilegu atburði sem dynja á
börnunum. Bömin eru mjög snjöll af börnum að
vera, Fjóla er uppflnningamaður og Kláus bróðir
hennar er mikill lestrarhestur. Sunna, sú yngsta,
er enn smábarn en persónur þeirra allra vekja
samúð lesanda.
Helsta einkenni og um leið kostur sögunnar er
sú kalda og kímilega aðferð sem beitt er til að
nálgast hræðilega atburði. í þessari nálgun felst
einnig tvöfalt ávarp þannig að fullorðnir ættu
ekki síður að hafa gaman af sögunni en börn.
Fyrir börn og unglinga sem hafa yndi af óhugn-
aði má enn fremur mæla með þessari nýstárlegu
nálgun. Hins vegar er um leið klæmst nokkuð á
mannlegum tilfinningum á borð við sorg og ótta,
og ef til vill má segja sem svo að þetta sé ný út-
gáfa af gömlu hryllingsævintýri sem endurspegli
að nokkru leyti þá póstmódernísku upplausnar-
tíma sem við nú lifum. Hugsanlega er Illa byrjar
það upphaf nýrrar tegundar barnabóka, sem slík
er hún vel heppnuð og mjög áhugaverð tilraun
sem vert er að gefa gaum.
Katrin Jakobsdóttir
Lemony Snicket: llla byrjar þaö. Snorri Hergill Kristjáns-
son þýddi. Mál og menning 2000.
Fimm leiötogor
Ásdís Halla Bragadóttir
hefur sett saman athyglis-
verða bók um íslenska leið-
toga. Grunnur bókarinnar er
viðtöl við tvær konur og þrjá
karla. Öll njóta mikillar virð-
ingar en era ólíkar tegundir
leiðtoga. Viðtölin era mark-
viss og er ætlað að veita inn-
sýn í eðli leiðtogahlutverks-
ins.
Ásdís bendir á að á íslandi telji menn leið-
togahæfileika oft meðfædda en í Bandarikjun-
um sé talið að hægt sé að kenna þetta. Hún hall-
ast á sveif með því síðarnefnda. LokakEtflinn,
„Listin að vera leiðtogi", er greining á viðtölun-
um þar sem dregnar eru ýmsar ályktanir um
æskilega eiginleika leiðtoga, reynslu og stoðir.
Margt af því sem Ásdís Halla telur mikilvægt
fyrir góða leiðtoga er hliðstætt því sem íslensk-
ir sagnaritarar á 12. og 13. öld töldu skipta máli
fyrir höfðingja. Um það má finna vísbendingar
í íslenskum konungasögum og þrátt fyrir ólíka
samfélagsgerð viröast margar hugmyndir um
eiginleika forystumanna gamlar í hettunni.
Óleystur vandi er hversu miklu máli leiðtog-
ar skipta. Ásdís telur að mikilvægi þeirra sé
vanmetið en ræðir málið ekki ítarlega og ekki
kemur skýrt fram hvert mikilvægi þeirra sé.
Ásdís nefnir að „góðir leiðtogar veita okkur
mikilvægan innblástur, þeir hafa ákveöna sýn
og setja markmið" (10). Þetta er þó allt nokkuð
málum blandið. Kannski væri ráð að skoða
málið betur neðan frá: hver er þörf manna fyr-
ir leiðtoga og hvað veldur því að fólk fylkir sér
um einn en ekki annan? Hvort er lykUinn að
því að Davíð Oddsson er hér leiðtogi að frnna í
fari hans eða í íslensku samfélagi?
Bók Ásdísar kafar því ekki mjög á dýpið að
þessu leyti en úttektin á leiðtogaeiginleikum út
frá viðtölunum í lokin er gagnleg og skynsam-
leg. Viðtölin sjálf eru skemmtUeg aflestrar og
þar kemur margt fram sem ég man ekki eftir að
hafa séð á prenti áður. Meöal annars kemur
fram að Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur leiðist
þegar menn taka henni sem gefinni, t.d. sem
leiðtoga Samfylkingarinnar, Davíð Oddsson
leggur áherslu á að menn undirbúi sig, Hörður
Sigurgestsson telur greind vanmetna á íslandi,
Vigdís Finnbogadóttir lagði áherslu á varúð í
embætti. Best tekst upp í viðtölunum við Dav-
íð, Hörð og Vigdísi, en allir leiðtogarnir segja
margt gáfulegt og öU átta þau sig að einhverju
leyti á eigin göUum. Þau hafa öU velt leiðtoga-
hlutverkinu eitthvað fyrir sér og Ásdís Halla er
lagin að draga það fram og reifa málin á skýr-
an hátt.
Þó að þessi úttekt á leiðtogahlutverkinu sé
snöggsoðin er hún ágætlega samin og mun ef-
laust nýtast vel þeim sem vilja læra leiðtoga-
hlutverkið með gömlu aðferðinni, að fylgja góð-
um fordæmum.
Ármann Jakobsson
Ásdís Halla Bragadóttir: I hlutverki leiötogans: Líf fimm
forystumanna í nýju Ijósi. Vaka-Helgafell 2000.
FÖSTUDAGUR 15. DESEMBER 2000
r>v
Umsjón: Silja Aöalsteinsdótiir
í minningu
Nínu Bjarkar
Dagskrá Listaklúbbs Leikhús-
kjallarans á mánudagskvöldið er
helguð minningu skáldkonunnar
Nínu Bjarkar Árnadóttur, sem lést í
aprU á þessu ári.
Nina Björk var
mikilvæg rödd í
íslenskum skáld-
skap á seinni
hluta 20. aldar.
Einlæg og nær-
göngul ljóð henn-
ar tjá sterkar til-
finningar og
áhrifamikla sýn á ástina, óttann,
samfélagið og hlutskipti kvenna.
Fyrsta ljóðabók Nínu, Ung ljóð, kom
út 1965, en fyrir utan ljóðlistina
skrifaði hún skáldsögur, viðtalsbæk-
ur og leikrit. Hún var einnig mikU-
virkur þýðandi fagurbókmennta.
Fjöldi listamanna tekur þátt í dag-
skránni. Lesin verða Ijóð undir
stjórn Jóns Proppé og í seinni hiuta
dagskrárinnar verða meðal annars
leiklesin brot úr áður óbirtu leikriti
eftir Ninu, „Reikistjörnum“ (1998),
undir stjórn Tinnu Gunnlaugsdótt-
ur.
Dagskráin hefst kl. 20.30 en húsið
verður opnað kl. 19.30. Allir vel-
komnir meðan húsrúm leyfir.
Fjalla-Eyvindur
FjaUa-Eyvindur eftir Jóhann Sig-
urjónsson, frægasta leikrit sem
samið hefur ver-
iö á íslensku, er
komið út hjá JPV
forlagi í nýrri
gerð sem Jón
Viðar Jónsson
sér um.
Fíalla-Eyvind-
ur var saminn
jöfnum höndum
á dönsku og íslensku og kom fyrst
út á dönsku 1911. íslenska gerðin
kom út árið eftir og var að lang-
mestu leyti samhljóða þeirri dönsku
og sú gerð hefur verið endurprentuð
nánast óbreytt síðan. En á dönsku
kom verkið út tvisvar enn um daga
höfundar, 1913 og 1917, og er textinn
þá verulega frábrugðinn texta frum-
útgáfunnar - enda tekið fram að
hann sé endurskoðaður. Hefur hann
verið styttur rækilega og bylt hér og
þar auk þess sem atburðarás hefur
verið breytt á tveimur stöðum. Tel-
ur Jón Viðar að endurskoðunin eigi
rætur sínar í fyrstu uppsetningu
leikritsins á dönsku í Dagmarleik-
húsinu árið 1912, en sú uppsetning
var byrjunin á frægðarferli verksins
í Evrópu.
Nú fá islenskir lesendur loksins
tækifæri til að kynnast þessu stór-
virki í bókmenntum okkar eins og
höfundur gekk siðast frá því. Auk
hins endurskoðaða leiktexta á is-
lensku birtir Jón Viðar í bókinni
ritgerð sína um tilurö verksins frá
varðveittum frumdrögum til end-
anlegrar myndar. Viðaukar eru
texti íslensku útgáfunnar frá 1912
með breytingum dönsku lokagerð-
arinnar, fyrri gerð leikslokanna
sem Jóhann Sigurjónsson hafnaði
og þjóðsagan sem skáldið sótti efn-
ið I.
Bókasveifla
Á morgun kl. 14 veröur dagskrá
fyrir börn og unglinga í Borgarbóka-
safninu í Grófar-
húsi. Hún hefst
með sýningu
Sögusvuntunnar,
Átta sögur og
einni betur, þar
sem Hallveig
Thorlacius flytur
sögur frá menn-
ingarborgum
Eyrópu árið 2000
við hörpuleik. Kl.
15 flytur Andri Snær Magnason er-
indi um barna- og unglingabækur
og kynnir upplestur úr fjölda nýrra
bóka fyrir börn og unglinga. Jóla-
sveinar verða á sveimi í safninu.
Þeir munu skemmta gestum, að-
stoða börn við aö velja sér bækur í
barnadeildinni og afhenda verðlaun
i jólagetraun safnsins sem verið hef-
ur í gangi í desember.