Dagblaðið Vísir - DV - 22.11.2003, Blaðsíða 29

DV Fókus
LAUGARDAGUR 22. NÓVEMBER 2003 29
f
I oendanlegum
heimi ep allt hægt
Maöur gengur um hurð og ákveður tvennt I senn. Hann snýr skyndilega til
vinstri þar sem hann veit afsjoppu sem hann hefur aidrei komiö i áður. Þvi
hann eetlar að láta eftir sér að fá sér súkkulaðistykki. Afgreiðslustúlkan i
sjoppunni er vingjarnleg og falleg og maðurinn tekur að venja komur sínar i
sjoppuna. Þau verða ástfangin og eyða saman ævinni. - En um leið og mað-
urinn ákveður að fara Isjoppuna, þá ákveður hann að gera það ekki. Honum
liggi ofmikið á að komast i vinnuna. Ivinnunni kynnist hann stúlku sem er
líka falleg og vingjarnleg og þau verða ástfangin og eyða saman ævinni.
Hann kynnist aldrei stúlkunni ísjoppunni. Þetta er ekki fantasia, ekki vísinda-
skáldskapur. Þetta er að gerast einmitt núna. Mennirnir eru tveir þó þeir séu
nákvæmtega eins. Það eru margir milljarðar kílómetra á milli þeirra. Og þeir
eru fleiri, þeir eru út um allan alheim og i öðrum alheimum lika.
eftir sér að möguleikinn sé ekki að-
eins til staðar, heldur sé hann meira
að segja líklegur. Og þar á meðal eru
menn sem síst af öllu eru kunnir af
dufli við fáránleikann eða vafasama
kenningasmíð. Það sem meira er -
ýmsar niðurstöður vísindamann-
anna eru í sannleika sagt miklu rót-
tækari og í raun brjálæðislegri en
nokkuð það sem jafnvel hinir hug-
myndaríkustu skáldsagnahöfundar
hafa látið sér til hugar koma.
Til að skilja til fullnustu þær
kenningar sem hugmyndin um
samhliða heimana byggist á er
nauðsynlegt að vera sprenglærður
sérfræðingur í eðlisfræði, stjarneðl-
isfræði, lífeðlisfræði, kjarneðlisfræði
og nokkrum fleiri eðlisfræðum. Þar
eð reikna má með að fáir lesendur
séu svo menntaðir verður fræði-
kenningum að mestu sleppt hér á
eftir, enda verður að viðurkennast
að sá sem hér heldur á fjaðurpenna
skilur heldur hvorki haus né sporð á
kenningunum. En hér á eftir verður
þó reynt að festa hendur á þeim
helstu. Það er nefnilega hægt að
komast að sömu niðurstöðu með
því að fara margar ólfkar leiðir.
Horfst í augu við óendanleik-
ann
Fyrsta leiðin snýst um stærð
heimsins. Alheimurinn er óendan-
legur; það hefur lengi verið vitað.
Enda hvemig gæti annað verið? Það
er ekki sennilegt að einhvers staðar
úti á útjöðmm heimsins sé að Finna
skilti þar sem stendur: Heimurinn
endar hér! Og svo tæki við fjallhár
múr. Hvert barn myndi þá réttu
spurningarinnar: Hvað er hinum
megin við múrinn? En þrátt fyrir að
menn hafi vitað af óendanleikanum
voru menn furðu seinir að gera sér
grein fyrir afleiðingum þeirrar enda-
leysu. Eftir að kenningin um upphaf
heimsins í Miklahvelli náði út-
breiðslu töldu menn að þrátt fyrir
óendanleikann, þá væri efnið í
heiminum á einhvern hátt takmark-
að. Stjörnur og stjörnuþokur væm
að vísu tryllingslega margar, en ef
maður hefði nógu langan tíma, þá
gaéti maður samt á endanum talið
þær. Fjöldi þeirra væri ákveðin
stærð. Hver stjarna sé einstök og líf á
reikistjörnu eins og Jörðinni sé svo
ólíklegur atburður að mjög ólíklegt
sé að samskonar líf haft kviknað
annars staðar, að minnsta kosti
varla neitt í líkingu við það sem við
þekkjum.
En nýlegar rannsóknir virðast
hafa kollvarpað þessari skoðun. Lík-
ur benda til þess að fjöldi sólstjarna
sé einfaldlega óendanlegur. Og séu
til óendanlega margar sólir, þá segir
sig nánast sjálft - menn þurfa bara
að horfast í augu við það! - að það
em nánast óendanlega margir sólir
sem eru nákvæmlega eins og sólin
okkar. Og þá er líka til gríðarlegur
fjöidi sóla sem eru umkringdar ná-
kvæmlega rétta efnismagninu til
þess að úr því verði níu reikistjörn-
ur, nákvæmlega eins og reikistjörn-
urnar í okkar sólkerfi. Þannig séu til
óteljandi (eða því sem næst) reiki-
stjörnur sem eru ekki aðeins svipað-
ar Jörðinni heldur nákvæmlega eins.
Og þar sem þróun lífs hefur orðið í
smáatriðum alveg sú sama. Þar á
meðal að fæðst hafi einstaklingur,
lifandi eftirmynd þín, sem á sams
konar foreldra í sams konar um-
hverfi.
Engin leið í annan heim
Þessi eftirmynd þín hefur átt ná-
kvæmlega sömu ævi og þú og
kannski verður ævi ykkar alveg sú
sama þangað til á banabeðinu. En út
um allan alheim eru aðrar eftir-
mjmdir nánast á hverju sekúndu-
broti að breyta út af - leggja frá sér
blaðið - stökkva á fætur til að svara í
símann - ákveða að fá sér kaffisopa -
- og þaðan í frá verður líf ykkar ólíkt.
Þetta er fáránleg tilhugsun en
hún er þó alveg rökrétt ef maður
reiknar til enda afleiðingarnar af því
að alheimurinn sé óendanlegur og í
honunt óendanlega mikið efni.
Tengd þessari leið til „samhliða"
heima, en þó dálítið öðruvísi, er sú
kenning að alheimurinn okkar - svo
stór sem hann er - sé alls ekki „einn
í heiminum" ef þannig má að orði
komast. Þó hann sé óendanlega
stór, þá sé hann samt nánast eins og
blaðra, í einhverju furðulegu „tómi“
- og allt í kringum hann í þessu tómi
séu aðrir alheimar. Jafn stórir, jafn
óendanlegir. I hverjum þeirra hljóti,
eðli málsins samkvæmt, að vera
nærri óendanlega margar sólir eins
og okkar og nærri óendanlegar
margar „Jarðir". Og þar ert þú líka.
Þvf miður munum við sennilega
aldrei geta sannreynt tilvist þessara
„annarra heima“ nema á reikniborði
eðlisfræðinganna. Við munum að
minnsta kosti aldrei komast þangað,
segir kenningin - sama þótt við
næðum hraða ljóssins og værum á
ferðinni til eilífðarnóns, því „tómið"
milli alheimanna þenst ævinlega út
hraðar en maður getur ferðast um
það.
Agnir sem eru ekki aðeins á
einum stað
Aftur á móti hafa sumir kenn-
ingasmiðir ímyndað sér að þrátt fyr-
ir „tómið" milli heimanna, þá geti
þá rekið svo nálægt hver öðrum að
þeir lendi hreint og beint í árekstri.
Þá farast báðir en til verður nýr.
Ekki vitum við hvort það er satt.
Þriðja leiðin til að sýna fram á
tilvist „samhliða heima" er dálítið
annar handleggur. Þar er komið út í
skammtafræði, sem er flókin kenn-
ing og í reynd óskiljanleg öllum
sem ekki hafa þjálfun í eðlisfræði.
Hér dugar að taka fram að
skammtafræðin gefur til kynna að
þær agnir sem mynda efnisheiminn
séu ekki endilega á einhverjum
stað. Þær geti verið allt annars stað-
ar en þær sýnast vera, jafnvel á
tveimur stöðum í einu, eða hvergi. í
framhaldi af þessu er sett fram sú
kenning að í hvert sinn sem örlítil
efnisögn standi fram fyrir vali - ef
svo má þá að orði komast - um
hvort hún á að skjótast í þessa átt
eða hina, þá geri hún í rauninni
hvort tveggja. Og um leið klofni
heimurinn og til verði tveir ná-
kvæmlega eins alheimar - hvor um
sig á alveg aðskildu plani.
Hér er um mikla einföldun á flók-
inni kenningasmíð að ræða, sem
eðlisfræðingar munu eflaust fussa
yfir, en kenningin er samt einhvern
veginn svona. Og þetta þýðir að á
hverri sekúndu, nánast hverju sek-
úndubroti, eru óteljandi nýir al-
heimar að myndast, aðeins örlítið
breyttir frá þeim sem fyrir var, en
samt öðruvfsi og munu halda áfram
að breytast.
Það er þarflaust að spyrja hvar
þeir eru. Þeir eru bara einhvers stað-
ar. Sumir telja að allar efnisagnir
sem við sjáum í kringum okkur séu
ekki aðeins í okkar heimi, heldur séu
þær í reynd líka partur af efninu í
öðrum og kannski mörgum heim-
um.
í öðrum heimi eru ástvinir
enn á lífi
Til eru fleiri kenningar - þær eru
of flóknar til þess að leiða einu sinni
hugann að þeint í dagblaði. Þær
snúast um veraldir og aiheima þar
sem er ekki einu sinni víst að sömu
lögmál gildi og í okkar heimi. Ekki
víst að það sé neitt þyngdarafl f sum-
um þeirra. Bara sem dæmi. Og þá sé
að flnna á einhverju plani þar sem
við munum aldrei salta síld.
Þetta var um kenningasmíðina
sem fáir botna í nema þeir sem hafa
langt eðlisfræðinám að baki. Það
sem máli skiptir er að það eru alvöru
jarðbundnir vísindamenn sem farn-
ir eru að gefa þessu gaum. Ekki ein-
ungis framúrstefnumenn í fræðun-
um og vísindaskáldsagnahöfunar.
Reyndar er æ oftar farið að ræða í
vísindaritum um hina margföldu
heima sem staðreynd sem allir geti
verið sammála um - þótt menn hafi
ekki enn á hreinu hver kenninganna
er rétt. Eða kannski allar.
En þetta hefur altént þær afleið-
ingar að þú getur kannski ekki verið
alveg 100% viss um það að það eru
fleiri en þú að lesa þetta blað einmitt
núna - en þú getur að minnsta kosti
sagt að það sé alls ekki útilokað. Og
ekki aðeins ein eftirmynd þín er núna
að hugsa það nákvæmlega sama og
þú, heldur margar. Það er spurning
hvaða áhrif þetta hefur á hugsunar-
hátt fólks, ef það trúir þessu og lítur
héðan í frá svo á að það sé ekki eitt á
ferð. Kannski gæti þetta orðið ein-
hverjum huggun sem misst hefur
ástvin. Því sé kenningin rétt, þá er sá
hinn sami líka til í mörgum öðrum
heimum, þar sem allt er eins, nema
þar er ástvinurinn enn á lífi.
Héðan í frá ertu einn
Alla vega, stattu varlega á fætur.
Út um víða veröld eru aðrir að gera
það sama og þú, aðrir þú - ef svo má
segja. Ákvörðun um hvert smáatriði
getur verið afdrifarík, þú breytir með
henni heiminum. Skilur þig frá eftir-
myndum þínum. Hingað til hafa
fylgt þér þúsundir annarra að
minnsta kosti. Héðan í frá kanntu að
vera einn á ferð.
Hér þarf að breyta ljóðlínum
Megasar:
Ég er ekki ég,
ég er artnar,
svo þærhljómi svona:
Ég er ekld ég,
ég er aörir.
S