Vísbending - 19.12.1995, Blaðsíða 7

Olíuleiðsla í Sovétríkjunum.
Karfamoksturinn stóð þó ekki lengi. Strax
1960 var farið að draga úr veiðinni og þar sem
viðskipti landanna voru farin að komast í
alvarlega úlfakreppu vegna minnkaðs afla á
vetrarvertíð og aflabrests á sfldveiðum 1961
var farið að athuga möguleika á því að seija
aðrar fisktegundir til Sovétríkjanna. Tókst að
vekja áhuga Sovétmanna á tegundum, sem áð-
ur hafði lítið verið sinnt og lítið verið veiddar
og skapa þannig nýja möguleika fyrir útgerð-
ina jafnt og fiskvinnsluna. Arið 1961 var byrj-
að að selja þeim steinbít og ári síðar bættust
við langa, ufsi og ýsa. Ufsinn var langmikil-
vægastur þessara nýju tegunda. Hann komst
fyrst á blað 1961 með 21 tonn en var kominn í
7.600 tonn 1970. Langan var 700 tonn 1962
og hélst mikið til í því magni síðan milli ára. I
góðum aflaárum tvö- og þrefaldaðist þó þessi
útflutningur. Keilan kemst á blað 1969 með 71
tonn, 170 tonn árið eftir.
Árið 1967 hófust veiðar á grálúðu. 1969
hófst útflutningur hennar til Sovétríkjanna,
sem síðan tóku við meira en 90% af magninu
(1969: 300 tonn, 1970: 2.143 tonn). Sovéski
markaðurinn stóð þannig undir upphafi og
fyrstu þróun grálúðuveiðanna. Síðar varð
grálúðan eftirsóttur fiskur annars staðar, eink-
um í Japan. Keilan hafði verið verkuð í skreið
fram að því að Nígeríumarkaðurinn lokaðist,
en varð þó tæpast verslunarvara fyrr en sovét-
markaðurinn tók við henni.
Þannig má segja að verulegur vaxtarbrodd-
ur í útgerðinni hafi átt rætur í sovéska mark-
aðnunt. Margir vildu hins vegar meina að
sovétviðskiptin væru vafasöm, jafnvel nei-
kvæð, fyrir fiskiðnaðinn. Sovétmarkaðurinn
gerði alltof litlar kröfur um vöruvöndun, gæði,
pakkningar og umbúðir. Þannig væri hætta á
að iðnaðurinn drægist aftur úr í tæknilegri
þróun, drabbaðist niður og yrði einnig ófær
um að halda uppi þeim orðstír sem hann hafði
getið sér á hinum kröfuharða markaði Banda-
ríkjanna.
Bjargaði aflahrotum
En á móti þessum ókostum vógu lfka tölu-
verðar málsbætur. Vinnsla fyrir ameríska
markaðinn var hæggeng og tímafrek. I afla-
hrotum vetrarvertíðar og þegar stórir togara-
farmar bárust að landi var útilokað að vinna
allt í dýrar smáumbúðir, beinhreinsa og
snyrta, auk þess sem hráefnið, og þá einkum
netafiskurinn, var ekki alltaf af þeim gæða-
staðli, sem slík vinnsla krefst. Rússneska
pakkningin varð því til að bjarga í frystingu
fiski, sem ella hefði farið í skreið, verðlága
saltfiskflokka eða jafnvel fiskimjöl.
Eins og áður sagði þurl'ti engum tíma eða
kröftum að eyða til að fylgjast með kröfum
neytenda .í Sovétríkjunum eða sjá við
markaðsbrögðum keppinauta. Verkun flak-
anna var jafnan upp á einfaldasta og fljót-
legasta máta. Sovétmenn kærðu sig kollótta
um einstaka beinflís, holdrosa var þeim sama
um, og þeir hættu fljótlega að gera veður út af
einstaka hringormi.
Pökkun flakanna var frá upphafi til enda
hin sama. Pergamentsörk var vafið utan um
sjö ensk pund af flökum og þau fryst. Eftir
frystingu var átta slíkum pökkum stungið í
pappakassa og honum lokað með stálböndum.
Þannig fékkst kassi, sem var 56 lbs. og var
það jafnframt farmeiningin.
Mikilvægi sovéska markaðarins lá kannski
ekki síst í því að þangað var hægt að selja
fisktegundir og fisk, sem lítill eða enginn
markaður var fyrir annars staðar. Viðhorfum
margra frystihúsamanna er kannski best lýst
með ummælum sem höfð eru eftir brautryðj-
endum í greininni: „Eg er nú að pakka fyrir
andskotann, innpakkað í sellófan“, á Hálfdán í
Búð að hafa sagt skömmu eftir stríðið, þegar
hann var spurður hvað hann væri að framleiða
núna. Hálfdán var þá að vinna fyrir ameríska
markaðinn eftir að hafa framleitt fyrir
„Rússann'* 1946-’47. Elías Þorsteinsson, fyrsti
formaður SH, orðaði þetta hins vegar þannig:
„Enginn vill Rússasamning, en þegar Rússa-
samningur er gengur allt vel, - þegar enginn
Rússasamningur er gengur allt illa.“
Það má kannski líka orða það þannig að
íslenskar frystiafurðir hafi sigrað á Banda-
ríkjamarkaði - með sovétmarkaðinn að bak-
hjarli.
Olafur Hannibalsson hefur á undanförnum
árum unnið að ritun sögu Sölumiðstöðvar
hraðfrystihúsanna og er fyrirhugað að bókin
komi út á ncesta ári. Greinin er kafli úr þeirri
bók.
VÍSBENDING
7