Vísbending - 19.12.1995, Page 18

vöxturinn á árinu nam um 3,4 prósentum og
atvinnuleysi í september 1994 var um 5,9
prósent, minna en undanfarin fjögur ár.
Almenningur var hins vegar á þeirri skoðun
að lítið hefði farið fyrir þessum bata, pyngja
fólks væri jafn tóm og áður og að lífskjör
hefðu ekkert skánað þrátt fyrir staðhæfingar
viðskiptaráðuneytisins um batnandi tíð.
Repúblikanar, með Gingrich í broddi fylk-
ingar - en hann var þá „agameistari" flokksins
í fulltrúadeildinni - nýttu vonbrigði kjósenda
og gremju þeirra í garð forsetans sér til fulln-
ustu. í þingkosningunum 8. nóvember fengu
repúblikanar meirihluta í báðum deildum
þingsins. Áður en þetta gerðist hafði flokkur-
inn verið í minnihluta í fulltrúadeildinni í
fjörutíu ár, allt frá valdatíð Dwight D. Eisen-
howers, árið 1954. Urslit kosninganna voru
mikið áfall fyrir Clinton, því þótt hann væri
ekki í framboði snerust kosningarnar í reynd
um hann og frammistöðu hans í forseta-
embættinu. Dómur kjósenda var afdráttarlaus.
Sjaldan hafði flokkur forseta goldið slfkt
afhroð í kosningum aðeins tveimur árum eftir
forsetakosningar. Fréttaskýrendur töluðu um
straumhvörf í bandarískum stjórnmálum og
dagblöð í Evrópu sögðu úrslitin „dauðadóm
yfir Clinton“. Fyrir þingkosningamar höfðu
demókratar um langt skeið haft tögl og hagldir
í neðri þrepum hins pólitíska valdastiga en
úrslitin voru talin merki þess, að repúblikanar
væru farnir að seilast til áhrifa nær grasrótinni.
Forseti fulltrúadeíldar
Meirihluti repúblikana á þingi tryggði Bob
Dole embætti forseta öldungadeildarinnar og
Gingrich embætti þingforseta fulltrúadeildar.
Gingrich átti óumdeilanlega mikinn þátt í sigri
flokksins. Allt frá því að Clinton komst til
valda hafði Gingrich ýtt undir óánægju kjós-
enda með þindarlausri gagnrýni á forsetann og
Demókrataflokkinn. Gingrich stóð einnig að
baki „Sáttmálanum við Bandaríkin“ sem
stjórnmálaskýrendur telja einnig hafa skipt
miklu í sigri repúblikana.
Tveimur mánuðum fyrir kjördag söfnuðust
rúmlega þrjú hundruð frambjóðendur flokks-
ins saman á tröppum þinghússins í Washing-
ton og undirrituðu áðurnefndan sáttmála. I
honum sóru þeir að knýja fram atkvæða-
greiðslu um baráttumál sín á fyrstu eitt hundr-
að dögum hins nýja þings, sem taka átti til
starfa í janúar 1995. í sáttmálanum bar hæst
heitstrengingu um setningu laga unt hallalaus
fjárlög, takmörk á endurkjöri stjórnmála-
manna, lækkun skatta og tillögur um að draga
mjög úr miðstýringu útgjalda til félagsmála.
í kosningabaráttunni hafði Gingrich sem
fyrr vakið athygli fyrir herská ummæli. Hann
notaði hvert tækifæri til að vega að demókröt-
um og höfða til tilfinninga almennings, svo
ýmsum þótti nóg um. Við eitt tækifæri tengdi
hann óhugnanleg morð móður á tveimur börn-
um sínum við stefnu forsetans í velferðarmál-
um: „Móðirin sem drap börnin tvö í Suður-
Karólínu minnir hvern Bandaríkjamann
óþyrmilega á það hve sjúkt þjóðfélagið er
orðið og hversu nauðsynlegt er að við breyt-
um hlutunum. Eina leiðin til að knýja fram
breytingar er að kjósa repúblikana." Til þess
að koma á reglu og endurreisa siðferði þjóð-
arinnar kvaðst hann meðal annars vilja skera
niður ríkisútgjöld, gerbylta velferðarkerfinu,
innleiða bænahald í skólum og verðlauna
stúlkur sem næðu að útskrifast óspjallaðar úr
menntaskóla!
Þótt ótrúlegt megi virðast hlutu skoðanir af
þessu tagi hljómgrunn meðal kjósenda. Ging-
rich, sem hafði komist í stöðu „agameistara“
flokksins með harðfylgi, var við upphal' þings
3. janúar 1995, kjörinn forseti fulltrúadeildar-
innar.
Helstu atriði
„Samningsins við
Bandaríkin“
- Hallalaus fjárlög verði lögbundin.
- Endurkjör stjórnmálamanna
takmarkað.
- Lœkka skatta á millistéttina.
- Byggjajleiri fangelsi og beita
dauðarefsingu þegar um er að rœða
alvarlega ofbeldisglœpi.
- Stokka upp velferðarkerjið.
Hugsanlega hœtta stuðningi við
einstœðar mœöur á unglingsaldri og
neyða þœr til að búa í
foreldrahúsum. Bygging munaðar-
leysingjahœla hafin að nýju.
- Taka hart á feðrum sem ekki greiða
meðlag með börnum sínum.
- Niðurskurður Clintons áframlögum
til varnarmála endurskoðaður.
- Lífeyrisþegum leyft að vinna fyrir
meiri tekjum án aukinna skatta.
- Opinber skriffinnska, aðalóvinur
lítilla fyrirtœkja, skorin niður.
- „Skynsamlegar lagabœtur“ í
dómsmálum og horfið frá enska
kerfinu, sem skyldar þá sem tapa
máli til að greiða málskostnað
mótaðila.
Leiðtogahópur repúblikana, sem tók við
völdum á Bandaríkjaþingi í ársbyrjun 1995,
var sammála um nauðsyn róttækra breytinga
en er að mörgu leyti ósamstæður. Forystu-
sauðurinn í öldungadeildinni, Bob Dole, þykir
nokkuð hófsamari í skoðunum en Gingrich.
Að auki virðist Dole ekki hafa neinar
sérstakar mætur á fulllrúa Georgíufylkis og
sagði einhverju sinni um Gingrich: „Það er
mikill hávaði í honum, en ég sé ekki að hann
hafi nein áhrif.“ Gingrich sjálfur er ákaflega
umdeildur. Margir telja hann ógeðfelldan
lýðskrumara en aðrir segja hann boðbera nýrra
stjórnarhátta. Næstráðandi Gingrich í full-
trúadeildinni er Richard Armey, þingmaður
frá Texas. Armey hefur doktorsnafnbót í
hagfræði, er einlægur aðdáandi Adam Smiths
og þykir enn hægri sinnaðri en starfsbróðir
hans.
Fyrir þingkosningamar voru þeir Dole,
Gingrich og Armey í hópi þeirra sem hétu
gagngerum breytingum, kæmust þeir til valda
á þingi, innan hundrað daga frá valdatökunni.
Er repúblikanar tóku formlega við völdurn á
Bandaríkjaþingi, 4. janúar síðastliðinn, spáði
Gingrich því að þingið yrði það annasamasta
frá árinu 1993. Kvaðst hann ekki ntyndu láta
staðar numið við stefnuskrá llokksins
„Samning við Bandaríkin“, heldur yrði þingið
að koma á „samfélagi tækifæranna í stað
núverandi velferðarkerfis". Embætti forseta
l'ulltrúadeildarinnar er valdamikið, handhafi
þess er mikið í sviðsljósinu og gengur næst
varaforseta Bandaríkjanna að völdum, falli
forsetinn frá. Fyrsti dagur Gingrich var þó
ekki áfallalaus. Sama dag og þingið hófst var
viðtali við móður hans sjónvarpað um gervallt
landið. í viðtalinu hafði Kathleen Gingrich
það eftir syni sínum að forsetafrú Banda-
ríkjanna, Hillary Clinton, væri tæfa. Þótt birt-
ing þessara orða þætti ámælisverð þar sem
þau voru sögð í trúnaði, fannst mörgum þau
harla ósmekkleg. Skömmu síðar sagði stór-
blaðið Daily Telegraph að hinn nýi forseti
fulltrúadeildarinnar væri tillitslaus hræsnari.
Þótt Gingrich sé jafn umdeildur og raun
ber vitni verður ekki litið fram hjá þeirri
staðreynd að hann er fulltrúi skoðana sem
nutu stuðnings kjósenda í þingkosningunum.
Með sigri repúblikana og kjöri Gingrich í
annað af tveimur áhrifamestu embættum
þingsins hefur hann nú tækifæri til að vinna
skoðunum sínum brautargengi. Ef til vill
reynir nú fyrst á stefnufestu Gingrich og
hversu trúr hann er umbjóðendum sínum.
„Herinn hans Gingrich," eins og fjölmiðlar
fóru fljótlega að kalla nánustu samstarfsmenn
hans í þinginu, tóku þegar lil hendinni. Á
fyrstu dögum hins nýja meirihluta voru gerðar
veigamiklar breytingar sem gerðu þinginu
kleift að starfa og afgreiða mál af meiri skil-
virkni en áður. Rekstrarkostnaður þess var
endurskoðaður, starfsfólki fækkað, og umsvil'
þingsins dregin saman. Að auki var nefnda-
skipan þingsins breytt á róttækan hátt -
nefndir lagðar niður, viðfangsefni annarra
endurskilgreind og nýjum nefndum komið á
fót í því skyni að undirbúa afgreiðslu „Samn-
ingsins“. Önnur mikilvæg breyting, sem varð
á starfsemi þingsins með valdatöku repúblik-
ana, var að tíminn sem ætlaður var til hverrar
atkvæðagreiðslu var takmarkaður við sautján
mínútur. Tilgangur þessarar breytingar var
einnig sá að auka skilvirkni þingsins, því áður
voru engin efri tímatakmörk í atkvæða-
greiðslum og áttu þær því til að dragast
verulega á langinn.
„Santningurinn við Bandaríkin" samanstóð
af níu almennum tillögum sem síðar áttu eftir
að verða að 39 frumvörpum. Til að standa við
samninginn þurftu repúblikanar að ná að
afgreiða hann fyrir 13. aprfl og því ærið starf
framundan. Flokkurinn hafði aðeins nauman
meirihluta þingmanna í fulltrúadeildinni og
ekki bætti úr skák að demókratar höfðu heitið
því að spilla fyrir afgreiðslu mála eftir mætti.
Þó vekur athygli, að þrátl l'yrir að þeir tefðu
fyrir málum, fór það oftast svo að demókratar
greiddu frumvörpum andstæðinganna at-
kvæði. Þykir það vera til marks um þann
mikla stuðning sem tillögur repúblikana nutu
á meðal almennings í Bandaríkjunum, að fjöl-
18
VÍSBENDING