Vísbending - 19.12.1995, Blaðsíða 30

hópi frægra íslendinga eða kunningjahópi
sínum. Það er svo sem ekkert að þessum
greinum, en þær verða aldrei annað og meira
en skoðanir þeirra fáu einstaklinga sem gefa
sitt álit.
Það má vel spyrja hvort kannanirnar yrðu
eitthvað betri ef úrtakið væri valið af handa-
hófi úr þjóðskrá. Eitt helgarblaðið birti nýlega
könnun um gáfnafar og heiðarleika stjórn-
málamanna. Formenn stjórnmálaflokkanna
voru yfirleitt í efstu sætunum. Menn geta svo
velt því fyrir sér hvort þeir hafi verið valdir til
forystu vegna þess að þeir séu svo gáfaðir og
heiðarlegir eða hvort þeir hafi oftast verið
nefndir, vegna þess að þeir eru best þekktir. I
heiðarleikakosningunni fengu sumir ekkert
atkvæði, en ætli það hafi réttlætt þá fullyrð-
ingu blaðsins að svarendur teldu þá ekki
heiðarlega? Segjum að hver þeirra sem sat
fyrir svörum hafi fengið að nefna þrjá ein-
staklinga. Ég reikna fastlega með því að fleiri
en þrír heiðarlegir einstaklingar sitji á Alþingi,
en hefði ég setið fyrir svörum í könnuninni
hefði ég ekki getað nefnt nema þrjá. Það segir
ekkert til um það að ég telji alla þá sem ég
ekki nefndi hina verstu skúrka. Formið á
spurningunni takmarkaði svarið. Auðvitað
hefði það tafið framkvæmd könnunarinnar ef
ég hefði fengið að nefna eins marga og mér
sýndist. Hver veit nema ég hefði talið upp 63
þingmenn og kannski bætt við einhverjum
sem ekki sitja á þingi eins og er. Það verður
hins vegar að gæta sín á túlkuninni, þannig að
ekki sé farið að gera mönnum upp illan hug til
stjórnmálamanna.
Læknisfræði og heilsuvernd
Það er hægt að þylja upp hverja könnunina á
fætur annarri sem hefur eyðilagt vöru eða gert
úr henni metsöluvarning. A sjöunda áratugn-
um kom fram gæðadrykkurinn Fresca frá
Coca-Cola. Fresca var sykurlaust, sem þá var
nýjung, en í stað sykurs var notað nýtt efni,
cyclamat. I fáum orðum sagt var markaðssetn-
ingin á Fresca hér á landi frábær, drykkurinn
var mikið auglýstur í sjónvarpi og hann rann
út úr búðum. En Adam var ekki lengi í
Paradís. Ekki hafði frískandi Fresca verið
lengi til sölu þegar fréttir bárust af því að
rannsóknir sýndu að cyclamat ylli krabba-
meini í tilraunarottum. Eins og hendi væri
veifað hætti drykkurinn að seljast og fljótlega
var hann tekinn af markaðinum. Loks kom
hann fram aftur með sakkaríni í stað cycla-
mats, en náði aldrei sama flugi á ný. Það kom
reyndar fram skömmu síðar að til þess að ná
hættulegum áhrifum cyclamatsins þyrftu
menn að innbyrða sem nemur 3.000 lítrum af
Fresca á dag í 12 ár, en þessi frétt kom of seint
til þess að bjarga drykknum. Til að botna svo
söguna þá fór sakkarín líka í gegnum krabba-
meinspróf, féll, og nú fæst ekki betur séð en
búið sé að hefja cyclamatið til virðingar á ný.
Hér á landi birtist frétt sem ýtti illilega við
örvhentum. Könnun sýndi að þeir virtust lifa
mun skemur en rétthentir, reyndar heilum níu
árum skemur. Þetta olli mörgum örvhentum
hugarvíli, enda með ólíkindum hve hættuleg
þessi „fötlun" virtist vera. En þegar kafað var
dýpra þá kom í Ijós að niðurstaðan var byggð
á því að í stórum hópi fólks voru miklu færri
örvhentir meðal aldraðra en yngri árganga. En
það er ekki lengra síðan en svo að margt fólk
um miðjan aldur man þá tíð að reynt var að
venja örvhenta af villu sinni. Það þótti einfald-
lega ekki gott að vera örvhentur í rétthentri
veröld, þannig að fáir örvhentir meðal
aldraðra sýndi einfaldlega að þjóðfélaginu
gekk vel að ná mönnum frá „vinstri villu“.
Framhaldsrannsóknir benda til þess að ekkert
sé til í því að örvhentir lifi skemur.
Líkamsæfingar vernda heilsuna. Þetta er
svo sjálfsagt að það vita allir. En hvar hefur
þetta verið sannað? Jú, kannanir sýna mikla
fylgni milli góðrar heilsu og íþrótlaiðkunar.
En gæti þetta ekki verið á hinn veginn, að
rnenn æfðu sig vegna þess að þeir eru heil-
brigðir?
Fyrir 15 árum flutti höfundur þessarar
greinar frétt í útvarp þess efnis að kaffidrykkja
ylli krabbameini. Þessa visku mátti finna í
ýmsum læknaritum, meðal annars New Eng-
land Journal of Medicine. En kaffi er greini-
lega fastara í sessi en Fresca, því viðbrögðin
voru ekki önnur en þau að ein kona skrifaði í
Velvakanda: „Ætla þeir nú að taka kaffið af
okkur líka?“ En „þeim“ varð ekki kápan úr
því klæðinu að sanna neitt slæmt um kaffið,
því frekari rannsóknir sýndu litla sem enga
fylgni þarna á milli.
Er drykkja holl?
Mörgum nautnabelgnum er meinilla við töl-
fræðiupplýsingar úr læknaheiminum. Allt sem
er gott er óhollt, er viðkvæðið. Eitt af því fáa
sem pottþétt sönnun liggur fyrir um er að
reykingar eru óhollar og sömuleiðis áfengi í
óhófi. Feitt fólk virðist lifa skernur en grannt.
En það er alls ekki sannað að það lengi lífið
að grenna sig. Kannski eru það einhverjir
erfðafræðilegir eiginleikar sem valda því að
fólk sem er veikbyggðara og þar með skamm-
lífara sé almennt þyngra frá náttúrunnar hendi.
Til þess að taka samlíkingu, þá eru konur
almennt síðhærðari en karlar. Karlar verða
samt ekkert lfklegri til þess að breytast í konur
þó þeir safni hári.
Ein vinsælasta kenning undanfarinna ára er
að hófdrykkja bæti heilsuna. „Drykkur á dag,
kemur heilsunni f lag,“ segja stuðningsmenn
þessarar kenningar. En það er alls ekki víst að
svona komi þetta út, því þó hófdrykkja styrki
hjarta og æðakerfi, þá eykur drykkur á dag
jafnframt líkurnar á því að drykkjan fari úr
hófi og menn verði alkóhólisma að bráð.
Þar sem hjartveiki er í ættum er ekki gott
fyrir einstaklinga að háma í sig smjör, því
fitan vill setjast inn á æðarnar. En lyrir hina er
engin sérstök ástæða til þess að halda sig við
smjörlíkið. Og þó ntenn vildu vera í smjör-
líkishópnum þá er líka til könnun sem sýnir að
jurtaolía geti valdið hjartasjúkdómum og sé
Ifklegast hættulegri en smjör. Ekki skánar það!
Lýsi hlýtur þó að vera hollt, það er svo
déskoti vont. Nei, hér er enga huggun að fá
heldur. Könnun sem „sannaði" hollustu lýsis
var gerð á eskimóum, sem borðuðu nánast
engan venjulegan mat, og lífshættir allir voru
með öðrum hætti en við eigum að venjast.
Kannski var tíðni hjartasjúkdóma lág hjá þeim
vegna þess að þeir drukku ntikið brennivín.
Kannski ekki.
Það hlýtur að vera gott að skokka út í búð
eftir heilsufæði, eða hvað? Það er ekki víst,
því hættan á að verða undir bíl vegur upp
jákvæð áhrif af hreyfingunni. Og ekki dugir
að fara á bíl, því þar getur verið keyrt á mann
líka. Það er meira að segja ekki allt unnið með
því að hjóla á þrekhjóli. Hugsum okkur mann
sem smellir sér á hjólið sitt þrisvar í viku,
klukkutíma hverju sinni. Þessu getur hann
haldið áfram í 40 ár og þar með lengl lífið um
heilt ár. En klukkustundirnar í aukaárinu sem
hann er vakandi verða færri en samanlagður
tímafjöldinn á þrekhjólinu. George Romney,
þekktur bandarískur stjórnmálamaður, dó
síðastliðið suntar á þrekbraut, sem hann gekk
á daglega. Romney dó 88 ára og var við hesta-
heilsu fram í andlátið. Hefði hann ekki farið á
þrekbrautina væri hann kannski enn á lífi!
Vandinn við tölfræðina er sá að hún hjálpar
manni lítið við að sanna nokkurn hlut. Hún
getur ekki afsannað neitt heldur svo gagn sé
að. Hún skýtur bara styrkari stoðum undir
kenningar um þetta og hitt eftir því sem fieiri
athuganir sýna það sent um er talað. Þess
vegna er líklega alveg eins gott að láta
hyggjuvitið ráða mataræðinu eins og nýjustu
speki úr sunnudagsblaði Moggans.
30
VÍSBENDING