Vísbending - 19.12.1995, Blaðsíða 10

Grafið fyrir símastaur.
loftskeytasendingum var stjórnvöldum veitt
heimild til að reisa loftskeytastöð í Reykjavík,
einkum til öryggis í siglingum. Fyrstu skip
Eimskipafélags íslands, Gullfoss og Goðafoss,
voru búin loftskeytatækjum. Þá sörndu íslensk
stjórnvöld við Marconi-félagið um byggingu á
loftskeytastöð á Melunum í Reykjavík, sem
tekin var í notkun 1918. Það hús heitir ein-
faldlega Loftskeytastöðin, og hýsir nú hluta af
starfsemi Háskóla Islands. Loftskeytastöðin
kom sambandi á milli skipa og símnotenda á
landi 1938. Með því má kannski segja að
ákjósanlegt jafnvægi hafi verið komið á milli
loftskeyta og síma. Loftskeytastöðin á Melun-
um þjónaði samskiptum í lofti allt til ársins
1962, en þá tók Gufunesstöðin við.
Á einum stað má sjá, að menn eru að reyna
að sannfæra Norðmenn um að leggja sæsíma
tii Islands. Valtýr, sem fyrr áhugasamur um
framfarir, segir í bréfi í mars 1905 að hann sé í
bréfasambandi við norska „telegrafdirektör-
inn“ og þannig sé hann í óbeinu sambandi við
norsku stjórnina! Eitthvað virðist þó sá norski
áhugalaus, því að um miðjan apríl skrifar Val-
týr heim, eftir að hafa talað við „telegraf-
direktörinn", og segir ljóst að ekkert tilboð sé
væntanlegt frá Noregi. Búið sé að semja um
lagningu sæsímans og þar með væri málið frá-
gengið. Tilboð frá norsku stjórninni myndu
Danir skoða sem afskiptasemi, en við því máttu
Norðmenn ekki. Auk þess væru samningar um
að ráða norskan verkfræðing til eftirlits með
lagningu strengsins frágengnir. Norskt tilboð
var þvf aldrei inni í myndinni, nema í bréfa-
skriftum á milli Valtýs og Björns Jónssonar.
Af hverju voru margir á móti síma-
samningnum?
TiIFinningahiti manna á þessum tíma, gagn-
vart erlendu yfirvaldi í Danmörku, var slíkur
að oft reynist erfitt að skilja hann. Höfuðand-
stæðingur Hannesar var Björn Jónsson og er
vart ofsagt, að andstaða hans réði miklu um
afstöðu margra til lagningar síma til landsins.
Þegar hafist var handa við símalagninguna,
var sumstaðar reynt að hefta flutning á síma-
staurum og víða gekk illa að fá heimamenn til
að starfa við símalagninguna. Fóru bændur
þar fyrir í andstöðunni.
Af heimildum má sjá, að svo kallaðir þing-
málafundir, sem haldnir voru sumarið 1905
voru gerðir að vettvangi deilna um símann að
undirlagi ritstjórans öfluga, Björns Jónssonar.
í bréfi til Valtýs segist hann hafa sent út um
land pólitískt „circulære" til trúnaðarmanna,
með samhljóða tillögum til fundaályktana.
Þegar séð varð að Hannes myndi hvergi hvika
frá þeirri ákvörðun sinni að leggja sæsíma til
landsins, skrifar Björn til Valtýs í lok maí, að
eina vonin um að fella samninginn á þingi, sé
að telja þingmönnum hughvarf á þingmála-
fundunum. „Það er það eina, sem þeim stend-
ur ótti af.“
Af þessum fundum eru margar og ítarlegar
fréttir í blöðum stjórnarandstæðinga. Og það
er sama hvar á landinu er drepið niður, allir
eru á móti. Byrjum á Flateyri. Þar eru saman
komnir fulltrúar úr þremur hreppum; Mýra-,
Mosvalla- og Suðureyrar-. „Fundurinn álítur,
að alþingi ætti að fara mjög varlega út í að
samþykkja fjárframlög úr landssjóði til rit-
símalagningar eins og nú stendur á ...“. Hins
vegar áleit fundurinn að „ ... sæsímann beri að
leggja á land í Reykjavík". Svipað er uppi á
teningnum í Vestur-lsafjarðarsýslu. Þar er því
mótmælt að farið sé út fyrir fjárlög síðasta
þings, og skorað á þingmenn að steypa þjóð-
inni ekki í verkefni sem henni sé ofvaxið.
Svipaðar kröfur eru á landinu öllu, líka í
Reykjavík, en þar er skorað á þingmenn að sjá
til þess að Reykjavík komist í hraðskeytasam-
band við landið og umheiminn. Og austur á
firði. Á Seyðisfirði samþykkja 40 fundarmenn
eftir miklar umræður að lýsa yfir mikilli
óánægju með framkomu stjórnarinnar í þessu
máli öllu, og rétt væri að skipa nefnd til þess
að fara nánar ofan í saumana á því. En í einu
hljóði, á sama fundi var samþykkt að sæ-
síminn skyldi lagður á land á Seyðisfirði, ef
þingið samþykkti ritsímamálið!
Megininntakið í öllum ályktunum þing-
málafundanna sem haldnir voru um sumarið,
var að stjórnin legði út í óþarfa áhættu með
því að semja við Stóra norræna, verkefnið
væri ofvaxið þjóðinni efnahagslega og heim-
ildin til þess að skuldbinda Landssjóð ekki
fyrirhendi.
Með þetta í huga er ekki að furða þótt ein-
hverjum fyndist greitt farið af hálfu stjórnar-
innar.
Á þessum tíma er landið að leitast við að
losna undan oki Dana og einokunarfnykinn
leggur af samningnum, enda gildistími hans
hart nær 60 ár. Þá er á það að líta, að Islend-
ingar hafa löngum verið frekar áhættufælnir,
enda voru góð rök fyrir því í bændasamfélagi
sem átti allt sitt undir duttlungafullri náttúru.
Landssjóður var stöndugur á þessum tíma og
að leggja nokkur hundruð þúsund krónur í
verkefni, sem danskt einokunarfyrirtæki átti
að vinna fyrir íslenska peninga samræmdist
einfaldlega ekki sjálfstæðishugmyndum ís-
lendinga. Sé andstaða við lagningu símans
skoðuð í þvf Ijósi, er hún skiljanleg.
Hannes ráðherra gaumgæfði aldrei í alvöru
tilboð loftskeytafélaganna, og það fór mjög í
taugarnar á andstæðingum hans. Þá er um-
deilanlegt hvort Hannes hafði heimild til þess
að skuldbinda Landssjóð til þátttöku í kostn-
aðinum. Ekki var bein heimild fyrir samn-
ingnum í fjárlögum, en þingið hafði þó lýst
þeim vilja sínum að síminn yrði tekinn á land
á Austfjörðum. Spurningin er þá sú hvort
viljayfirlýsing þingsins dugði ein og sér. Já,
sögðu stjórnarsinnar, nei. sögðu stjórnarand-
stæðingar. Framkvæmdavaldið, ráðherrann,
fer þama að mati margra heldur lengra en lög
heimila. Slfkt er vel þekkt nú á dögum og
verður ekki lagður efnislegur dómur hér á rétt-
mæti þess. Fram hjá hinu verður þó ekki horft,
að byltingin sem sími hafði í för með sér, var
gífurleg. Engin lýsti því kannski betur en
Björn Jónsson höfuðandstæðingur hans, en
honum fannst síminn losa landið úr viðjum
myrkurs og beina því í ljósið.
Niðurstaða
Ekkert land byggði fjarskipti sín eingöngu á
loftskeytum í byrjun aldarinnar, heldur á síma.
Loftskeyti á hinn bóginn áttu við á öðrum
stöðum, til dæmis á sjó. Slagurinn um símann
einkenndist af því pólitíska andrúmslofti sem
rfkti á milli stjórnar og stjórnarandstöðu. Jón
Guðnason segir í ævisögu Skúla Thoroddsens,
að það sé „ ... óhætt að ganga að því sem vísu,
að efnisatriði ein hafa ekki stýrt tungu manna
og afstöðu, en líklega hafa báðir haft nokkuð
til síns máls.“ Undir þetta má taka.
Áhugasömum lesendum skal bent á
eftirfarandi rit:
Agnar Kl. Jónsson: Stjórnarráð fslands 1904-
1964. II . bindi. Reykjavfk 1969.
Kristján Albertsson: Hannes Hafstein. Ævi-
saga, II. bindi. Önnur útgáfa endurskoðuð.
Reykjavík 1985.
Launráð og landsfeður. Bréfaskipti Valtýs
Guðmundssonar og Björns Jónsonar. Jón Þ.
Þór bjó til prentunar. Reykjavík 1974.
Þorsteinn Gíslason: Þættir úr stjórnmálasögu
íslands árin 1896-1918. Reykjavík 1939.
Minningarrit Landssíma íslands 1906-1926.
Reykjavík 1926.
Auk þessa má benda á samtíma-
blöð frá þessu tímabili:
Ingólfur, ísafold, Lögrétta, Reykjavík, Þjóð-
ólfur, Þjóðviljinn.
10
VÍSBENDING