Helgarpósturinn - 21.11.1996, Page 12

12
FIMMTUDAGUR 21. NÓVEMBER1996

X
http: / /this. is / net
Er höfundarréttur vandamál
Netinu eða fyrir Netið?
ne
eða er hann jafnvel úrelt fyrirbrigði?
Ein ástæða upplýsingafá-
tæktar á svokallaðri upplýs-
ingahraðbraut er hræðsla höf-
unda við það hvernig höfundar-
réttur þeirra verði meðhöndl-
aður. Það er eðlilegt, þar sem
netverjar eru þekktir fyrir að
gefa lítið fyrir hann.
íslendingar hafa undirritað
alþjóðlegar samþykktir um höf-
undarrétt og því selt sig undir
að hlíta ákvæðum hans, en
þetta er engan veginn einfalt
mál. Höfundarréttur skiptist
annars vegar í viðurkenningu á
rétti höfundar til þess að fá
greitt fyrir afnot annarra af höf-
undarverki sínu (samanber
STEF-gjöld íslenskra tónlistar-
manna) og hins vegar rétt höf-
undar til að mega einir kalla sig
höfunda tiltekinna verka og
vörn þeirra gegn hvers
konar breytingum og
misnotkun á höfundar-
verki þeirra. Þessir
tveir fletir höfundar-
réttar eru aðskildir
bæði í lagasetningu og
hugsun.
Ekkert er í sjálfu sér
athugavert við þessi
lög; þau verja rétt
þeirra sem geta bent á
og handfjatlað hluti
sem þeir eru höfundar
að. Gallinn er sá að 5
Netheimum geturðu
ekki bent á og handfjatl-
að eitt né neitt. Hugtök
eins og frummynd og
eftirlíking tapa merk-
ingu sinni. Til að flækja
þetta enn frekar þá fjölgar því
fólki sem titlar sig ekki höfunda
og gerir ekkert tilkall til höfund-
arréttar, þetta sama fólk virðir
hann ekki heldur. Þessari hugs-
un að baki höfundarréttarlög-
unum hefur verið hafnað og eru
Netverjar fjölmennir í þeim
hópi.
Viðurkenning stjórnvalda á
því að þarna sé óleyst mál á
ferðinni hefur birst í nefndar-
álitum og skýrslur hafa verið
skrifaðar en enginn þorað að
taka almennilega á þessu, ekki
einu sinni Frakkar með sína kúl-
túr-miðstýringarmúra. En það
sem flestar þessar skýrslur eru
sammála um er að þetta sé ekki
eins óvefengjanlegur réttur
þegar verkið er orðið rafrænt,
að höfundarréttarlögin eins og
þau eru núna séu frekar til traf-
ala á Netinu og öðrum rafræn-
um miðlum. Enginn hefur hins
Netpósturinn
Bragi Halldórsson
netfang Netpóstsins er: np@this.is
vegar treyst sér til þess að
leggja til aðra skipan mála.
Seinhver
stela frá þér?
En hvað er það sem þarna er
á ferðinni, er verið að stela frá
einhverjum? Það er afstætt, fer
eftir því hver segir söguna.
Sjaldnast eru menn að þykjast
vera höfundur einhvers sem
annar hefur gert, heldur er ver-
ið að dreifa, nota, klippa saman
upp á nýtt og iðulega ekki undir
neinu höfundarnafni. Þar með
er ekki hægt að fara fram á höf-
Teikning: Engin höfundur, þessa mynd má hver sem
er nota að vild, breyta, klippa og eyðileggja á allan
hugsanlegan máta.
undargreiðslur fyrir hina nýju
samsuðu. Og þetta sjá lögfróðir
sem hafa skoðað þessi mál.
Fjölföldun tónlistar og forrita í
Asíuríkjum, sem ekki hafa skrif-
að undir alþjóðlegar samþykkt-
ir um höfundarrétt, er sjaldnast
undir nýju nafni, heldur er ver-
ið að nota nafnið sem vöru og
höfundarnir fá ekki greitt fyrir
notkun. Þarna greinir Vestur-
lönd og Asíulönd á um eignar-
og afnotarétt. Aftur á móti er
höfundarleysi frekar vestrænt
fyrirbrigði og þar greinir kyn-
„Sjálfsagt á eftir að
koma fram einhver nýr
flötur þessa máls, því
alltaf er jafnstuttíhé-
góma einstaklingsins og
þörf hans fyrirviður-
kenningu.“
slóðir á. Einkenni höf-
undarleysis sjáum við
til dæmis í danstónlist-
argerð í dag, eins sjá-
um við þetta í listsköp-
un þessarar sömu kyn-
slóðar. Þetta er sam-
bærilegt við það að all-
ir eru sammála um að
umferðarlög skuli gilda
um umferð á vegum.
Þegar fólk fer aftur á
móti að ferðast um á
annan máta, ekki háð
vegum, þá er það lög-
brjótar frá vegafólki
séð en ekki frá hinum
nýja ferðamáta, sem
lýtur eigin lögmálum.
Þetta er það sem er að
gerast; endurmat gilda,
öðruvísi ferðamáti.
Og þetta á sér stað á sama
tíma og höfundar hafa verið að
ná fram meiri og meiri viður-
kenningu á rétti sínum og leið-
inlegur fylgifiskur þess er að
fleiri og fleiri kalla sig höfunda
og verk sín höfundarverk. Þá
kemur fram ný kynslóð, ný
hugsun og grundvellinum fyrir
höfundarréttarlögunum er koll-
varpað. Þessi pattstaða gerir
það að verkum að ekki eru ein-
faldlega allar upplýsingar til-
tækar á Netinu, höfundar eru
ennþá að leita að aðferð til þess
að rukka inn sín STEF-gjöld. Á
meðan þróast og þroskast Net-
Þverstæða
lífehamingj-
unnar í með-
förum Kristins
og Jónasar
Franz Schubert
Vetrarferðin
Ljóöaflokkur eftir Wilhelm Múller
Kristinn Sigmundsson og
Jónas Ingimundarson
Mál og menning 1996
Kristinn Sigmundsson bass-
Einnig í netútgáfu Netpóstsins, á slóðinni „httpV/this.is/net
Jíugleiðing um framtíðarsýn ríkisstjómar
Islands um upplýsingasamfélagið, sem
var gefin út í október 1996
Bubbi í hvers-
dagstilbeiðslu
og dauðadaðri
Bubbi
Hvita hliðin á svörtu
Ljóö
Mál og menning 1996
Þrútnir fingur snerta línið/tób-
aksgulir/ með nagaðar neglur/
strjúka Ijóshærðan koll/ og
kafa kalt vatnið í balanum/
[...] Þannig Ijóðar Bubbi Mort-
hens á nýjum geisladiski við
undirleik hljóðfæraleikara.
Ljóðin eru 26 og kennir þar
bæði tilbeiðslu til hversdags-
leikans og dauðadaðurs: Dauð-
ir menn verða viðkunnanlegri/
með aldrinum/ þó sérstaklega
ef þeir hafa farið ungir/ Það er
einhver rómantík/ yfir holdleys-
inu/ og stundvísi þeirra er að-
ddunarverð/ [...] ToIIi, bróðir
Bubba, leggur til myndskreyt-
ingu og textarnir fylgja.
barítón syngur við undirleik
Jónasar Ingimundarsonar pí-
anóleikara tónaljóð Franz
Schubert og Wilheims Miiller,
Vetrarferðina. Lagaflokkurinn
fjallar um ungan mann svikinn
í tryggðum og kafar í sálar-
ástand hans. Angist og efi voru
snar þáttur í rómantísku stefn-
unni á 19. öld og í verkinu er
farið höndum um þrá manns-
ins eftir lífshamingju. Schubert
kynntist þeirri leit af eigin
raun. Hann lést snauður og af-
skiptur aðeins 32 ára að aldri
árið 1828.
heimar án þeirra og eftir sitja
þeir bitrir, — farnir á mis við
heilu kynslóðirnar og gleymdir
þeim.
Er höfundarrétturinn
úreltur?
En höfum við einhver not
fyrir höfunda og höfundarrétt í
Netheimum eða yfirleitt? Það
er ekki gott að segja, en
ástæða þessa breytta hugsun-
arháttar er annars vegar auk-
inn hraði og hins vegar vantrú
á endanleika hluta. Við horfum
á einingar lífsins fæðast og
deyja í flæði fjöldans og aukinn
hraði gerir okkur kleift að sjá
flæði árinnar sem heildar. Við
það minnkar áhuginn á hverj-
um dropa. Og Netið endur-
speglar þetta. Fólk hefur ekki
áhuga á vefsíðum sem aldrei
breytast, eru endanlegar,
óhagganlegar eins og höfund-
arverk, heldur áhuga á flæði
vefja, hreyfingu og síbreyti-
leika. Og hvað „á“ maður af
flæði, — vefinn eins og hann
leit út frá klukkan eitt til klukk-
an þrjú föstudaginn 17. októ-
ber 1995? Til hvers? Þetta hef-
ur enga merkingu. Þetta er
áhugi á lífinu, sem aldrei
stoppar, ekki dauðanum, sem
er kjurr, eins og höfundarverk-
ið og höfundurinn.
Sjálfsagt á eftir að koma fram
einhver nýr flötur þessa máls,
því alltaf er jafnstutt í hégóma
einstaklingsins og þörf hans
fyrir viðurkenningu. Menn
hafa drepið fyrir minna. Og
ástæðan fyrir ofgnótt höfund-
arverka á Islandi er ekki að ís-
lendingar hafi svo mikið að
segja heldur þörf þeirra til
þess að segja eins og skáldið,
sem mér er alveg sama hvað
hét, sagði: „Sjáiði fjallið? Þarna
fór ég.“
Og firmst
þer eitthvað?
Er þér kannski alveg sama?
Láttu skoðun þína í ljós. Á
netsíðu Netpóstsinns er
spurningaeyðublað um þetta
efni og hvet ég þig eindregið
til að láta skoðun þína í ljós.
íslenska Nethornið þróast
ekki og þroskast með því að
ég þusi í mínu horni heldur
með því að íslenskir Netverj-
ar láti skoðanir sínar í ljós.
Taflfélagiö Hellir heldur Is-
landsmót í netskák sunnudaginn
24. nóvember nk. kl. 20.00.
Tefldar verða níu umferðir eftir
Monrad-kerfi, fjögurra mínútna
skákir með tveggja sekúndna
viðbót fyrir hvern leik. Veitt veröa
þrenn verðlaun í þremur flokk-
um; íslandsmeistari, íslands-
meistari áhugamanna (1.800
stig eða minna) og Besti byrjand-
inn (skákmenn án íslenskra Elo-
stlga). Gefandi verðlaunanna er
EJS hf.
Þetta er athyglisvert skákmót fyr-
ir margra hluta sakir. Þetta er
fyrsta skipulagða skákmótið á ís-
landi þar sem teflt er yfir Netið
og þaö sem meira er; ísland er
þar með fyrsta landið til að
halda meistaramót í
Netskák!
Teflt verður undir dulnefnum svo
menn vita ekki hvort þeir eru að
tefla við stórmeistara eða byrj-
endur! Þeir sem ætla að vera
með skrái sig í gegnum tölvu-
póst hjá Halldóri Grétari Einars-
syni (hge@ejs.is) fyrir 22. nóv-
ember. í póstinum þarf aö koma
fram það dulnefni sem menn
vilja nota á mótinu. Mótið er í
boði Taflfélagsins Hellis og Ein-
ars J. Skúlasonar og þátttaka
ókeypis.
Nánari upplýsingar fást á heima-
síðu mótsins (allar slóðir sem
fram koma í Netpóstinum eru í
Netútgáfu hans á
„http://this.is/net).
Niðurstaðan úr skoðanakönnun síðustu viku er afdráttarlaus
Yahoo-ga
grunn
a-
Leitarvélar eru mikið notaðar og
vilji er til að slík vél verði til fyr-
ir ísland. Sérstaklega er fólk
áhugasamt um að ekki verði
þetta eingöngu leitarvél heldur sé
búiö að flokka og grunnvinna úr
gögnum. Hér er ein leitarvél og
gagnagrunnur sem getur staðið
undir nafni en það er Síðusafn
Hugmóts. Það er frjálst og ókeyp-
is að skrá vefi sína þar og
reynsla mín af skráningu og leit
er mjög góð. En til aö þetta geti
orðið að þeim gagnagrunni sem
fólk æskir þurfa sem flestir (helst
allir, því af hverju ætti nokkur
ekki að vilja láta vita af síðu
sinni?) að skrá vef sinn hjá þeim.
Þessi grunnur er ekki enn flokk-
aður og forunninn eins og fólk
vill, en ef þetta er mikið notað og
fær mikla traffík gætu þeir Hug-
mótsmenn kannski fundið leið til
þess að fjármagna þá vinnu. Það
veltur á þér, — aö þú notir þetta.
Ég ráðlegg öllum eindregið að
skrá vefi sína og prófa þessa leit-
arvél. Hún hefur alla þá kosti
sem ég að minnsta kosti æski og
eini mínusinn sem ég fann var að
þegar maður skráir vef „verður"
maður að gefa upp kennitölu! Af
hverju, mér er spurn? Hún þjónar
engum tilgangi fyrir ókeypis
skráningu og fælir örugglega
marga frá, því maður fær það á
tilfinninguna að maður fái reikn-
■NOTARÞU LEITARVEIAR?
MJÖG M1KK3
iMQB
STUflDUM ■
lílffi 10%
MjöGÉie jox
fj$ Vft þó al ti sé isfeak fafeaTéi
sem bðor boni í ísieæbra veíwn ?
84%
16%
0%
Q Vte þúgetalwlo&i
lofffivétaiaaar eft« elásMkua?
100%
0%
0%
ing í pósti fyrir utan það að þetta
eru persónunjósnir.
En hvað um þaö, tölurnar tala
sínu máli og kíkiði endilega á
Síðusafnið og skráiði vefi ykkar,
þá gæti þetta orðið að þeim vett-
vangi sem allir leita á fýrst; torg
leiðbeininga í annars kaotísku
Nethorni íslendinga.
Hljóðbókmenntir & margmiðlun
í tilefiii af elds-
umbrotunum
fyrir austan
Sigurður Davíðsson
íslensk jarðfræði
Mál og menning 1996
Þeir sem ekki fengu nóg af
fréttaskýringum Ómars Ragn-
arssonar og Ara Trausta Guð-
mundssonar um Skaftárhlaup
og vilja kynnast betur þeim
reginöflum sem búa í iðrum
jarðar ættu að velta fyrir sér
kaupum á margmiðlunardiski
Sigurðar Davíðssonar, íslensk
jarðfrœði. Efni disksins eru
fimm þættir jarðfræði: Land-
rek, eldsumbrot, mótun lands,
jarðskjálftar og jarðhiti. Disk-
urinn gengur bæði á PC- tölvur
og Macintosh.
I minningu
Ingimars
Eydal
Gunnar Gunnarsson:
Skálm
Dimma (Japis dreifir) 1996
Gunnar Gunnarsson kynnt-
ist snemma spilastíl Ingimars
Eydal og tileinkaði sér m.a.
það sem Ingimar kallaði „norð-
lenska skólann" í píanóleik;
nokkuð sem ekki var hægt að
leggja stund á í tónlistarskóla
heldur lærðist mann fram af
manni. Formlega menntun
hlaut Gunnar í Tónskóla þjóð-
kirkjunnar og tónfræðideild
Tónlistarskólans í Reykjavík. Á
plötunni eru átján lög, þarf af
eitt eftir Ingimar sem ekki hef-
ur komið út áður.