Alþýðublaðið - 30.11.1976, Blaðsíða 6

6 SJðMJUtMID
Þriðjudagur 30. nóvember 1976
Hugsanlegt álver viö Eyja-
fjörö ber nú mjög á góma i um-
ræðum manna á meðal og sýnist
sitt hverjum um hugmyndina.
Ráöherra iönaöarmála hefur
lýst þvi yfir, aö ákvöröun um
slikt fyrirtæki muni af lians
hálfu byggð á vilja heima-
manna og hefur ekki staöiö á yf-
irlýsingum Norðlendinga og þá
einkum Eyfiröinga um málið.
Og eins og viö mátti búast, þá
þykir mönnum auöveldast að
taka neikvæöa afstööu til máls-
ins —menn þekkja ástand mála
í dag, en hræöast þaö, sem
framtiðin kann aö bera i skauti.
„Viö höfum það gott”, segja
menn hver viö annan. ,,Er
nokkur ástæöa til þess aö gera e-
ö, sem valdið getur róttækum
breytingum á umhverfi okk-
ar?”
Getum viö búiö viö óbreytta
þróun?
Þessi afstaöa fólks er skiljan-
leg, en spurningin er, hvort hún
séraunhæf.Er hægt aö viðhalda
hægum, en jöfnum vexti.eins og
átt hefur sér staö á Akureyri
siðustu árin? Getum viö haldiö
áfram uppbyggingu verksmiöj-
anna, sem byggja á hráefni frá
landbúnaðinum, getum viö
fjölgaö togurum Útgeröarfé-
lagsins eða smiðaö stööugt f leiri
fiskiskip hjá Slippstöðinni? I
minum huga liggur svarið ekki
eins Ijóst fyrir og þaö viröist
gera hjá mörgum Akureyring-
um.
A tslandi búa nú um 220 þús.
manna og um næstu aldamót
veröa hér væntanlega um 300
þús. Ibúar. A næsta áratug
fjölgar á vinnumarkaöi Islend-
inga um 16 þús. manns. Hvar á
þetta fólk að búa, hvað á þaö aö
starfa og hvernig verður þjóö-
inni bezt búin góö lifskjör i
menningarumhverfi?
Með uppeldi og menntun höf-
um viö skapað verulegan mann-
auð hér á landi, en þaö nægir
ekki eitt út af fyrir sig. Viö verö-
um að nýta þær náttúruauölind-
ir, sem hér eru tiltækar. Gæru-
striö og aflatakmarkanir siö-
Um orkufrekan iðn-
að á Norðurlandi
ustu mánaða ættu aö vera okkur
nægileg áminning um það, aö
viö séum farin aö nálgast endi-
mörk vaxtarins hvaö snertir af-
rakstur gróðurrikis og fiski-
miða. Aö visu má enn auka
verðmætasköpun á þvi sviði
stórlega, en þá rekumst við
fljótt á viðskiptamúra, sem aðr-
ar þjóðir hafa sett upp til aö
vernda atvinnulif sittog sem við
ekki komumst yfir nema með
samningum, er viö kunnum að
þurfa aö greiða mikiö fyrir.
Menn kunna að vera ánægðir
með atvinnuástand landsmanna
i dag, en hafa þeir virkilega
gleymt atvinnuleysi áranna
1967-1970 og sjá menn ekki aö
óstjórn i efnahagsmálum okkar
ásamt agaleysi gagnvart nýt-
ingu fiskistofnanna skapar okk-
ur stórkostlegan efnahagsvanda
i náinni framtið.
1 minum huga er enginn efi
um, aö okkur beri að stefna að
hraðri uppbyggingu orkuvera,
sem nýti orkulindir okkar. Ég
tel að þjóöin hafi þörf fyrir
aukna nýtingu orkulindanna i
dag og aö okkur beri skylda til
aö nýta þær gagnvart komandi
kynslóöum i landinu og gagn-
vart umheiminum, þar sem
orkuskortur er farinn aö gera
vart viö sig. Mér er líka ljóst, að
virkjun orkulindanna er svo til
ógerleg án samhliða uppbygg-
ingar orkufreks iðnaðar, sem
gerir okkur kleift að virkja
stærri vatnsföllin I hentugum á-
föngum og slikur iönaöur gerir
nýtingu orkuveranna miklu
betri, en það leiöir aftur af sér
lægra orkuverö til almennra
nota. Virkjun án raforkumark-
aðar er slys eins og Kröfludæm-
iö sýnir.
Hvað er orkufrekur
iðnaður?
Með orkufrekum iönaði er átt
við iðnaö, sem nýtir raforku i
stórum stil og þar sem orku-
kostnaður er verulegur hluti af
endanlegu verömæti framleiðsl-
unnar. Hér er einkum um að
ræða málmbræðslur ýmiss kon-
ar, bræðslu á kvartssandi og
einnigmá nefna t.d. framleiðslu
iðnaðar demanta. Hráefni sliks
iðnaöar eru á heimsmarkaði og
flutningskostnaður þess fylgir
einnig heimsmarkaðssveiflum.
Samkeppnisaðstaða slikra fyr-
irtækja ræðst að miklu af stað-
setningu þeirra og orkukostn-
aði.
Orkufrekuriðnaðurhefur sina
galla. Honum hefur lengi fylgt
mengunarhætta, sem nú hefur
þó að miklu leyti tekizt að yfir-
vinna með nýrri tækni. Hann er
fjármagnsfrekur, afurðasalan
er sveiflukennd og störf við
hann henta ekki öllum. Hins
vegar er orkufrekur iðnaður al-
mennt talinn arðbær iðngrein,
sem greitt getur góð laun og
sem flytur mikið fjármagn inn i
umhverfi sitt og örvar þannig
margs konar þjónustu- og smá-
iðn'aö.
Hann er undirstöðuiðnaöur,
sem fæðir þúsundir annarra
iðnfyrirtækja með hálfunninni
framleiðslu.
Uppbygging orkufreks iðnað-
ar á íslandi hlýtur að gerast
með tilstuölan erlends fjár-
magns a.m.k. i náinni framtíð.
Það er svo ákvörðunaratriði i
hverju tilviki, hvort það fjár-
magn er fengið aö láni eða sem
eignarframlag erlendra aðilja.
Geta Islendinga til uppbygg-
ingar orkufreks iðnaðar er enn
þá sorglega litil. Virðist kominn
timi til að rikisvaldið hafi for-
göngu um stofnun sérstaks fé-
lags, sem hafi á stefnuskránni
að byggja og reka meiri háttar
iðnfyrirtæki og eru mörg for-
dæmi fyrir sliku i nágranna-
löndum okkar. Bæði hefur rikis-
valdið þar stofnað sérstök fjár-
festingarfélög og eins hefur það
keypt upp hluti i stórfyrirtækj-
um, t.d. á norska rikið nú meiri
hluta i Norsk Hydro og hefur
þar öll tögl og hagldir. íslenska
rikið á hér verksmiðjur ýmist
aðöllu leytieða að hluta og virð-
ist ástæða til þess, að arði af
þeim yrði beint til áframhald-
andi iðnaðaruppbyggingar.
Staðsetning
orkufreks iðnaðar
Mér virðist svo, að meö stað-
setningu orkufrekra iðnfyrir-
tækja megi hafa meiri áhrif á
byggðaþróun hér á landi næstu
áratugina, en með nokkrum
öðrum aögerðum. Fyrirtækjun-
um fylgja ný atvinnutækif æri og
aukið starfsval, sem ungt fólk
sækist eftir.
Auðvitað fylgja svo margvis-
leg vandamál i kjölfarið, en þau
vandamál verðum við einfald-
lega að leysa og öðru eins hefur
þjóðinni tekizt að sigrast á.
Við skulum lika muna, að
auknum fólksfjölda á Islandi
fylgja margvisleg vandamál,
sem sizt verða auðleystari án
orkufreks iðnaðar. Það þarf að
byggja jafn mikið ibúðarhús-
næði á næstu 30 árum og byggt
hefur verið á íslandi til þessa og
auknu þéttbýli fylgir aukin
mengun svo að eitthvað sé
nefnt.
Ég held, að ef Norðlendingar
án umhugsunar hafna staðsetn-
ingu orkufreks iðnaðar i lands-
hluta sinum, þá séu þeir að
skapa viðtækari vandamál, en
þeir visa frá sér. Ekki þarf að
rekja byggðaþróun siðustu ára-
tuga og óhagstæð áhrif hennar
hér. A þróunin að halda áfram
eins og verið hefur?
Hitt er svo annað mál, hvort
Dagveröareyri og Gásar eru
rétti staðurinn fyrir stórverk-
smiðju. Sjálfum finnst mér
staðurinn vera of innarlega i
Eyjafirði með tilliti til mengun-
arhættu og þar i grenndinni eru
mjög merkar fornminjar, sem
e.t.v. væru i hættu. Ég tel að
staðir utar með firðinum kæmu
fremur til greina t.d. Hjalteyri,
þar sem Landsbankinn á bæði
land og mannvirki, en þangað
gætu bæði Akureyringar og Dal-
vikingar sótt atvinnu að jöfnu.
Það er heldur ekki rétt að ein-
blina á Eyjafjörð til staðsetn-
ingar orkufreks iðnaðar enda
þótt hann valdi þar minni fé-
lagslegri röskun en viða annars
staðar. Við Húsavik eru Saltvik
og Héðinsvik, sem báðar gætu
komið til álita sem hafnarstæði
fyrir stór iðnfyrirtæki og hver
veit nema Einar Benediktsson
sem alinn var upp viö Héðinsvik
hafi haft vikurnar við Skjálf-
andaflóa i huga, þegar hann
langt á undan sinni samtið boð-
aði stórfelldan nýtingu inn-
lendra orkugjafa' og iðnaðar-
uppbyggingu i tengslum við
hana?
Samvinna við
Norks Hydro?
Þetta greinarkorn er ekki
skrifað til þess að mæla með
samningi sem ekki hefur verið
gerður og enginn veit, hvernig
lita myndi út. Aðalatriði máls-
ins er að mínu mati það, að við
þörfnumst orkufreks iðnaðar af
einhverju tagi i þvi skyni að
örva nýtingu innlendra orku-
linda og bæta hag þeirra orku-
vera, sem á þeim byggjast.
10. SÍÐA
OR YMSUM ATTUM
IBM og Elkem ekki
flæðiskeri stödd
Eins og mönnum er kunnugt
hefur veriö komizt að sam-
komulagi við norska stóriðiu-
fyrirtækið Elkem-spigerverket
um að það hlaupi i skarð Union
Carbide, sem hætti þátttöku I
gerð járnblendiverksmiðju á
Grundartanga.
Elkem er ekki aöeins eitt af
helztu iðnfyrirtækjum Noregs,
heldur leiöir listi, sem evrópska
fjármálatimaritiö VISION hef-
ur látið taka saman um stærð og
arösemi evrópskra fyrirtækja,
það i ljós, að Elkem er „bezt”
rekna fyrirtæki Noregs. Með
oröinu „bezt” er i viðskipta-
á
Elkem-spigerverket tjener mest
Elkom-Splgerverket má
være det norske konsern
som I internasjonal sam-
menheng blir vurdert som
det beste I Norge nár man tar
fortjenesten som máieatokk.
Det er det europeiske forret-
nlngsbiadet «VisÍon» som I
sitt siste nummer bringer en
liste over Europas 50 mest
«profitable» selskap. El-
kem-Spigerverket er det bes-
te norske selskap som
kommer med pá lista — pá
46. piass. Det er regnskaps-
tabeiiene tra 1975 som er
iagt Ul grunn. Og rangerin-
gen er kommet fram ved at
man har mált netto fortjenes-
te i prosent av omsetningen.
Elkem-Spigerverket var i fjor
nr. 316 pá Europa-toppen
máit etter omsetningen. Det
norske selskapet fár notert
4,79 prosent netto fortjenes-
te i forhold tii sin omsetning.
Pá topp er et spansk kraft-
selskap som har 21,81 pro-
sent fortjeneste av sin om-
setning.
Om tabellen gir et korrekt
Inntrykk av hvem som har de
beste evner Ul á tjene penger
gár det klart fram at data-
maskinfirmaet IBM iigger
bmeget godt an. Blant de 20
seiskapene i Europa som
tjener best er flre IBM-sel-
skap. IBM Nederiand er pá
5. plass, IBW Vest-Tyskland
er nr. 8, IBW Frankdke lig-
ger pá 10. plass og IBM i Ita-
lia er nr. 18. Fortjenestepro-
senten varierer frá 11,06 Ul
6,6 i de ulike IBM-selskape-
ne.
timaritinu átt við hæst hlutfall
hreins ágóöa af heildarum-
setningu fyrirtækis.
'A lista VISION yfir 50 „bezt
reknu” af öllum helztu fyrir-
tækjum Evrópu er Elkem
reyndar þó aðeins i 46. sæti, en
þó hið eina af norskum fyrir-
tækjum sem kemst þar á blað.
T ölurnar eru miöaðar við efna-
hags- og rekstrarreikninga
fyrirtækjanna yfir árið 1975.
Elkem var rúmar 316 á listan-
um yfir fyrirtæki i Evrópu
raðaö eftir umsetningu.
Hagnaöur þess var 4.79% af
heildarveltu. I efsta sæti á
„gæðalistanum” er orkufyrir-
tæki nokkuð úrt á Spáni, sem er
I einkaeign. Það skilaði 21.81%
heildarveltunnar i hreinan arð.
Athyglisvert er að meðal
þeirra 20 fyrirtækja, sem skila
hlutfallslega mestum arði eru
fjögur úr tjölskyldu alþjóða-
hringsins IBM. Þau eru
IBM/Hollandi i 5. sæti, IBM/V.
Þýzkalandi i 8. sæti,
IBM/Frakklandi I 10. sæti og
IBM/ítaliu i 18. sæti. Arösemis-
hlutfall IBM fyrirtækjanna er
frá 6.6% upp i 11.0