Vísir - 29.03.1973, Blaðsíða 7

Visir. Fimmtudagur 29. marz 1973.
7
cTVlenningarmál
Ólafur Jónsson skrifar
um leiklist:
AUGUN RAUÐ
Leikfélag Reykjavikur:
PÉTUR OG RUNA
eftir Birgi Sigurðsson
Leikmynd: Steinþór Sigurðsson
Leikstjóri: Eyvindur Erlendsson
Vinnan er guðs dýrð var
eitt sinn sagt. Peningarnir
eru afl þeirra hluta sem
gera skal stendur í Morgun-
blaðinu. Gegn þessari tví-
bentu siðaskoðun rís Pétur í
leikritinu um Pétur og
Rúnu. Vinna hans í verk-
smiðjunni er honum kvöl
eða böl sem hann neitar að
selja sig undir til þess ein;s
að ,,komast áfram". Hann
kærir sig ekkert um pen-
inga eða það sem við þeim
verður keypt. Hann vill
bara ,,lifa".
Ungt fólk „í uppreisn” gegn
rikjandi kerfi verðmætamats og
siðaskoðana er auðvitað engin
nýjung — enn siður i leikhúsinu en
annarstaðar. Það er ekki langt að
minnast tizkuleikrits af þessu
tagi sem gekk um allar jarðir:
Littu reiður um öxl eftir John Os-
borne sem vel má vera að hafi
haft eitthvert gildi fyrir Birgi
Sigurðsson. En af einhverjum
ástæðum er þetta efni tiltakan-
lega brýnt i nýlegum islenzkum
bókmenntum, og beinist þá upp-
reisn, ádeila þeirra gegn rikjandi
trú á gildi „framfara” i sjálfum
sér, hagvaxtarins, vaxandi kaup-
getu, i styztu máli sagt gegn
þeirri siðaskoðun að „lifsþæg-
indi” manna séu sjálfvirkur
mælikvarði á „lifshamingju”
þeirra. 1 okkar kringumstæðum
verða þá nærtæk dæmi manna
sem ólmast „með augun rauð” i
auka- og eftirvinnu um kvöld,
nætur og helgidaga að vinna fyrir
hinum og þessum gæðum, húsi,
bil og hlutum sem þeir hafa raun-
ar aldrei tima til að njóta ef að er
gáð.
Þetta er einn efnisþráður i
verðlaunaleikriti Birgis Sigurðs-
sonar um Pétur og Rúnu. Upp-
reisn Péturs er i þvi fólgin rétt og
slétt að hann neitar að vinna
aukavinnu. Það er skrýtið og
kostulegt á meðan aðeins einn
maður á i hlut. En gamanið kárn-
ar ef máður hugsar sér að allir
aðrir færu að dæmi hans og
gengju út i sólskinið, frjálsir og
glaðir, að dagvinnutimanum
loknum. Þá er gervallt kerfið i
voða: þá er útflutningsfram-
myndir, annað að gæða þær lifi og
sanngildi i raunsæislegum skáld-
skap.
Leikrit Birgis Sigurðssonar
snýst i fyrsta lagi um eina mann-
lýsingu, Pétur sjálfan, umleikinn
æðimikilli velþóknun ef ekki
beinni aðdáun höfundarins: Arn-
ar Jónsson fer með þetta hlutverk
af miklum hita, furðumiklum
þokka i sýningu Leikfélags
Reykjavikur við leiðsögn Eyvinds
Erlendssonar. Það er ljóst að
Pétur hefur öldungis afgerandi
áhrif á alla þá sem hann hittir,
laðar fólk að sér og hrindir þvi frá
sér með litt viðráðanlegu afli. í
rauninni greinist fólk sundur i
sauði og hafra af viðbrögðum sin-
um við Pétri og skoðunum hans.
Sjálfur leggur hann áherzlu á
þetta eðli sitt undir lok leiksins
þar sem hann tekur sér frelsara-
lega stellingu og visar frá sér
móður sinni og Páli mági sinum,
fulltrúum þess afls og kerfis sem
hann ris i gegn, með bibliuorð á
vörum: kona, sjá hér er sonur
þinn!
En berast verður endur-
lausnareðli Péturs af skiptum
hans við félaga sina i verksmiðj-
unni. Af einu saman fordæmi
hans snúast þeir smám saman á
sama mál unz svo er komið að
þeir marséra út, allir sem einn, á
slaginu fimm til að njóta lifs og
frelsis á bió, eða i skeljafjöru, eða
bara gönguferð með Pétri. Eigi
að reka Pétur kostar það að reka
þá alla! Manni, fulltrúi þeirra i
leiknum (Jón Sigurbjörnsson),
orðar þráfaldlega þetta gildi Pét-
urs fyrir þá hina, fyrirmyndar og
leiðsagnara.
Þessi efnisþáttur leiksins finnst
mér gjalda þess til muna hversu
óhlutbundinn hann verður i með-
förunum, látinn upp i fullyrðing-
um og slagorðum einvörðungu.
Það er talað almennum orðum
um vinnu, verksmiðju, fram-
leiðslu, útflutning, en aldrei verð-
ur lýðum ljóst að hverju Pétur
eiginlega vinnur, hvers konar
verksmiðju um sé að ræða, né
heldur samneyti hans og félaga
hans á vinnustað, eða hvað i húfi
sé fyrir þá eða aðra þegar auka-
vinnan bregzt. Af þessu sam-
hengisleysi leiðir á meðal annars
að mágur Péturs, Páll (Sigurður
Karlsson) verður ósköp ólikinda-
leg persóna i leiknum. En það má
vera að sagan um fordæmi og
áhrif Péturs hefði orðið með öllu
ótrúleg ef henni hefði verið lýst i
áþreifanlegum kringumstæðum
lifs og starfs, raunverulegs
vinnustaðar?
Brotinn hörpudiskur: vinnufélagar Péturs, Pétur Einarsson, Jón
Sigurbjörnsson (Manni), Pétur, Rúna.
leiðslan fyrir bi og þar með hag-
vöxturinn, öll verkalýðspólitik
ónýt þvi að kjarabótin stafaði öll
af aukavinnu, og þá þarf ekki að
tala meir um viðreisn einstak-
lings i samfélaginu, þvi að öjl sin
lifsþægindi, húsið og bilinn og
sumarleyfisferðina, átti hann að
kaupa fyrir aukavinnutekjurnar.
Hugmyndir og
hugsjón manns
Þessi hugmynd, nokkurn veg-
inn svona, finnst mér hin hnyttn-
asta i leiknum um Pétur og Rúnu.
En eitt er að fá smellnar hug-
Þrír partar
manns....
Sem betur fer er ekki allt efni,
skoðanir og umræða, mann-
lýsingar leiksins um Pétur og
Rúnu jafn beinabert og þessi
þáttur hans. 1 rauninni greinist
mannlýsing Péturs, lýsing þess-
arar mannshugsjónar, sundur i
þrjá nokkuð svo sjálfstæða þætti
sem torveldlega gengur að láta
loða saman, og báðir hinir siðari
hygg ég að séu burðameiri en sá
sem nú var getið.
Hvað sem liður hugsjón hins
Andinri/ efnið/
umhverfið
frjálsa mannlifs mun það vera
sálfræðileg staðreynd að ógern-
ingur sé að lifa og elska af öllu afli
allan daginn, alla daga. Skilning-
ur þess arna ræður samskiptum
þeirra Péturs og Rúnu, aðalefni
inu þeirra i milli i þriðja þætti öðl-
ast mál Péturs langmestan þunga
og þrótt — myndmál spillingar,
úrkynjunar óg lifandi dauða fær
lif og gildi sem lýsingu hins fagra
mannlifs aldrei auðnast. Þar með
kona nýtur hvorki samúðar né
skilnings — frekar en Rúna ef hún
hefði brugðizt. Það hefði ef til vill
verið vert að leggja meiri munúð,
miklu holdlegri túlkun i hlutverk
móðurinnar (Sigriður Hagalin)
en hér var gert. Og það er bágt að
sjá hvers vegnda Kiddý, vinkona
Rúnu (Margrét Helga Jóhanns-
dóttir) þarf að vera svo kauðaleg
sem raun ber vitni. Hefði hún sýnt
sig framaða heims- og tizkukonu
hefðu lika orðið gleggri úrkostir
Rúnu, þau gæði sem hún hafnar
fyrir það lif sem hún kýs sér.
Pétur og Rúna: Arnar Jónsson, Hrönn Steingrimsdóttir
leiksins, sem er einkar næmlega
lýst það sem það nær. Pétur og
Rúna eru að flestu leyti aðlaðandi
fólk, ungt og vel gert, og þau unn-
ast einlæglega. Átökin og barátt-
an i leiknum stafa af þvi að Rúna,
orðin ófrisk, bregzt Pétri um
skeið, fer að dreyma um sæmi-
lega ibúð, að eignast fallega hluti,
komast áfram eins og sagt er i
leiknum. Það er þetta sem
„kerfið” býður falt gegn auka-
vinnunni. Sigur Péturs er ekki
einasta i þvi fólginn að visa frá
sér freistingum mammons, Páli
og móður sinni, heldur fyrst og
fremst i þvi að Rúna snýst til
fylgis við hann að nýju, verður
ljóst að þau tvö eiga saman og að
hún hefur nógan kjark og dug til
að standa með honum.
... Og tvær
konur
Hrönn Steingrimsdóttir finnst
mér einkar aðlaðandi leikkona og
hún lýsir Rúnu með mjög náttúr-
legu móti: stúlkan er þarna eins
og hún er. Hitt er ljóst að lýsing
Rúnu lýtur alla tið mannlýsingu
Péturs, eins konar aukageta með
henni, af þvi að hugsjón hins frjóa
mannlifs þarf á að halda bæði
karli og konu. Það er samt meira
aðfinnsluefni að leiknum að það
verður alla tið einkar óglöggt i
meðförunum i hverju hin sönnu
gæði lifsins með Pétri eru fólgin.
Hvað merkir, nákvæmlega tiltek-
ið, tilkall hans til að fá „að lifa”?
Þvi er kannski vandlýst — og
Arnari Jónssyni tekst ekki að
auka þvi efni við það sem textinn
segir. Og táknmál textans um
hörpudiskinn týnda og brotna læt-
ur þvi miður ekki margt uppi
annað en sina eigin viðkvæmni. 1
meðförunum auðkennist hinsveg-
ar hinn frjálsborni maöur um-
fram allt af beiskju og heift —
gegn öllum þeim sem ef til vill
hugsa öðruvisi en sjálfur hann og
þó sér i lagi gegn móður sinni.
Þegar kemur að skiptum þeirra
tveggja, þriðja þættinum i
lýsingu Péturs, færist mestur hiti
og ástriða i leikinn. Það er glöggt
að hernskureynsla Péturs, að
móðir hans brást honum, stjakaði
föður hans beint eða óbeint út i
dauðann, seldisig undir hermenn
i ástandinu, hefur mótað alla
seinni lifskoðun hans. í uppgjör-
er engan veginn sagt að sú hug-
sjón sé ekki einnig einlæg — né
heldur hitt að lifsvandinn sem
leikurinn lýsir, fyrst og fremst i
sambúð og samskiptum Péturs og
Rúnu, sé ekki að sinu leyti full-
komlega raunverulegt viðfangs-
efni.
En ástandsminningin, uppgjör
Pétursvið þessa fortið, móðurina
sem brást, sýnist manni að sé
eiginlegur mótor leiksins. Þessi
Hvað sem öðru liður um lifs- og
heimsskoðanir, og heimsádeilu,
leiksins um Pétur og Rúnu er svo
mikið vist að mikið og margvis-
legt efni brýzt um i leiknum. Ég
er alls ekki viss um að það sé
veigamikil aðfinnsla að þessari
frumraun Birgis Sigurðssonar að
honum tekst ekki að svo komnu
aö gera þvi öllu skil, eða semja
efnivið sinum sniðfast form,
meira kann að vera vert um þá
úrkosti efnisins sem leikurinn
gefur til kynna. Það er glöggt að
með verðlaunakeppni Leikfélags
Reykjavikur i fyrra hefur okkur
bætzt leikritahöfundur sem tekið
verður eftir.
An þess að hafa lesið texta
leiksins virtist mér sýningin gera
efni hans mjög verðug skil i þeim
raunsæisstil og anda sem löngum
hefur vel gefizt i Iðnó, bæði hinum
sálfræðilegu innviðum og umgerð
þess, t.a.m. kómiskri alþýðu-
lýsingu Karls Guðmundssonar
(Bilstjóri), Jóns Sigurbjörnsson-
ar og Péturs Einarssonar (Vinnu-
félagi). Leikmynd Steinþórs
Sigurðssonar sór sig i ættina við
fyrri Reykjavikurlýsingar á svið-
inu i Iðnó, en þaðer vel að merkja
einkum hið ytra umhverfi sem
leikrit Birgis Sigurössonar á skylt
t.a.m. við fyrri leiki Jökuls
Jakobssonar.
Leiknum var prýðilega tekið á
frumsýningu. Það hygg ég að sýni
sig, eins og fyrri daginn þegar vel
og dyggilega er unnið að innlend-
um viðfangsefnum, að hann eigi
góða von um vinsældir og aðsókn
fram á vor.
NUTIMAKONAN VELUR
Lady Braun Astronette
BRflun

VERKAR EINS OG LOFTP
FLJÓTVIRK* ÞÆGILEG * TEKUR
LITIÐ PLÁSS * EFTIRSÓTTASTA
HÁRÞURRKAN Á MARKAÐINUM !
RAFEINDATÆKI
SUÐURVERI STIGAHLIÐ 45 Sr-31315