Lesbók Morgunblaðsins - 22.10.1972, Blaðsíða 4

rottinn almáttugur
sendi mig lagiausan
inn í þennan heim og
hefi ég ekki enn get
að tfyrirgefið honum
þá aðsjálni. Ég hef
samt nokkurn unað
af fagurri tónlist
og ég trúi þvi að hún sé göf-
ugust ailra lista og tfæri þann
sem hennar nýtur til fulls
nær himninum en nokkur önn-
ur list. En hafi skilningur
minn eitthvað aukizt í þessum
efnum, þá á ég það mest út-
varpinu að þakka, einkum þó
tveim mönnum, Guðmundi
Jónssyni og Gunnari Guð-
mundssyni.
Söguþrugl og óhljóð
II. HLUTI
Nokkur málefnl
tekin til
athugunar
En fyrst ég er að minnast á
útvarpið, þá likar mér það að
mörgu leyti vel, en þó hetfur
mér þótt sumardagskráin alltof
ómerkileg. Ef menn hafa nokk
urn skilning á bókmenntum eða
listum, þá getur það nær því
gert þá vitlausa að hlusta á
3—4 skáldsögur 3—4 sinnum á
dag eða um tvo tíma, og flest-
ar þeirra eru sára ómerkilegar
og mjög misjafniega lesnar.
Ég undanskil þó Dalalíf Guð-
rúnar frá Lundi, því að hún
verður langlíf vegna hinna
raunsönnu lýsinga sinna 'á ís-
lenzku sveitalífi fyrri hluta
þessarar aldar. — En svo er
einum 20 mínútum á viku var-
ið til að hlúa að og vernda ís-
lenzka tungu. Þetta held ég að
öllum skynsömum mönnum sé
óskiljanlegt. Jafnframt þessu
vil ég færa tflytjendum þessara
þátta þakkir fyrir vel unnið
verk og þó einkum Páli Bjama
syni, sem mér þykir taka þeim
öllum eða flestum fram. Auðvit
að á að stórauka þessa þætti
eru unga fólkinu, en stórspilla
inu og óhljóðum, sem ætluð
eru unga fðlkinu, en stðrspilla
lífi þeirra manna sem njóta feg
urðar góðrar tónlistar, en geta
ekki vegna annars heimilis-
fólks lokað fyrir útvarpið.
Gælur við guð
Við Þórður Sveinsson, lækn-
ir á Kleppi, ræddum oft um
hin svonetfndu eiiifðarmál.
Hann sagði að ég væri „reli-
giös“ og læt ég það orð óþýtt.
Likiega hefur þetta verið rétt
hjá Þórði. Ég trúði í æsku, að
guð bænheyrði mig, þegar ég
bað hann heitt og innilega úti
í fjárhússgarða að lina gigtar-
kvalir fóstru minnar, og ég bað
hann grátandi að fyrirgefa mér
þegar ég drap lóuna.
En ég er ekki einn þeirra út
völdu sem trúi því, að guð
fylgi mér hvert sem ég fer,
jafnvel á salernið, og ég hef
ekki verið kirkjutrúarmaður.
Ég neita meyjarfæðingunni,
friðþægingunni og réttlætingu
fyrir trú án verka og sérstöku
guðdómseðli Krists. Ég ber mik
ið þakklæti í brjósti til
Síðustu orð
syndugs manns
margra gömlu klerkanna,
sem voru eins konar menning-
arvitar sveitanna og áttu meiri
þátt i því en nokkur önnur
stétt að efla menningu og
þroska alþjóðar. Þeir kenndu
ungum mönnum oft fyrir lítið
eða ekkert gjald undir skóla,
þeir ýttu undir aðsjála en vel
efnaða bændur til þess að
kosta börn sín til menntun-
ar, og svo voru sumir þeirra
ágætir kynbótamenn, þótt
stundum færi leynt. — Nú gefa
hinir nýju prestar sig litt að
þessum efnum. Ræður þeirra
flestra eru gælur við þann guð
sem þeir vita ekkert um, frek-
ar en ég og þú, og látlaus lof-
gerðarrolla um Jesúm Krist
er orðin að væminni persónu-
dýrkun. — Nokkrir prestar
eru þó þarna undanskildir.
Séra Árelíus og Sigurður
Haukur Guðjónsson hatfa báðir
snúið sér að vandamálum þessa
heims og séra Sveinn Víkingur
og Emil Björnsson hafa báðir
gert einarðlega grein fyrir trú
sinni, og þá má ekki gleyma
þeim, sem snjallast hefur um
þetta ritað, Gunnari Benedikts
syni rithöfundi, enda varð
hann að sleppa embætti sínu
vegna þess að hann vildi að ís-
lenzka kirkjan væri kreddu-
iaus mannúðar- og menningar-
stofnun.
Meyjarfæðingin eða
vandamál samtímans
Ég þakka biskupi íslands
(ekki biskupinum yfir Islandi,
sem er argasta dönskusletta, og
ekki heldur herra biskupinum,
sem er nú víst sá eini sem ber'
þetta sérstaka tignarávarp, því
að mér er sagt að forseti Is-
lands hafi sleppt því eða óski
ekki eftir því) tfyrir forgöngu
hans um stofnun Lýðháskólans
í Skálholti og bókakaupin til
hans. Ég óska þessum skóla
alls góðs og geri mér miklar
vonir um hann eftir að ég hef
bæði lesið og hiustað á hina
frábærlega góðu greinargerð
skólastjóra hans sr. Heimis
Steinssonar. — Listamenn og
menntamenn þjóðarinnar eiga
að flytja þar erindi: ef áheyr-
endasalinn vantar enn eða er
of lítill á þá að nota hina veg-
legu Skálholtskirkju. — En
mér gremst við biskup Islands,
sem tvímælalaust er einhver
málsnjallasti og ritfærasti mað
ur sem kirkjan á nú, að hann
skuli ekki hafa lagt sig meira
fram en hann virðist hatfa gert
til þess að þroska og leiðbeina
undirmönnum sínum, prestun-
um, sem um nökkurt skeið hafa
meira að því gert að for-
heimska þá sem á þá hafa hlýtt
en mennta 'þá.
Prestamir eiga að láta guð í
friði og meyjarfæðinguna og
friðþæginguna afskiptalausa.
Þeir eiga í stað þess að gefa
sig að vandamálum samtíðar
sinnar, einkum uppeldis- og sið
ferðismálum. Eitt hið mesta og
ægilegasta af þeiim er
drykkjuæði unglinganna. Þar
eiga prestarnir að taka að sér
forystuna og fá í lið með sér
lögregluna, kennara og ýmis
mannúðar- og menningarfélög.
Svo eiga þeir að knýja á stjórn
og alþingi að géfa út lög um
þegnskyldunámskeið og þang-
að eiga að tfara þeir ungling-
arnir, sem lengst eru leiddir og
þar eiga prestarnir með hjálp
kennara og forstjóra að kenna
þessum unglingum virðingu fyr
ir sjálfum sér og sjálfstjórn.
Ef prestarnir gera þetta og
verður eitthvað ágengt, þá
hafa þeir aftur aflað sér virð-
ingar meðal þjóðarinnar og
endurheimt forna reisn.
Að skýra rétt frá
Þá vil ég víkja tfáeinum orð-
um að máli sem ég tel alla þjóð
ina varða miklu. Árlega að
heita má vékja sum mál geysi
miklar umræður, bæði á þingi,
i blöðum og f jölmiðlum, eins og
til dæmis skattamálin. Um
mörg þessara mála er mikill
skoðanamunur og sum þeirra
eru svo mikilvæg að segja má
að undir úrslitum þeirra sé vel
ferð og hagur þjóðarinnar kom
inn. Svo vita kjósendurnir
hvorki upp né niður, hvað er
satt í öllum þessum málflutn-
ingi og svo getur farið að þeir
sem snjallastir eru að 'ljúga og
blekkja fái mesta áheyrnina
og sigri við næstu kosningar.
Mér finnst það blátt átfram
skylda aliþingis að bæta úr
þessu. Er það ekki hægt með
þvi að fela einhverri óháðri
stofnun t.d. Hagstofunni að
skera úr þessum ágreiningi
með því að s'kýra má'lið rétt fýr
ir almenningi svo að allar
blekkingarnar verði að engu.
Eða má ekki 'fela þessum trún-
aðarmanni, sem frumvarp hef-
ur verið flutt um, að annast
þetta? Og sjálfsagt eru mörg
fleiri ráð til þótt ég kunni ekki
að nefna þau.
Dagblöðin og tungan
Ég held að við höfum 5 dag-
blöð. Ef litið er á smæð þeirra
og okkar, þá eru þau líklega
að vonum, a.m.k. þrjú þeirra.
Það eru þessi blöð sem mikill
hluti þjóðarinnar les en litið
annað, og því liggur það í aug-
um uppi 'hversu geysileg sú
ábyrgð er sem hvílir á eigend
um, útgefendum, ritstjórum og
blaðamönnum þessara blaða.
Ég ætla ekki að ræða hér um
hin stjórnmálalegu áhritf held-
ur þau menningarlegu, einkum
hvað íslenzkuna snertir. Mér
er sagt að upp'lag Morgunbiaðs
ins eins séu um 35—40 þúsund
eintök, og er þá líklegt að um
100 þúsund manns eða helm-
ingur allrar þjóðarinnar lesi
það. Ekkert afl, jatfnvel ekki
skólarnir eða útvarpið, ræður
þvi eins miklu um, hver örlög
íslenzkrar tungu verða að
nokkrum tugum ára liðnum.
Þau flytja, að minnsta kosti
3 eða 4 þeirra, skáldsögur á
hverjum degi og getur því
hvert blað flutt tvær stórar
skáldsögur árlega. Þessar
skáldsögur les að minnsta kosti
mikill þorri kvenþjóðarinnar,
en það er undir konunum kom-
ið meira en flestum öðrum ’hver
örlög tungunnar verða. Það er
því öllum auðsætt hversu afar
mikilvægt það er, að sögur
þessar séu ritaðar á fögru og
hreinu m'áli. Lesbækur fylgja
tveimur þessara blaða og þær
lesa nær öll þjóðin og skiptir
því sízt minna máli um þær.
Bezt er auðvitað að saman fari
bæði efni og mál, hvort
tveggja sé gott, en imiklu mest
skiptir þó fyrir tunguna að mál
ið sé gott, og því verður það
að ganga fyrir öllu.
Ég skora á þessa fyrrnefnda
menn að gera sér fulla grein
fyrir, hve þung ábyrgð hvilir
á þeim öllum.
Niðurlæging
tímaritanna
Þá kem ég að tímaritunum
og þar er um mikla raunasögu
að ræða. Fjöldi tímarita hefur
verið að gefa upp öndina:
Helgafell er dautt, Iðunn er
dauð og Birtingur er dauður.
Eimreiðin er I öngviti og veit
enginn hvort hún raknar nokk
urn tima úr þvi, og einhvers
konar uppdráttarsýki sýnist
þjá Tímarit Máls og menningar
því að enn er ekki síðasta hetfti
árgangsins 1971 komið. Og
vafalaust eru mörg ótalin, sem
dáið hafa hordauða.
En hvernig er svo komið fyr
r þehn sem enn hjara? Ég skal
aðeins geta tveggja, Skírnis og
Andvara, sem eru elztu og
merkustu tímarit okkar.
Skírnir þótti orðinn heldur
yfirbragðslítill í höndum Hali-
dórs Halldórssonar og raunar
Framhald á bls. 15