Lesbók Morgunblaðsins - 22.10.1972, Blaðsíða 11

,i„,viír«.-»-«>s»7fv. •#»/.'///' 'HWKWt..y'/ws’r-r/ííVf*.-,•.'*•'.•-•«
íf,.Wf4:
' * w ?r t'. n f i* ir11^«?»f;f;*ri.
ODD NANSEN
DÁLÍTIÐ
UM
SKRIF-
FINNSKU
UM HÖFUNDINN
Odd Nansen, höíundur þess-
arar ereinar, sem tekin er úr
Endurminnineum hans, sem
komu út 1970, fæddist úrið 1901,
sonur hins fræea heimskauts-
fara oe mannvinar, Fridtiofs
Nansens. Hann nam húsaeerðar
list oe starfaði lengst sem
arkitekt í Osló.
Odd Nansen fetaðl í fótspor
föður síns, sem lé/.t 1930, með
|>ví að stofna „Nansenhjelpen"
árið 1936. Meeintileaneur þeirr-
ar stofnunar var að veita flótta
mönnum oe rlkisfaneslausu
félki siðferðileea oe fjárhaes-
lega aðstoð, sérstaklega i
Þýzkalandi oe Mið-Evrópu.
Mörgum flóttamönnum hjargaði
hann til Norees, en aðstoðinni
var ekki lokið, þótt þeim tæk-
ist að komast þaneað, því að
þetta voru atvinnuleysisár, oe
því fór fjarri, oe fjær en marg-
ur skyldi lialda nú, að flótta-
menn þessir mættu einvörðungu
samúð og skilningi, þeear til
Noregs kom. Þeir eru svo mare-
ir, sem skilja ekki annarrn
raunir né vilja þeim trúa, fyrr
en þeir reyna hið sama sjálfir.
l*css varð þó skammt að bíða,
að Norðmenn öðluðust reynslu
oe skilnine- Hinir halda áð
sjálfsögðu áfram að skilja ckki,
þeir sem þá lentu ekki í slikri
aðstöðu, oe svo unga kynslóðin,
sem allt veit núna, og vill fá að
ráða stefnunni.
„Nansenhjelpen“ liélt starf-
semi sinni áfram á laun eftir
hernám Þjóðverja i apríl 1940,
en í sambandi við „aðgerðir“
gegn Gyðineum í Noregi í
nóvember 1942, var ráðizt inn
i skrifstofur stofnunarinnar;
þeim lokað og starfsemin
bönnuð. En þá hafði tekizt að
koma flestum flóttamannanna
til Kviþjóðnr.
En þegar í janú'ar sama ár.
1942, handtóku Þjóðverjar Odd
Nansen og settu hann i hið
fræea fangelsi, Grini. l»aðan
var hann síðan fluttur tii fanga
búða í Þýzkalandi, og var hann
í Saehsenhausen og Neueng-
amme til stríðsloka. Því starfí
iauk, en enn þann dag I dag er
það víða um heim, að þjóðfélags
kerfið leyfir ekki, að slikir
menn sem Odd Nansen fá að
eanga lausir, og enginn veit,
hvenær þeim verður veitt
freisi.
Sveinn Ásgeirsson.
Einu sinni, það er orðið langt
síðan núna, vann ég næstum
heilt ár við eina af hinum
miklu alþjóðlegu stofnunum,
sem myndaðar voru af Samein
uðu þjóðunum eða að frum-
kvæði þeirra eftir heimsstyrj-
öldina siðari. Ég var ekki fast
ráðinn í stofnuninni, ég vildi
það ekki, heldur hafði ég
fengið „stöðu" sem „sérfræð-
ingur“ og „persónulegur ráð-
gjafi“ aðalforstjórans.
Stofnunin hafði höfuðbæki-
stöðvar sínar í París í risa-
stórri byggingu (nú hefur ver-
ið byggt við hana, þanriig að
hún er tvöfalt stærri), sem var
fyllt í öll horn af starfsfólki,
allt frá sendlum, hraðritunar-
dömum og fulltrúum til for-
stjóra og aðalframkvæmda-
stjóra af öllum þjóðern-
um, kynþáttum, litum og ætt-
kvislum.
Stofnunin var nefnilega fyr-
ir allan heiminn, og starfsáætl-
unin var samin úr svimandi
hæðum. Verkefnin voru svo um
fangsmikil, að þau náðu út yf-
ir öll svæði og svið menning-
arlífsins, þannig að þaðan eða
héðan í frá, yirtist þeim vera
tryggð hin blómlégasta fram-
tíð.
Starfssvið mitt var Þýzka-
land, sem menningarlega séð
eftir stríðið og um ófyrirséða
tima fremur en nokkurt annað
land meinvillt í myrkrinu lá.
Þar að auki var það yfirfullt
af 10 milljónum flóttamanna úr
austri, fyrrverandi Þjóðverj-
um, eða eins og Hitler kallaði
þá „þjóðþýzkum mönnum", af
þvi að það var fólk, sem var
„komið af hinum þýzka þjóð
stofni," sem nú hafði ekkert af
að lifa, var rænt öllu, sem það
hafði átt, og rekið burt frá
heimilum sinum og heimkynn
um, þar sem það hafði búið
um aldir. Og nú var það flótta-
fólk í Vestur-Þýzkalandi. ,
Það var deginum ljósara, að
þetta lólk boðaði hættu
og vanda landinu sjálfu • og
Evrópu allri. Þessar milljónir
manna voru, til þess að gera
málið einfalt, skráðar á reikn-
ing Hitlers, en nú var það í
Vestur-Þýzkalandi, sem var ör
magna og þar sem öngþveiti
ríkti. Þar vantaði skóla,
menntastofnanir og önnur
menningaríyrirtæki, sem nauð-
synleg voru þessum lýð. Það
var því augljóst mál, að fyrsta
og fremsta hlutverk hinn-
ar nýju stofnunar var að koma
Þýzkalandi á menningarlegar
lappir aftur.
Ég taldi vegna þekkingar
minnar á öllum aðstæðum í
Vestur-Þýzkalandi, þar sem ég
hafði þegar starfað í eitt ár í
þágu flótta manna, að ég myndi
með mína reynslu geta látið ým
islegt gott af mér leiða með
stóra og volduga alþjóðlega
stofnun að bakhjarli.
Alla vega var það í þeirri
trú, sem ég lét undan sterkum
þrýstingi og tók að mér starf-
ið til bráðabirgða, þótt það
yrði á kostnað starfs míns sem
arkitekts.
Ég varð þess þó fljótt var,
að jafnvel innan stofnunarinn
ar var leynt og ljóst unnið á
.móti mér, en mjög markvisst,
o.f meira að segja frá æðstu
stöðum. Menn höfðu hvorki
samúð né skilning gagnvart
hinu þýzka vandamáli og litu
alls ekki á það sem neitt aðal-
markmið stofnunarinnar að
koma Þýzkalandi á fætur á ný.
Öllu heldur þvert á móti.
Þegar ég var ekki á ferða-
lagi um Vestur-Þýzkaland eða
Berlín, þar sem ég starfaði
mest, var ég á lítilli skrifstofú,
sem ég hafði til umráða í aðal-
stöðvum stofnunarinnar í
París. Þar þurfti ég að gefa að-
alritaranum skýrslu munnlega
og skriflega, og allt var jafn
harðan hraðritað og fjölritað
og gefið út í mörgum eintök-
um. Heill herskari starfsfólks
vann að þessu, og mér bæði
leiddist það og það var mér til
truflunar og trafala.
Skrifstofa min var búin öll-
um beztu tækjum og þægind-
um, og henni fylgdi einn-
ig skrifstofustúlka, sem var af-
bragð i hraðritun og vélritun
á mörgum tungumálum. Ég
hafði stöðugar áhyggjur af þvf
að hafa ekki nóg verkefni, þar
sem hinir 'framúrskarandi hæfi
leikar hennar fengju notið sin.
Á skrifborði mínu, þar sem
var fjöldi símtóla, sem ég var
alltaf að villast á, var
tafla með hnöppum og hljóð-
nemi, sem ég lærði aldrei að
nota. Einn hnappurinn gaf mér
samband við mína eigin skrif-
stofudömu í fordyrinu, annar
beina leið til aðalritarans og
tveir komu mér í tengsl við
„samstarfsmenn“, sem ég
þekkti ekki. Enn einn þjónaði
því hlutverki að láta dyravörð
vita, ef mig vantaði bíl eða eitt
hvað annað, og svo voru fleiri
hnappar, sem ég aldre^ vissi,
til hvers voru. En skrifstofu-
dama mín hafði þó út-
skýrt þetta allt fyrir mér, þó
að ég lærði það ekki til fulln-
ustu.
Ég gat, án þess að hreyfa
mig í stólnum, vafalaust náð
sambandi við hvaða blett sem
væri á jarðríki með vísifingri.
Stórkostlegt! En ég þurfti
ekki á þessu að halda, og ég
þrýsti aidrei á neinn einasta
hnapp. Hinn eini, sem ég hefði
getað notið góðs af, var hnapp
urinn, sem gaf mér samband
við einkaritara minn, en ég
stóð heldur upp og náði í
hann, ef ég þurfti á aðstoð
stúlkunnar að halda. Ég hef
aldrei getað sætt mig við það,
að skrifstofustúlka, sem er
jafn virðingarverð manneskja
og ég sjálfur, komi hlaupandi
eins og hver annar hundur,
þegar hún heyrir ákveðið
hljóð.
Einu sinni, þegar ég var að
hamast við að skrifa skýrslu,
sem mér lá á að ljúka, þurfti
ég að senda símskeyti til vin-
ar míns, sem átti fimmtug^af-
mæli. Kona mín híifði skrifað
mér og sagt, að ég mætti ekki
skeytisins á blaðsnepil, fór
fram til skrifstofudömunnar og
bað hana að gjöra svo vel að
senda skeytið fyrir mig, því að
ég hefði svo mikið að gera.
Alltaf sömu elskulegheitin,
og það var alveg sjálfsagt.
11