Lesbók Morgunblaðsins - 01.03.1980, Blaðsíða 3

Mikael Fransson auglýsingateiknari
segir frá því sem á dagana
hefur drifið á íslandi
tölum
við
landarnir
saman á íslenzku
MikaelFransson hefur haft nóg að gera í
fagi sínu sem útstillingamaður og auglýs-
ingateiknari og hefur nýlega ásamt öðrum
stofnað auglýsingastofuna Elmi við Klapp-
arstíg.
vegalausa fólks; jafnframt áleit ég þaö
vera okkur í hag aö fá hingað dugandi
fólk af evrópskum stofni, m.a. til aö vega
nokkuö upp á móti þeim fjölda íslendinga
sem árlega hverfa úr landi. Var þetta í
samræmi viö þær skoðanir, sem ég haföi
þegar látiö í Ijós opinberlega, aö hvetja
ætti fólk til búsetu á íslandi, t.d. fólk frá
Eystrasaltslöndunum, sem þá haföi unn-
vörpum veriö aö streyma til Svíþjóöar og
reynst þar hinir bestu þjóðfélagsþegnar.
Og þar sem ég var þá á þessum tíma
starfsmaöur Rauöa krossins haföi ég
tækifæri til aö framfylgja þessum hug-
sjónum mínum, þótt sumum þætti tiltæk-
iö alldjarft, þegar til tals kom aö bjóöa
ungverska flóttafólkinu hingaö til lands-
ins.
Ég hef veriö og er enn þeirrar
skoðunar, aö viö höfum vissum skyldum
aö gegna viö fólk, sem af einhverjum
ástæöum verður landflótta og tel aö til
þess geti komið aö íslendingar sem og
aörar þjóöir, veröi skyldaöir til aö taka
viö flóttafólki. Þegar svo þessi staöa kom
upp í Ungverjalandi haustið 1956, lagöi
ég til aö því fé sem safnast haföi í
Ungversku Flóttamannahjálpina sem
Rauði krossinn stóö fyrir, yrði variö til
þess aö fá hingaö hóp flóttafólks. Sam-
þykkt var aö taka á leigu flugvél til aö
sækja þennan hóp til Vínarborgar, en
sjálfur fór ég þangaö nokkru fyrr til aö
safna fólkinu saman og undirbúa feröina
heim.“
— Hvar hittir þú þetta fólk?
„Þaö var í flóttamannabúðum í Trais-
kirchen skammt frá Vínarborg. Fólk haföi
streymt þúsundum saman yfir landamær-
in til Austurríkis og var svo enn þegar ég
var þar rétt fyrir jól.“
— Reyndist fólk fúst til íslandsfarar?
„Þaö var ekki beinlínis uppörvandi fyrir
mig á leiöinni út, þegar þáverandi
sendiherra íslands í París, Agnar Klem-
enz Jónsson, lét þá skoöun í Ijós, aö
þessi fyrirætlun mín væri gjörsamlega
vonlaus, ég mundi ekki fá nokkurn mann
til aö koma til íslands, þó ekki væri nema
fyrir nafnið og stööu landsins á landa-
korti. En sjálfur var ég ekki svo svart-
sýnn. Ég hugsaði til móöur minnar, sem
kom hingaö frá Danmörku 1908 til þess
aö setjast hér aö, þegar Reykjavík var
ekki fjölmennari en ein stór gata í
Kaupmannahöfn, en þá þýddi þetta hér
um bil sama og aö fara til Norðurpólsins
eöa nyrstu byggða, miðað viö aöstööu og
lífsskilyröi í landinu nú.
En því er ekki aö neita, aö ekki varö
séö fyrirfram hversu mikil afskipti og
aöstoö þyrfti aö veita fólkinu, þegar
hingaö kæmi. Þaö var okkur mikill
styrkur að ríkisstjórnin studdi okkur í
þessu máli. Þegar ég leitaöi álits Her-
manns Jónassonar þáverandi forsætis-
ráöherra sagði hann: „Ef þið hjá Rauða
krossinum hafið áhuga fyrir málefninu,
höfum viö þaö einnig." Hann greiddi fyrir
því aö flóttafólkiö fengi svonefnd „Fritjov
Nansen-vegabréf“, en heimilt er aö veita
landflótta fólki slík vegabréf til bráöa-
birgöa; Fritjov Nansen baröist fyrir
þessu mannúöarmáli á sínum tíma og
gildir þaö enn þegar svo stendur á.
Ennfremur samþykkti Hermann Jónasson
aö ungverska flóttafólkinu skyldi veittur
ríkisborgararéttur fyrr en venja leyföi, ef
þess yrði óskaö."
— Hvers vænti þetta ungverska fólk
af framtíðinni á íslandi?
„Flestir vissu mjög lítiö um ísland og
geröu sér svo til engar hugmyndir
fyrirfram. Þaö kom í Ijós eftir á, aö sumir
töldu sig vera aö fara til írlands vegna
þess hvaö nöfnin eru lík.“
— Svo þeir hafa ekki haft beig af ís
og kulda á leiöinni?
„Nei, en hins vegar greip nokkur uggur
um sig á flugvellinum í Vínarborg. Þegar
allir voru komnir um borð og flugvélin átti
aö hefja sig til flugs, kom í Ijós aö vélin
var biluð, og ekki hægt aö leggja af staö
Framhald á bls. 15
Til þess að geffa ein-
hverja hugmynd um at-
buröarás í líffi ungversku
flóttamannanna, sem hér
haffa búið síðan 1956 og
gerst hafa íslenskir borg-
arar, höffum við beðið Mik-
ael Fransson að segja ffrá
reynslu sinni af því, að
yfirgefa ættland sitt á
þennan hátt og hvernig
honum tókst að festa ræt-
ur á íslandi. Frásögn hans
í hnotskurn verður að
mestu leyti að nægja sem
einskonar samnefnari fyrir
aðra í hópnum, þar sem
ekki gefst kostur á að
ræöa við hvern einstakan.
Mikael Fransson býr aö Yrsufelli
12 ásamt konu sinni Kristjönu
Birgis og dætrum þeirra, Huldu
Maríu og Ásdísi. Eins og títt er um
ungt og ötult fólk á íslandi, hafa þau
byggt sér hús; heimili þeirra er ekki
aöeins vistlegt heldur hlýtt og traust
eins og best gerist um íslensk
heimili.
Svo vill til aö undirrituö minnist
þess, þegar Ungverjinn, Miklos
Tölgyes var nýkominn til íslands, þá
ungur maöur, kvikur og léttur í spori
og athugull á svip. Persónueinkenni
hafa styrkst meö aldri og þroska en
á 23 árum hefur háriö skipt um lit
og bendir nú ekkert á erlendan
uppruna.
Þegar Mikael Fransson er beöinn
aö lýsa uppvaxtarárunum í
Ungverjalandi segir hann:
„"Foreldrar mínir bjuggu í Budapest.
Faöir minn var verkfræðingur hjá
Ríkisjárnbrautunum, en móöir mín var
heimavinnandi húsmóöir eins og al-
gengast var á árunum fyrir stríð; Þaö
var ekki fyrr en aö Rússar tóku aö
skipuleggja stóriðnað í landinu, sem
Ungverjar áttu aö gjalda meö sinn
stríösskatt, aö konur og þó einkum
sveitakonur fóru aö vinna eins og
púlshestar í verksmiöjunum, en iön-
reksturinn kom svo hart niður á
landbúnaöinum aö flytja varö inn kjöt
og kornvörur, sem aldrei haföi þekkst
þar áöur. En á okkar heimli höföum við
alltaf nóg aö bíta og brenna, vorum
ekki rík og heldur ekki fátæk. Eg þekki
ekki hvað er aö líöa skort, og einmitt
þess vegna hef ég kannske verið
áhyggjulausari um þaö, sem var aö
gerast hjá okkur á mínum unglingsár-
um.“
Þegar Mikael er beöinn aö nefna
einhvers sérstök minningabrot sem
gætu brugöiö Ijósi á bernskuárin, segir
hann:
„Færi ég aö nefna eitt atvik mundi
það tengjast svo mörgum öörum
skemmtilegum minningum sem ég á
frá þessum árum, aö það gæti orðið
umræðuefniö í allt kvöld.“
„Þú gætir sagt frá atvikinu meö
silfurbollann,“ segir Kristjana. Hún
sækir barnabolla úr silfri, dálítiö beygl-
aöan. Á hann er grafiö nafn, fæöingar-
dagur og ár Mikaels en bollann fékk
hann í skírnargjöf.
Mikael: „Ég var átta ára þegar
mamma flúöi meö okkur frá Budapest
til Salzburg í Austurríki vegna átaka
Rússa og Þjóöverja í Ungverjalandi
1944—'45. Það flýtti fyrir okkur aö
komast áleiðis, aö við fengum far spöl
og spöl meö þýskum hervögnum, en
þýskir hermenn voru okkur vinveittir,
Einu sinni þegar viö vorum aö fara út
úr bíl, sem ekki hélt lengra áfram í
rétta átt, missti mamma bollann minn
upp úr tösku sinni og valt hann eftir
götunni fyrir annan bíl, sem kom úr
gagnstæöri átt. Bollinn lenti undir
hjólunum og lagöist saman, en seinna
hefur mamma látiö rétta hann og laga
eins og hægt var og færöi okkur
gripinn þegar hún kom til okkar í
heimsókn 1963.“
Kristjana: „Þetta er næstum því þaö
eina, sem viö eigum til minja um
bernskuheimili Mikaels, engar fjöl-
skyldumyndir eöa aöra muni höfum viö
getaö fengiö hingað. En þetta atvik
segir einnig sína sögu um þaö, aö
móöir hans hefur búist viö aö ef til vill
mundu þau ekki eiga afturkvæmt, og
þess vegna tekið bollann með sem
minjagrip, þegar þau yfirgáfu heimili
sitt í Budapest.“
— En þiö hafið þá haft góöa
reynslu af þýskum hermönnum?
„Þeir voru bandamenn okkar. Ung-
verjar börðust meö Þjóöverjum gegn
Rússum, þegar þeir réðust inn í
Ungverjaland í lok síöustu heimsstyrj-
aldar. Og eins og allir þekkja uröu
Rússar sigurvegarar. Ungverjar hafa
alltaf „veöjaö á rangan hest“ í þeim
hernaöarátökum, sem svo oft hafa
oröið í landinu, en vegna afstööu
landsins hefur það veriö notaö sem
brjóstvörn og vígvöllur í valdabaráttu
nærliggjandi ríkja um aldir; og Ung-
verjar hafa alltaf barist með þeim sem
töpuöu.
Þegar stríðinu lauk fluttum viö aftur
til Ungverjalands, þó ekki heim til
Budapest. Faöir minn lést 1944, og viö
bjuggum nokkur ár hjá afa mínum og
ömmu en þau áttu heima í allstórri
sveitaborg, og þar gekk ég í barna-
skóla. Eftir það fluttum við aftur til
Budapest þar sem ég lauk stúdents-
prófi. Eftir eitt og hálft ár viö háskóla-
nám í vélfræði var ég kvaddur til
herþjónustu. En vegna þess aö faöir
SJÁ NÆSTU SÍÐU
©