Lesbók Morgunblaðsins - 01.03.1980, Síða 10

Að þurfa að
róa og þreyta
við
þorska á
sjó og landi
Rætt við BJÖRN EGILSSON frá
Sveinsstööum í Lýtingsstaðahreppi
Maður er nefndur Björn Eg-
ilsson og kenndur við Sveins-
staði í Lýtingsstaöahreppi.
Hann hefur alið aldur sinn í
Skagafirði; var bóndi á Sveins-
stöðum, en fluttist á Sauðár-
krók eftir að hann brá búi. Hann
hefur unnið á Héraðsskjalasafn-
inu á Króknum, en verið tjald-
stæðisvörður í Varmahlíð á
sumrum. Langt er síðan hann
tók að stinga niður penna um
menn og málefni og hefur
Lesbókin notið góðs af því
annaö veifiö. Reit hann á sínum
tíma ágæta ritgerð um Marka-
Leifa að beiðni Lesbókar og
birtist hún í blaðinu. En auk
hennar hafa birzt í Lesbók
greinar eftir Björn um ýmis og
óskyld málefni, en vakið athygli
fyrir kjarngóða íslenzku og til-
finningu fyrir stíl, sem honum er
runnin í merg og bein. Gagn-
stætt því sem gerist með að-
sendar greinar, þarf yfirleitt
engu að breyta og ekkert að
laga í því sem Björn lætur frá
sér fara. Getur hann talizt gott
dæmi um þá menn úr alþýðu-
stétt — oftast bændur — sem
aöeins nutu ófulikominnar
skólamenntunar, en skrifa engu
að síöur einfalt, hljómmikið og
myndrænt mál, sem þó er
hverju barni auöskiliö. Þetta
er merkilegt fyrirbæri í Ijósi
þess að fleiri og fleiri sérfræð-
ingar og langskólagengnir
menn, virðast ekki geta tjáð sig
í rituðu máli um einföldustu efni
svo skiljanlegt sé.
Þegar Björn var á ferðinni í
Reykjavík nálægt áramótunum,
leit hann inn hjá Lesbókinni
eins og hann er vanur. Einn
manna hefur hann þann háttinn
á aö fara úr stígvélunum frammi
á stigapalli og kemur svo inn á
sokkaleistunum, því maðurinn
er þrifinn. í þetta sinn bað ég
Björn að svara nokkrum spurn-
ingum, og þá fyrst, hvort hann
sæi yfirleitt einhvern mun á
sínu heimafólki í Skagafiröi og
Sunnlendingum.
Björn: „Ef sá munur er til, þá hef ég
ekki komið auga á hann. Aftur á móti
voru Þingeyingar taldir vera montnir, —
og eru kannski taldir svo enn. Ég tel þó af
kynnum mínum af þeim, að þeir hafi
aöeins veriö agnarögn öðruvísi. Þaö lá í

því, að þeir voru fljótari til viðræðna og
opnari. Sumir kölluðu þaö mont. Menn
áttu helzt að vera með skottiö á milli
fótanna.
Hitt er svo annað mál, að þaö er bæöi
munur á málfari og umræðuefnum fyrir
norðan og sunnan og eftir því tók ég
fljótt, þegar ég kom fyrst til Suðurlands
1929. Norðlendingar töluöu oftar um
veður, en Sunnlendingar — og þá á ég
við Suðurnesjamenn — meira um þorsk
og kvenfólk. En það var nú líka í verinu.
Annars þótti mér hugsunarhátturinn líkur.
Eitt þótti mér þó skrýtiö í Grindavíkinni:
Þeir voru óðar komnir í sparifötin og
búnir aö setja upp hálstau í landlegum.
Ég var ekki vanur að nota sparifötin
nema á hátíöum og tyllidögum."
„Fyrst þegar mín leið lá noröur, rétt
eftir 1950, voru torfbæir æöi víöa í
Skagafirði, enda þótt þeir sæust þá
yfirhöfuö ekki annarsstaöar nema á
eyðibýlum. Hvers vegna voru Skagfirö-
ingar svona seinir á sér í þessu efni,
svona eldhressir menn?“
„Það er ekki nema von þú Sþyrjir. Ég
veit ekki hversvegna torfbæir voru svona
lífseigir í Skagafiröi. Ætli þaö hafi ekki
bara veriö héraðslægur aumingjaskaþur.
Við höfðum þaö að vísu Okkur til
afsökunar, að úrkoma er minni þar en
fyrir sunnan til dæmis. Hvorttveggja var,
að bæir af þessu tagi stóðu betur nyrðra
og húslekinn, sem fylgdi þeim, var ekki
eins bagalegur þar. Samt man ég vel eftir
húsleka; ekki svo mjög í baðstofum, en
frekar í göngum og útihúsum.
„Heföi nútíma hitaveitufólk skolfiö úr
kulda á vökunni, þegar „hríðin buldi á
þekjunni“ eins og þaö var oröaö í
sögum?“
„Ég skal játa, aö ég geri mér ekki Ijóst,
hvert hitastigið var í þessum bæjum. Það
hefur ugglaust ekki verið hátt, en var
nokkuö jafnt. Uppúr 1920 var fariö aö
setja litlar eldavélar í svokallaöar miö-
baðstofur, — þar sem baðstofan var í
þremur hlutum. Þá var aö einhverju leyti
eldað þar og um leiö hitaöi maskínan
upp.“
„Og gamalt fólk lá í kör, sem kallaö
var; fór ekki úr rúminu þegar kalt var.
Manst þú eftir því?“
„Ekki var þaö algengt. Þó man ég eftir
konu, sem lá í kör; lá kreppt í rúminu og
fór ekki á fætur. Algengt var aö bændur
og karlmenn yfirleitt, væru búnir að vera
um fimmtugt, — einkum af heymæði, eöa
brjóstveiki, en undir þá sjúkdómsgrein-
ingu heyröu berklar, veik lungu svo og
hjartasjúkdómar. Þar aö auki voru menn
einfaldlega slitnir af erfiöisvinnu og ekk-
ert svipaö, hvað minna sér á fimmtugum
mönnum til sveita nú á dögum. Allt sem
gera þurfti hafði í för með sér líkamlegt
erfiði, oft vosbúð og breytti engu, þótt
talsvert fjölmenni væri á bæjum.
Þá tíðkuðust siðir, sem hafa almennt
lagzt niður síöar meir, svo sem að slá
loku fyrir bæjardyr og gera um leiö
krossmark. Það var meðal annars hugs-
aö til þess aö bægja frá draugum,
samanber vísuna: