Lesbók Morgunblaðsins - 01.03.1980, Blaðsíða 13

LEIÐ 64 HLEMMUR -
PÉTURSTORG
Framhald af bls. 9.
á báöa bóga. Síöan var honum ekið aö
sviöinu og settist hann í stólinn mikla og
flutti hálfsannarstíma ræöu. Hann talaöi
lengst á ítölsku, en með greinilegum
slavneskum hreim. Einnig mælti hann á
frönsku, pólsku og ensku undir lokin.
Enskan var auðvitaö þaö eina, sem ég
skildi og páfi var aö þakka og blessa hóp
af fötluðu fólki frá Englandi, sem þarna
var statt. En enginn þurfti aö láta sér
leiðast þennan sólskinsdag á Péturstorg-
inu, þó aö hann skildi ekki orö af ræöu
páfa, svo fjölbreytilegt var mannlífiö allt
um kring. (Svo var líka hægt aö skreppa
snöggvast frá og hressa sig á næstu
ölkrá.)
Sumir eins og Þingeyingar
— en töluðu ítölsku
Hiö næsta okkur stóö afskaplega fín
og velklædd þýzkumælandi fjölskylda,
bjón meö gjafvaxta dóttur. Mæögurnar
létu mikiö til sín taka, sáu um myndatök-
lir og töluöu mikiö, en heimilisfaðirinn
virtist alveg undirokaöur, sagöi varla orö,
en svitnaði mikið í fínu, hvítu skyrtunni
sinni. Ekki minnkaði veldiö á mæögun-
um, þegar ungur myndarlegur prestur í
hnepptri og felldri hempu kom og gaf sig
á tal viö þær, greinilega ættingi eöa
góöur kunningi aö heiman. Þarna rétt hjá
var líka ósköp blátt áfram sveitafólk, gæti
hafa komið norðan úr Þingeyjarsýslu, ef
það heföi ekki talað ítölsku, tvær gamlar
konur meö fléttur í körfu í hnakkanum,
golftreyju utanyfir kjólunum og lághæluö-
um, reimuðum svörtum skóm, gamall
gráhæröur og veðurbarinn maöur á
grænköflóttri skyrtu og þeim fylgdi aidr-
aður, gráskeggjaöur munkur í dökkbrún-
um kufli meö svert reipi bundiö um mittiö
og ósköp fannst mér skrýtiö aö sjá hann
drekka Pepsí úr rauðmálaöri blikkdós —
en hann var auövitaö þyrstur og honum
var heitt eins og öörum. Þarna voru
austurlenzkar konur í síöum, litríkum
silkikjólum og sari og alveg gríöarlegur
fjöldi af nunnum af öllum stæröum og
gerðum, svart-hvít-blá- eöa brúnklædd-
um, enda beindi páfi ekki sízt máli sínu til
þeirra eftir áreksturinn viö amerísku
nunnuna í Boston.
Eftir ræðuna gekk stór hópur geist-
legra manna í svörtum hempum meö
fjólubláa silkilinda um mittið og fjólubláar
kollur á höföinu fyrir páfa inni í skýlinu.
Páfi hvarf nú í jeppanum sínum inn í
Vatíkanið, en kór hóf aftur upp raust sína
og mannfjöldinn tók undir. Sungið var
góöa stund og lögin uröu sífellt léttari og
léttari og endaöi söngurinn á „For he is a
jolly good fellow“.
Nú tóku margir upp nesti sitt og sátu
aö snæöingi á sjálfu Péturstorginu.
Nunna sat undir sólhlíf ásamt rosknum
föður sínum og snæddu þau af góöri lyst
úr nestlspakka. Viö brugöum okkur á
nærliggjandi matsölustaö, þar sem hópur
presta og kunningja þeirra boröuöu og
drukku af miklu fjöri. Handan götunnar
blasti viö eitt af útibúum Banco di Santo
Spirito (Banki heilags anda), en súlna-
göng Péturskirkjunnar í baksýn.
Lítið eftir af stóru-
tánni á Pétri
Þegar viö gengum inn í Péturskirkjuna,
féllu tveir gríöarmlklir sólstafir á ská niður
yfir háaltariö. Enga engla sáum viö þó
renna sór niöur þessa sólstiga eins og á
málverkinu stóra af Jesú í musterinu, sem
viö komum auga á eftir stutta göngu um
kirkjuna.
Ég ætla ekki aö gera minnstu tilraun tii
aö lýsa öllum þeim málverkum, stand-
myndum, altaristöflum og minnismerkj-
um páfanna í þessari risastóru byggingu.
Pieta Michelangelós er inni í glerbúri
SJÁ NÆSTU SÍÐU

Að dœrna menn að verðleikum
Álit Lúövíks Jósepssonar á störf-
um Þjóöhagsstofnunar, sem birst
hefur í nokkrum dagblaöanna und-
anfariö, hefur skoriö sig nokkuö úr
þeirri gagnrýni, er blaöalesendur
geta vænst frá mönnum úr Alþýöu-
bandalaginu. Þá vekur þaö ekki
síöur athygli, aö viö lok stjórnmála-
ferils síns telur Lúövík mikilvægast
aö koma því rækilega á framfæri,
hve hættuleg hann telur aukin áhrif
sérfræöinnar og dvínandi þrótt
stjórnmálamannanna gagnvart
henni.
Hér verður ekki fjallaö um hið
sígilda umræöuefni um samskipti
stjórnmálamanna og sérfræðinga.
Hins vegar bent á, aö viöhorf
Lúövíks í garð embættismanna og
annarra opinberra starfsmanna ber
af, þegar litið er til margs þess,
sem samflokksmenn hans hafa um
þessa aöila sagt um langa hríö.
Eins og fram kemur hjá Lúövík er
þaö höfuöatriði viö mat á störfum
manna aö líta á árangurinn af
starfinu en ekki hver vann það.
Andróöur Þjóöviljans og ýmissa
Alþýöubandalagsmanna gegn ein-
stökum opinberum starfsmönnum
hefur hingaö til markast mun meira
af því hver maðurinn er heldur en
hvort hann sé starfi sínu vaxinn. Og
því miður veröur að viöurkenna að
svo hleypidómafullt mat er ekki
aðeins bundiö við Alþýðubanda-
lagsmenn. Hér er um mannlegan
breyskleika aö ræöa, sem misjafn-
lega er á móti staðið, en þó
greinilega verst afþeim, sem leggja
pólitíska mælistiku á alla þætti
mannlegs lífs eins og marxistar
gera, trúir hugsjón sinni.
Þess sjást víöa merki, hvernig
marxistar og fylgisveinar þeirra
beita áhrifum sínum samkvæmt
kjöroröinu: Tilgangurinn helgar
meðalið. Viö erlenda háskóla hefur
það víöa gerst, að marxistar hafa
komið sér þannig fyrir, að í hinum
ólíklegustu námsgreinum setja
stjórnmálaskoöanir þeirra svip sinn
á kennsluna. Síöastliöið haust
mátti lesa um það í dagblööum hér
á landi, að nemandi í dönsku í
heimspekideild Háskóla íslands
hafi formlega kvartaö undan
marxísku yfirbragöi yfir dönsku-
kennslunni. Opinberlega hefur aö
minnsta kosti ekki veriö skýrt frá
lyktum þess máls.
Umræður um veitingu próf-
essorsembættis í almennri sögu viö
heimspekideild Háskóla íslands
hafa enn á ný beint athyglinni að
starfsháttum í þessari háskóla-
deild. í Morgunblaðinu 14. febrúar
birtist ítarleg frásögn um aödrag-
anda þess, að menntamálaráö-
herra endursendi heimspekideild
dómnefndarálit um umsækjendur
um embættið og fól deildinni að
fjalla á ný um málið. En deildin varö
ekki viö þeirri ósk.
í þessu máli hefur einkum veriö
fundiö að vinnubrögöum formanns
dómnefndarinnar, sem var Björn
Þorsteinsson prófessor. Hann hef-
ur tekið sér fyrir hendur að flokka
doktorsgráður í minna- og meira-
próf. Telur hann lítið til þess koma,
aö menn hafi lokiö doktorsprófi við
breska háskóla og hlotið þar svo-
nefnda PhD-gráöu. Telur hann
doktorspróf á Norðurlöndum meira
viröi og segir á einum stað í grein
sem birtist í Þjóðviljanum 17.
febrúar: „Frá mínum bæjardyrum
séð er þaö réttlætismál íslenskra
stúdenta, sem inna af hendi mikil
rannsóknastörf hjá mér og öðrum,
aö þeim sé ekki skipaður óæðri
sess en fjöldaframleiöslunni bresku
aö námi loknu. “ Á þessari forsendu
dæmir Björn tvo af þeim þremur
umsækjendum, sem dómnefndin
mælir þó meö, óhæfa. Hvernig sem
það fer svo saman við niðurstööu
dómnefndarinnar í heild?
Opinber embætti eru misjafn-
lega hátt metin í hugum manna.
Þau eru talin valdamest, sem eru í
mestri nálasgð viö miðju valdsins,
ef þannig mætti að orði komast. Á
þetta má leggja annað mat. Segja
má sem svo, að sitji viö völd styrk
ríkisstjórn, sem skipuö er vel hæf-
um ráöherrum, hljóti þeir aö yfir-
skyggja áhrif nánustu embætt-
ismanna sinna á þann veg, að
embættismennirnir gegni ekki öðru
hlutverki en þeir eru ráðnir til: að
framkvæma ákvaröanir ríkisstjórn-
arinnar. Því fjær sem embættisr
mennirnir eru miðju valdsins hafa
þeir meira rými til aö láta eigin
sjónarmiö ráöa. Opinberir starfs-
menn, sem ekki eru í skugga
ráðherravaldsins, eru yfirleitt í nán-
ara sambandi við almenning en
hinir, sem sitja innar á bekknum.
Alls kyns afgreiðslustörf, er oft
snerta mjög einkahagi manna,
kennslustörf og störf viö ríkisfjöl-
miðla flokkast hér undir, svo aö
nokkur dæmi séu nefnd. Þessir
opinberu starfsmenn eru á vegum
ríkisvaldsins í daglegri snertingu
viö fjölda manna og geta í krafti
þess látið skoöanir sínar í Ijós eða
tekiö margvíslegar ákvaröanir.
Viöbrögð heimspekideildar viö
málaleitan menntamálaráðherra
vegna dómnefndaráUtsins um próf-
essorsembætti í almennri sögu eru
dæmi um þaö, hvernig sumlr opin-
berir starfsmenn líta á hlutverk sitt.
Tilmælum ráöherrans var hafnaö.
Meirihluti þeirra, sem tóku þátt í
deildarfundi um málið, lagöi þannig
blessun sína yfir vinnubrögðin öðru
sinni. Hvað hefðu menn sagt, ef
Seölabanki íslands heföi neitaö aö
færa traustari rök fyrir afstööu
sinni til mikilvægs máls, eftir aö
hafa fengiö jafn eindregin tilmæli
frá ráðherra? Eða Þjóöhagsstofnun
hefði skirrst við að líta aftur á
útreikninga sína viö svipaðar aö-
stæöur? í sjálfstæöi háskóla felst
ekki heimild til þess að víkja
hlutlægu mati til hliðar og láta
hleypidóma ráða, til dæmis þegar
hæfni manna til kennslustarfa er
metin. Innan veggja háskóla eiga
menn aö hafa frelsi til aö stunda
vísindastörf sín og leita sannleikans
í hverju máli. Það er hættuleg
þróun, ef menn rugla þessu frelsi
saman við þá skyldu, sem hvílir á
öttúm mönnum í opinberum störf-
um, að geta fært haldbær rök fyrir
niðurstöðu sinni og svarað gagn-
rýni með málefnalegum hætti.
Hér hefur veriö fjallað um af-
stööu marxista til embættismanna
og starfshætti innan veggja háskól-
ans. En ekki er síður ástæða til að
minna á, hvernig marxistar koma
fram gagnvart listamönnum. Flest-
ar listgreinar krefjast þess, að
iðkendur þeirra kynni afrakstur
vinnu sinnar meðal almennings og
leggi hann fram til umræðu manna
á meðal. Gagnvart listamönnum er
þaö því áhrifaríkt vopn aö geta
byggt á traustum kjarna sann-
trúaðra marxista, sem meta menn
fremur samkvæmt pólitískum lit en
að verðleikum. Hótun þessa
sanntrúaða kjarna getur verið svo
sterk, að menn velji þann kost að
leita skjóls af honum, meöal annars
af þeim sökum er til hugtakiö
„nytsamir sakleysingjar". Hugarfar
og starfsaðferðir frjálshyggju-
manna eru meö þeim hætti, aö þeir
skapa aldrei jafn samstæðan hóp
og marxistarnir. Þess vegna liggur
þaö í hlutarins eöli, hvor aðilinn
myndar sterkari varnarmúr fyrir
„sína menn" eins og dæmin sanna.
Aðferöirnar, sem gripið er til, eru
mjög misjafnar. Hvaða tilgangi
þjónar það til dæmis, þegar Árni
Bergmann skrifar íritstjórnargrein í
Þjóðviljanum (12. október 1979)
um ungan sagnfræðing, að hann sé
með „réttu Varðbergshugarfari"?
Jú, með orðunum er ritstjórinn að
benda lesendum sinum á, að það
geti verið varhugavert að lesa verk
sagnfræðingsins án sérstakra póli-
tískra gleraugna. Dr. Þór White-
head, sem fékk þessa einkunn hjá
Árna Bergmann, er annar þeirra,
sem Björn Þorsteinsson var að
dæma „óhæfan" til prófessors-
starfa um svipað leyti. Það skyldu
þó ekki vera meiri tengsl milli
einkunnar Árna og niðurstöðu
Björns en milli skólaspekinnar um
doktora meiri og minni og niður-
stöðus Björns? Enda á álit Björns
Þorsteinssonar meira skylt við póli-
tískt ákæruskjal t.d. í Slanskyrétt-
arhöldunum en þeirra gagna, sem
menn heföu að óreyndu búist við,
aö lögö yrðu til grundvallar viö
ákvaröanir heimspekideildar Há-
skóla íslands.
Björn Bjarnason.