Tíminn - 30.08.1968, Blaðsíða 6

TIMINN
FÖSTUDAGUR 30. ágúst 1968.
Frlðjón Júlíusson:
Orðið er frjálst:
OG KAUD
Nú eru lí3ú? full 14 ár síðan
áburðarframleiðsla hóifst hér á
landi. í upphafi munu margir
hafa bundið stórar vonir við þessa
framleiðislu og var það að vonum.
En oft fer á annan veg en til er
ætlazt og sú raunin hefur nú
orðiið á hér. En hver er ástæðan
að svo hörmulega hefur tiltekizt
með framleiðslu Kjarnans?
Um það atriði hefi ég áður
ritað, sem og annað er ið þessari
sögulegu áburðarframleioslu lýtur
og mun ekki rifja það upp hér,
nema að því leyti, sem efni grein-
arinoar krefst og gefur tilefni til.
Ég hefi látið þetta velferðar-
mál landbúnaðarins mig miklu
’skipta, allt frá því að ég fregnaði
það fyrst í hvaða ógöngur átti að
'stefna áburðarframleiðislunni, en
það var síðla árs 1952. Síðan hefi
eg skrifað nokkrar blaðagreinar
,um málið, áisamt bækling sem ég
gaf út í ársbyrjun 1965. Fyrsta
greinin sem ég ritaði og að áburð
arframleiðslunni lýtur birtist í A1
þýðublaðinu sumarið 1953. í þess-
ari grein, sem og þeim er ég
síðar rita um þetta mál er megin
áherzla á það lögð, að ekki komi
til greina að framleiða ammoni-
um-nitrat, né annan áburð, án
kalks. Máli miínu til stuðnings
færði ég svo veigamikil og sterk
rök, að hver rétthugsandi maður,
sem hvorki ofmat sjálfan sig né
vanmat skoðanir annarra, gæddur
sæmilegri ábyrgðarkennd og hafði
TRULOFUNARHRINGAR
— afgreíddir
samdægurs.
Sendum ufn allt land.
H A L L D 0 R
SkólavörSustfg 2
þá þekkingu til að bera í jarð-
vegs- og áburðarfræði, sem nauð-
synleg var og reyndar frumskil-
yrði þess, að koma þessu máli
áfallalaust í höfn, hefði stungið
við fótum, litið um öxl áður en
lengra var haldið á ógæfuleið-
inni.
í skrifum mínum lýsi ég því
er koma myndi ef kalk yrði ekki
sett í framleiðsluna, bæði er varð
ar jarðveg, gróður og búfénað.
Allt þetta er nú komið fram í
dagsljósið, og það fyrir löngu,
svo áþreifanlega, að ekki verður
um villzt og ekki tjáir lengur að
stinga höfðinu í sandinn.
Hér verða ekki raktar til hlítar
allar þær raunir bóndans, sem
kjarninn bakar honum, það hefi
ég oft áður gert í skrifum minum,
en þó verður ekki unnt að gera
málinu þau skil sem ég óska, án
þess að ræða nokkuð þæ>r helztu,
og kem ég að því síðar.
SKAÐSEMI KJARNANS
Skaðsemi kjarnans er í því fólg-
in, að hann sýrir jarðveginn, eyð-
ir kalkinu úr honum. Þennan
galla kjarnans var auðvelt að úti-
loka ef rétt hefði verið að farið
í upphafi. En spekingarnir, þ.e.
verksmiðjustjórn og sérfræðingar
hennar töldu víst enga þörf á
því. Því meira sem jarðvegurinn
sýrist því minna kalk getur hann
látið til gróðursins. Af þessu leið
ir svo kalksnauðara hey og þar
með verra fóður en ella. Búfénað
ur, sem föðraður er á slíku fóðri,
fær hvergi nærri nóg af kalki í
heyinu. Það verður því að gefa
fóðurkalk aukalega ef vel á að
fara og það er einu sinni ekki
víst að það dugi til. Þó skeður
það, sem bændur þekkja vel, að
kýr fá doða um burðinn og jafnvel
ær líka, auk beinaveiki og ann-
arra kvilla, sem má rekja til kjarn
ans — kalkskorts.
Þessir búf jársjúkdómar, sem hú
eru orðnir all tiðir valda bændum
miklu fjárhagslegu tjóni ár hvert.
Tjóni af völdum kalkskorts í jarð
veginum má skipta í tvennt: Beint
tjón, sem kemur fram í minni og
lakari efnasnauðari uppskeru á-
samt breytingum á jarðvegi til
hins verra. Óbeint tjón sem fólgið t
er í afurðatapi sem orsakast afj
sjúkdómum í búfénaði, einkum
mjólkurkúm auk læknishjálpar og
meðalakaupa ,að ógleymdri fyrir-
höfninni, sem búfjársjúkdómum
fylgir.
Það er ekki auðvelt fyrir þann,
sem ekki gjörþekkir til mála, að
reikna út, hve mikið tjónið af
völdum kalkskorts er hjá meðal-
búi á ári, en sjálísagt er það
enéin óvera. Bóndi á Suðurlandi
tjáði mér nýverið, að bara meðala-
kostnaður handa búfé hans værl
1009—1200 kr. á mánuði, eða
kr. 12.000—14.400 á ári. Við þetta
bætist svo læknisihjálp og afurða
tjón sem hér er áætlað kr. 20.000
á ári, og er þá sennilega vægt
til tekið. Ofan á þetta bætast svo
vanhöld á búfé, sem gerast æ tið-
ari, svo sem doði og beinaveiki
í nautgripum og hafa margir bænd
ur misst gripi úr þessum kvillum,
sem eiga rót sína að rekja til
kalkskorts. Þá er það komið í ljós,
sem raunar var fyrirfram vitað,
að fyrr eða síðar myndi koma að,
með óbreyttri áburðarnotkun, að
bændur fá minni uppskeru af tún-
um sínum nú, en áður en kjarn-
inn kom til sögunnar, að fyrstu
árunum undanskildum, auk þess
sem heyið er calsíum-snauðara.
Síðara atriðið sannar m.a. efna-
greining á heyi gerður af Rann-
sóknarstofnun landibúnaðarins s.l.
vetur. Hve mikið tjón er af þessu
tvennu, minni og efnasnauðari
heyfeng er að sjálfsögðu ekki auð-
svarað. En samikvæmt útreikningi
Þjóðviljans fyrir skemmstu, kemst
blaðið að þeirri niðurstöðu, að
meðal árs töðufengur er nú 10
hestburðum minni á ha. en var
áður en Áburðarverksmiðjan tók
til starfa, og í krónum talið gerir
uppskerumismunurinn 350 millj.
fyrir allt landið á ári eða um
60 þúsund kr. á hvern bónda í
landinu. Hve raunlhæfar þessar töl
ur eru eða að hve miklu leyti
uppskeruminnkunin er sök kjarn-
ans, verður ekki sagt um svo
óskeikult sé. Hitt er svo augljóst,
að tjón bóndans af rangri áburðar
notkun, sem er bein afleiðing mis
taka í áburðarframleiðslunni er
mikið og mun meira en menn
gera sér í hugarlund. Hvað kalinu
viðvíkur, þá er það enginn vafi
að kaikskortur er þar mikil með-
orsök, eins og raunar Hvanneyrar
tilraunirnar sýna.
Gúmmívinnustofan h.f.
Skipholti 35 — Símar 31055 og 30688
HVAÐ ER TIL ÚRBÓTA?
Ýmsum hefur gengið furðulega
illa að átta sig á skaðsemi kjarn-
ans og það þótt vel væru lærðir
í búvísindum. Svo slysalega vill
til að margir þessara manna eru
áhrifa- og framámenn í landbúnað
armálum og gegna æðstu stöðum
þar. Ef að likum má draga þá
hefur þetta að sjálfsögðu tafið
fyrir þeim aðgerðum sem nauðsyn
legar eru til að fyrra frekara
tjóni af völdum kjarnans. Þetta
hefði mátt framkvæma m.a. á
þann einfalda hátt að nota kalk-
ríkan fósfórsýruáburð t.d. super-
fosfat eða annan slíkan í stað
þrífosfats og skal það rætt nánar
síðar. Allir sjá, að minnsta kosti
bændur, að málið er orðið mjög
aðkallandi og þolir enga bið.
Hið fyrsta, sem þarf að gera
er að draga verulega úr notkun
kjarnans og helzt að hætta henni
alveg um sinn. En sú leið virðist
illfær sem stendur af þeirri á-
stæðu. að fyrir nokkru var komið
á eins konar einokunarverzlun
með áburð á íslandi og mun það
vera eina landið i Evrópu er það
gerir. Verða nú bændur að kaupa
þennan „ágæta áburð“ svo ég
mæli orð búnaðarmálastjóra er
hann viðhafði um kjarnann í ný-
ársávarpi til bænda árið 1965, sem
þeir annars myndu ekki líta við
að nota. Það er kunnara en frá
þurfi að segja, að bændur hafa
mörg undanfarin ár beðið um ann
an köfnunarefnisáburð en kjarn-
ann en ekki fengið þegar undan
eru skilin nokkur kg. af kalksalt-
pétri og við það hefur setið þrátt
fyrir óánægju bænda sem stöðugt
magnast með hverju ári og er
Reykjaskólafundurinn í júní s.l.
glöggt dæmi þess. Kalkvandamál-
ið mátti strax í upþhafi leysa
á þann hátt að nota superfosfat
eða thómasfosfat, svo sem áður
er sagt, en í þess stað hefur verið
flutt inn og notað þrífosfat, sem
sáralítið kalk er í, öll þau ár
síðan framleiðsla kjarnans hófst.
Ef önnur hvor eða báðar framan-
greindra tegunda fosforsáburð-
ar, sem innihalda 20—36% kalk
hefðu verið notaðar í stað þrí-
fosfats, þá hefði orðið auðvelt
að útiloka sýrandi áhrif kjarnans
og þar með skaðsemi hans á jarð-
veg og gróður að öllu, eða það
verulega, að öðruvíisi væri nú um-
horfs í búskap bænda en raun er
á.
Hvers vegna hefur ekki Búnað
arfélag fslands eða Búnaðarþing
beitt sér fyrir innflutningi á
þessum áburðartegundum svo
sjálfsagður sem hann er. Ekki
hefði innflutningur á superfos-
fati eða thómasfosfati átt að
draga úr sölu eða héflegri notk-
un kjarnans, svo sem kalksa'lt-
pétur hefði óhjákvæmilega gert,
hafi menn verið hræddir um það.
Það skiptir engu máli hvort kalkið
er t.d. í superfosfati eða kalksalt-
pétri, það kemur að sömu notum.
Nei! heldur er dembt upp á bænd
ur þrífosfa^i, sem lítið kalk er
í, en orðið þó til þess að bjarga
því sem bjargað varð með þvi að
draga nokkuð úr skaðsemi kjam-
ans, sem að líkindum var alveg
óviljaverk hjá ráðamönnum.
Um þriðja aðaláburðarefnið,
kalíið, skal það eitt sagt, að það
skiptir ekki öllu hvaða tegund
bændur nota af því, nema þá
helzt garðyrkjubændur og kart-
öfluræktendur og læt ég því út-
rætt um það.
HVER Á SÖKINA?
Þegar ég tala um skaðsemi
kjarnans, þá veit ég að þetta er
ekki að öllu leyti rétt. Skaðvaldur
inn er í raun og veru enginn
annar en fyrsti verbsmiðju^tjór-
inn og aðrír þeir er lögðu á ráðin
um áburðarframleiðsluna. Það er
ekfci kjarna-skömmin sem á sök á
þvi, þótt ekki væri blandað kalki
í framleiðsluna, eða hvernig kom-
ið er í ræktunarmálum lands-
manna. Nei! Það er kalkskortur-
inn sem er aðalorsökin og í þessu
liggja þau mistök sem valda rækt
unlnni þeim vandræðum, sem nú
blasa við. Er það kjarnans sök.
að hann er svo fíngerður sem raun
er á? Keypti kjarninn vélarnar?
Nei, þetta er allt upp á sömu
bókiná lært, mistök og úrræða-
leysi.
Kalk er eitt þeirra fjögurra nær-
ingarefna. er jurtirnar þarfnast í
hvað ríkustum mæli. Er þá nokk
uð eðlilegra en það. að á kalk-
forða jarðvegsins gangi þegar
hann fær ekkert i stað þess sem
tekst burt úr honum með upp-
skerunni. Eða er það kannski trú
ráðamanna að nægjanlegt kalk
sé í jarðveginum og í því formi
að það sé jurtunum tiltækt þegar
með þarf. Víst er um það, að
ætla má að hér sé mikið kalk. í
jörð bundið í kísi'lsamböndum, en
hve ört það leysist úr læðingi er
órannsakað mál og meðan svo er,
er það fullkomið óráð að reikna
með því, að á þsnn hátt berist
jarðveginum nóg kalk. Hefur það
ekki líka sýnt sig úð þetta er rétt.
Og hvað segja tilraunir um þetta
atriði. Þær segja að kjarni gefi
miklu kalsíumsnauðari uppskeru
en t.d. kalksaltpétur. Af hverju
ætli það stafi? Er það vegna nokk
urs anmars en að jarðvegurinn
fær ka'lk í kalksaltpétri en ekki
með kjarnanum.
Um þetta þarf ekki frekar að
ræða. því augljóst er hvar skórinn
kreppir að. Annað stendur því
ekki eftir, en það, hvaða leið.
bændur vilja fara til þess að
koma kalki í jarðveginn, hvort
nota á skeljasand eða flytja inn
kalsíumríkan áburð í því skyni.
f upphafi þessa söguríka við-
burðar framleiðslu kjarnans var
raunar aldrei ráð fyrir því gert,
að bændur færu nýjar leiðir í rækt
unarmálum með aukalegri kalk-
notkun og því ekki séð fyrir neinu
kalki í því skyni. Það var fyrst
þegar kvartanir fóru að berast
frá bændum víðs vegar að um
galla kjarnans, að ráðamenn
Ábu r ða rv erksm i ðj un n ar fóru að
rumiska þó að viðbrögðin væru
ekki snör, þá fremur en nú. Þó
voru þessar aðfinnslur bænda til
þess, að ráðamenn verksmiðjunn
ar lofuðu bændum og töldu vel
framkvæmanlegt með tiltölulega
'litlum tilbostnaði, að breyta véla
kosti verksmiðjunnar svo að hún
geti jöfnum höndum framleitt
kjarna og kalkammonsaltpétur og
þar sem á kalkmálið að vera
leyst — segir Jóhannes Bjarnason
í Alþýðublaðsgrein árið 1960. —
Auk þess átti að stækka korna-
gerð kjarnans, en hvorugt orðið
að raunveruleika þrátt fyrir
margar tilraunir í því skyni, sem •
kostað hafa offjár. Allan þennan
kostnað hafa svo bændur orðið að.
greiða með aufcnu áburðarverði
og er það eitt dæmið enn um hið.
fjárhagslega tjón sem bændur .
verða að bera.
LOKAORÐ
fslendingar eiga betri jörð til
ræktunar en flestar aðrir þjóðir.
Eiginleikar hennar og gróðrar- ’
máttur eru óvenjulega góðir og '
hefur þetta hvað greinilegast kom ■
ið í Ijós síðan kjarninn kom til -
sögunnar. Það er svo sannarlega ,
ekki kjarnanum að þakka þótt ís-
lenzkur jarðvegur hafi sérlega ‘
mikið viðnámsþol gegn sýrandi
áhrifum hans og mun það vera ■
aðalástæðan fydr því hve hæg- •
fara sýrubreyting jarðvegsins^ hef ,
ur orðið þrátt fyrir allt. Áður
en notkun kjarnans hófst árið;
1954 var a'ldrei talað um kalk-
skort I túnum eða kalsíumsnauð
hey, enda mun efckert það hafa 1
komið fram sem gaf sérstakt til-
efni til þess. Búfjársjúkdómar
þeir sem nú eru svo tíðir voni
Htt eða óþekktir, sumir að
minnsta kosti.
Það er aðeins einn möguleiki
fyrir hendi, sem getur réttlætt
þá skoðun að kjarninn sýri ekki
jarðveg og hann er sá, að jurtirn-
ar geti notað þann hluta kjarnans,
sem er í ammoníumformi (H04)
óbreytt þ.e. án þess að það breyt-
ist fyrst í nitratform (NOa). En sé
þetta hins vegar svo að jurtirnar
geti ekki notfært sér köfnunar-
efnið á ammoniumformi óbreytt
er enginn vafi á bví að kjarninn
er sýrandi áburður hvað sem ósk
hvsgju og eetsökum líður
Það eru óverjandi og óafsafcandi
afglöp, að framleiða aðaláburðar
tegund landsmanna án fcalks.