Morgunblaðið - 27.09.2002, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 FÖSTUDAGUR 27. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
SÍÐASTA sunnudag í septem-
bermánuði er haldinn alþjóðlegur
baráttudagur heyrnarlausra og er
þetta í fjórtánda sinn sem dag-
urinn er haldinn hátíðlegur hér á
landi. Á þessum degi hafa heyrn-
arlausir vakið athygli á málsamfé-
lagi sínu og helstu baráttumálum
heyrnarlausra. Að þessu sinni efn-
ir Félag heyrnarlausra til mál-
þings um rannsóknir á táknmáli
sem fram fer í Gerðubergi föstu-
daginn 27. september. Meðal fyr-
irlesara er dr. Lars Wallin, sem
var fyrstur heyrnarlausra til að
ljúka doktorsnámi frá háskóla í
Evrópu. Dr. Lars Wallin hefur
undanfarin ár unnið að þróunar-
verkefni í Úganda og mun fyr-
irlestur hans fjalla um uppbygg-
ingu táknmálsorðabókar sem
unnið er að í tengslum við verk-
efnið. Einnig mun Rannveig
Sverrisdóttir, lektor við táknmáls-
fræðideild Háskóla Íslands fjalla
um rannsóknir á íslensku tákn-
máli.
Það er ekki að ástæðulausu að
Félag heyrnarlausra velur að
vekja athygli á íslenska táknmál-
inu og rannsóknum á því í
tengslum við alþjóðlegan baráttu-
dag heyrnarlausra. Í rúman ára-
tug hefur það verið eitt helsta bar-
áttumál félagsins að íslenska
táknmálið verði viðurkennt opin-
berlega sem móðurmál heyrnar-
lausra og réttur heyrnarlausra til
að taka þátt í samfélaginu á sem
víðustum grundvelli verði tryggð-
ur með lögum, sér í lagi réttur
heyrnarlausra til túlkaþjónustu.
Mannréttindi
heyrnarlausra
Í ávarpi Martins Luthers Kings,
þegar hann veitti móttöku Frið-
arverðlaunum Nóbels árið 1964,
sagði hann m.a.:
Ég gerist svo djarfur að trúa því
að fólk um allan heim fái notið
þriggja máltíða á dag fyrir líkam-
ann, menntunar og menningar fyr-
ir hugann og búi við virðingu, jafn-
rétti og frelsi fyrir sálina. Ég trúi
því að það sem hinn sjálflægi mað-
ur hefur rifið niður geti hinn víð-
sýni maður byggt upp aftur.
Þegar Kofi Annan tók við Frið-
arverðlaunum Nóbels á síðasta ári
þótti honum ástæða til að rifja upp
þessi orð Martins Luthers og
minna okkur á þessi grundvall-
aratriði mannréttindabaráttunnar.
Þessi grundvallaratriði mannrétt-
inda endurspegla þá baráttu sem
heyrnarlausir um allan heim hafa
staðið fyrir. Frá upphafi hefur
barátta heyrnarlausra fyrir því að
hljóta menntun, njóta virðingar og
menningu og búa við jafnrétti snú-
ist um það að vera viðurkenndur
sem einstaklingur sem á táknmál
sem móðurmál og tilheyrir sam-
félagi sem á sína menningu.
Það fer ekki á milli mála að
heyrnarlausir eiga þennan rétt á
grundvelli þeirra mannréttinda-
sáttmála sem Ísland er aðili að og
á grundvelli stjórnarskrár Íslands.
Engu að síður hafa stjórnvöld ekki
séð ástæðu til að leiðrétta það mis-
rétti sem heyrnarlausir á Íslandi
búa við. Svo virðist sem pólitískan
vilja eða víðsýni skorti hjá stjórn-
völdum til að bæta réttarstöðu
heyrnarlausra þó svo að fyrir liggi
fjölmörg nefndarálit um mikilvægi
þess að tryggja þátttökurétt
þeirra í íslensku samfélagi.
Skortur á
pólitískum vilja
Á tíu árum hafa fimm nefndir
fjallað um réttarstöðu heyrnar-
lausra og hafa þrjár þeirra verið
skipaðar að tillögu menntamála-
ráðuneytisins. Fyrsta nefndin sem
fjallaði um túlkaþjónustu lauk
störfum árið 1992. Önnur nefnd
var skipuð árið 1995 og var þeirri
nefnd falið að leggja fram tillögur
um hvernig treysta megi rétt
heyrnarlausra, heyrnarskertra og
daufblindra til túlkaþjónustu.
Nefndin skilaði störfum árið 1996.
Sama ár féllst ríkisstjórn Íslands,
að tillögu þv. menntamálaráð-
herra, á að koma á fót starfshópi
til að fjalla um verkaskiptingu
ráðuneyta í þágu fatlaðra. Voru
málefni heyrnarlausra sérstaklega
til meðferðar hjá starfshópnum.
Eftir því sem næst verður komist
hefur starfshópurinn hætt störfum
án þess að fyrir liggi niðurstaða
um verkaskiptingu ráðuneytanna.
Í lok árs 1996 var lögð fram á
Alþingi þingsályktunartillaga um
viðurkenningu á íslenska táknmál-
inu sem móðurmáli og þar með tal-
inn rétt heyrnarlausra til túlka-
þjónustu. Þegar tillagan var flutt í
þriðja sinn urðu úr töluverðar um-
ræður á Alþingi þar sem fulltrúar
allra flokka lýstu yfir stuðningi við
mikilvægi þess að styrkja stöðu ís-
lenska táknmálsins. Tillagan var
til umfjöllunar í menntamálanefnd
þar til í mars 1999. Þá var hún
samþykkt með þeim breytingum
að menntamálaráðherra var falið
að vinna að athugun á réttarstöðu
heyrnarlausra á Íslandi í saman-
burði við stöðu heyrnarlausra á
Norðurlöndum með það að mark-
miði að tryggja sem best stöðu ís-
lenska táknmálsins.
Skýrsla menntamálaráðherra
var kynnt á ríkisstjórnarfundi í
mars 2000 og var samþykkt tillaga
ráðherra um að skipa enn eina
nefndina undir stjórn menntamála-
ráðuneytisins ásamt fulltrúum
heilbrigðis- og tryggingamálaráðu-
neytisins og félagsmálaráðuneytis-
ins. Var nefndinni falið að semja
tillögur um lögbundinn rétt heyrn-
arlausra til túlkaþjónustu og lauk
hún því starfi seinni hluta árs
2001.
Þrátt fyrir allar þessar nefndir
hefur lögbundinn réttur heyrnar-
lausra nánast ekkert breyst frá því
árið 1992. Liðin eru rúm þrjú ár
frá því að Alþingi fól þ.v. mennta-
málaráðherra að láta gera athugun
á réttarstöðu heyrnarlausra á Ís-
landi með það að leiðarljósi að
tryggja sem best stöðu íslenska
táknmálsins. Á þessum þremur ár-
um hafa engar tillögur verið lagð-
ar fram um það hvernig tryggja
eigi rétt heyrnarlausra né bent á
leiðir til þess. Enn hefur íslenska
táknmálið ekki verið viðurkennt
með lögum eða réttur heyrnar-
lausra til túlkaþjónustu tryggður.
Það virðingarleysi sem heyrnar-
lausum er sýnt með aðgerðarleysi
stjórnvalda verður ekki rakið til
annars en skorts á víðsýni eða
pólitískum vilja til að bæta stöðu
íslenska táknmálsins og þar með
talið mannréttindi heyrnarlausra.
Forsenda þess að heyrnarlausir
njóti þeirra grundvallarmannrétt-
inda sem Martin Luther King
nefndi í ávarpi sínu fyrir tæpum
40 árum er að íslenska táknmálið
verði viðurkennt með lögum. Að-
eins með lagasetningu verða
heyrnarlausum skapaðar forsend-
ur til að fá notið menntunar og
menningar og að búa við virðingu
og jafnrétti.
Alþjóðlegur
baráttudagur
heyrnarlausra
Eftir Hafdísi
Gísladóttur
„Enn hefur
íslenska
táknmálið
ekki verið
viðurkennt
með lögum eða réttur
heyrnarlausra til túlka-
þjónustu tryggður.“
Höfundur er framkvæmdastjóri
Félags heyrnarlausra.
HÚSNÆÐISMÁL stúdenta eru
eitt brýnasta hagsmunamálið sem
Stúdentaráð Háskóla Íslands sinn-
ir. Stúdentaráð undir forystu
Röskvu sinnti ætíð þessum mála-
flokki vel og á síðustu árum hefur
íbúðum fyrir stúdenta fjölgað til
muna. Stefnt er að því að taka í
notkun fyrsta hluta stærsta stúd-
entagarðsins til þessa í haust en
bygging hans hófst á síðasta starfs-
ári. Þá er fullnýtt það lóðapláss sem
Félagsstofnun stúdenta hafði undir
byggingu stúdentaíbúða á háskóla-
svæðinu.
Árangur þjóðarátaks Röskvu
Einn stærsti liður þjóðarátaks í
þágu Háskóla Íslands sem Röskva
ýtti úr vör á síðasta starfsári var að
leita annarra úrræða þannig að
uppbygging íbúða fyrir stúdenta
gæti haldið áfram. M.a var leitað til
nágrannasveitarfélaga Reykjavíkur
um uppbyggingu stúdentaíbúða þar
og umræður hafnar við forsvars-
menn Reykjavíkurborgar um lóðir
annars staðar en á háskólasvæðinu.
Þessar samningaumleitanir eru nú
komnar vel á veg og árangurs að
vænta fljótlega.
Frumkvæði að bættum
úthlutunarreglum
En það er ekki nóg að byggja
íbúðir fyrir stúdenta, það verður
líka að tryggja þeim sem búa á
Stúdentagörðum góða þjónustu og
tryggja gott upplýsingaflæði milli
Garðsbúa, Stúdentaráðs og Félags-
stofnunar stúdenta.
Röskva átti frumkvæði að því á
síðasta starfsári að úthlutunarregl-
ur Stúdentagarða voru endurskoð-
aðar og mörgum mjög brýnum
breytingum hrint í framkvæmd.
Allt umsóknarferlið er nú tölvu-
vætt og geta umsækjendur nú
fylgst með hvar þeir eru í röðinni á
Netinu og sótt alla þjónustu þar.
Þjónustuaukning við
íbúa á Stúdentagörðum
Eftir Ingva Snæ
Einarsson
„Röskva
leggur til að
komið verði
á fót reglu-
legum sam-
ráðsvettvangi Stúd-
entaráðs og Garðsbúa.“
K
æru lesendur. Það er
sænski kokkurinn
sem skrifar.
Ég veit að þetta
kann að hljóma
ótrúlega, sérstaklega fyrir þá sem
þekkja til áhuga míns á matseld,
en engu að síður virðist þetta nú
samt vera satt. Ég komst nefni-
lega nýlega að því að innræti mitt
er hið sama og þessa klaufalega
prúðuleikara sem átti alltaf í svo
miklum erfiðleikum með að halda
á spöðunum.
Ég uppgötvaði þetta í gegnum
eitt af þessum heimskulegu sjálfs-
prófum sem
verða á vegi
manns af og til
í gegnum lífið:
Hvernig for-
eldri ertu,
hvernig ást-
kona, hvernig
vinur? Þetta próf kom til mín í
gegnum Netið og bar yfirskriftina:
Hvaða prúðuleikari ertu? Og þar
sem ég hef alltaf verið afskaplega
svag fyrir þessum fjölskrúðuga
sýningarhóp stóðst ég ekki mátið
og dreif mig í að svara þeim spurn-
ingum sem fyrir mig voru lagðar.
Seinna lagði ég prófið fyrir betri
helming minn og roðnaði af stolti
þegar niðurstaðan sýndi að hann
var enginn annar en sjálfur frosk-
urinn Kermit. Grænn og vænn.
Aðalhetjan.
Sjálf er ég ekkert ósátt við að
vera sænski kokkurinn því ég og
bróðir minn þreyttumst aldrei á
því í denn að fá lánaðar sleifar og
önnur eldhúsamboð hjá móður
okkar til að geta leikið eftir snilld-
artakta hans. Eftir að hafa raulað
fyrir munni okkar: „Hurdibíd-
urdibí…“ hentum við þessu dóti
aftur fyrir okkur og enduðum svo
með því að veltast um gólfin af
hlátri. Reyndar fór oftast frekar
lítið fyrir eldamennsku þessa
þekkta náfrænda okkar Íslend-
inga og enginn skildi hvað hann
var að fara með sínu sönglandi
þrugli. En öllum þótti okkur vænt
um hann.
Já, mér er bara býsna hlýtt til
prúðuleikaranna. Það rifjaðist upp
fyrir mér eftir að hafa tekið prófið
atarna að það fyrsta sem ég sá í
litasjónvarpi voru einmitt þeir. Ég
var fimm eða sex ára þegar vin-
kona mín bauð mér með sér heim
til ömmu sinnar gagngert til að
horfa á undrasjónvarpið hennar
og hvílík dýrð. Þessi skemmtilegu
kvikindi liðuðust um skjáinn í öll-
um regnbogans litum sem voru
svo mikilfenglegir að ég hefði aldr-
ei trúað því að svona fallegt sjón-
varpsefni gæti verið til. Ég var
bókstaflega agndofa.
Seinna, þegar mesta glýjan var
farin úr augunum á mér, gerði ég
mér þó grein fyrir að snilld þessa
sjónvarpsefnis lá ekki í ytra útliti
þess heldur fyrst og fremst í inni-
haldinu, í persónunum sem voru
hver annarri stórkostlegri og svo
meitlaðar að annað eins hefur
varla sést í sjónvarpssögunni.
Þarna var kjarnakvendið
Svínka, sem þrátt fyrir nánast
óbærilegan kvenleika var margra
manna maki og lét ekkert hindra
sig í áformum sínum – fyrir-
myndarfeministi, án þess þó að
vera að gera sér rellu út af því.
Þarna var helsti aðdáandi hennar,
Gunnsi, antihetjan sjálf sem þrátt
fyrir ólögulegt útlit og veim-
iltítulega burði missti aldrei von-
ina um að ná ástum þeirrar sem
hann unni. Í millitíðinni fékk hann
útrás fyrir umhyggju sína og kær-
leik með því að annast flokk
hænsna, sem létu ekkert tækifæri
ósnert til að valda usla í sýning-
arhópnum.
Þarna var Fossi með misheppn-
uðu brandarana, djassvirtúósinn
Hrólfur sem var ótrúlega svalur,
illgjörnu svalagagnrýnendurnir
Waldorf og Statler, siðferðispost-
ullinn Sámur og hver man ekki
eftir hinum ógæfulega Bikar sem
aðstoðaði einn brjálaðasta vísinda-
mann sögunnar við tilraunir sínar.
Límið í þessu öllu saman var svo
hinn góðhjartaði Kermit, leik-
hússtjórinn sem þátt eftir þátt
stóð í örvæntingarfullri baráttu
við að koma í veg fyrir að metn-
aðarfull sýningin hryndi til grunna
– ávallt með jafn misheppnuðum
árangri – samfara því sem hann
reyndi að gera öllum til geðs, ekki
síst hinni kröfuhörðu kærustu
sinni. Þar fór froskur sem átti
óskipta samúð milljóna mennskra
áhorfenda.
Þá má ekki gleyma föstum lið-
um eins og geimsvínunum, skurð-
stofunni, hljómsveitinni, æsi-
fréttastofunni, dansgólfinu og
tilraunastofunni svo eitthvað sé
nefnt. Prúðuleikurunum var ein-
faldlega ekkert mannlegt óvið-
komandi. Reyndar endurspegluðu
þættirnir mannlegt samfélag svo
snilldarlega á svo mörgum sviðum
að það væri efni í mörghundruð
síðna doktorsritgerð ef gera ætti
því sómasamleg skil. Og miðað við
vinsældir þeirra um allan heim eru
allar líkur á því að sú ritgerð hafi
einhvern tímann verið skrifuð.
Ég hef svolítið verið að velta því
fyrir mér af hverju fólki þótti
svona vænt um þessa þætti.
Kannski var það af því að skepn-
urnar, sem komu fram í honum,
voru ofurmannlegar í öllum sínum
breyskleika því það voru jú veik-
leikar þeirra og brestir sem ein-
kenndu þær fyrst og fremst og
voru drifkrafturinn í gerðum
þeirra. Auðvitað gat það aldrei
endað öðruvísi en með allsherj-
arklúðri en eftir stóð þó hinn göf-
ugi ásetningur sem nánast alltaf
var með í för því prúðuleikararnir
voru fyrst og fremst góðar sálir.
Líklega höfum við öll fundið fyrir
prúðuleikaranum í sjálfum okkur,
hvort sem hann var frekur og for-
gengilegur eins og Svínka, tauga-
veiklaður úr hófi eins og Kermit,
nú eða óskiljanlegur og ómögu-
legur til verka eins og sænski
kokkurinn. Og sjálfsagt hefðum
við öll viljað fá þá fyrirgefningu
sem þessir vinir okkar fengu svo
auðveldlega hjá áhorfendum sín-
um.
Mér finnst að sjónvarpið ætti að
endursýna þessa stórkostlegu
þætti!
Með kveðju
frá sænska
kokkinum
„Reyndar endurspegluðu þættirnir
mannlegt samfélag svo snilldarlega á
svo mörgum sviðum að það væri efni í
mörghundruð síðna doktorsritgerð ef
gera ætti því sómasamleg skil.“
VIÐHORF
Eftir Bergþóru
Njálu Guð-
mundsdóttur
ben@mbl.is