Morgunblaðið - 09.10.2002, Qupperneq 24

Veggspjald Listasafnsins er augnayndi að vanda.
LISTASUMRI lauk á Akur-eyri fyrir skömmu, og ár-viss menningarnótt íReykjavík gekk yfir með
flugeldum og fylliríi líkt og hefð er
komin á um slík menningarfyrirbæri
á Íslandi. Eins og listin geti ekki lifað
og dafnað án þess að slíkt þurfi að
koma til, sem er háskalegur misskiln-
ingur, að öllu samanlögðu þverstæða,
og kýs ég að vitna hér í gamla orð-
speki: Listin er vímuefni en í and-
stöðu við önnur veldur hún engum
fráhvarfseinkennum öðrum en góð-
um og mannbætandi.
Þrátt fyrir að Listasumar muni
hafa kvatt með braki lifir og dafnar
framkvæmdagleðin sem aldrei fyrr,
sem fjöldi listsýninga í Listagili er til
vitnis um. Staddur norðan heiða á
sunnudegi gagngert til að rýna í ein-
stæða sýningu hollenskrar listar í
listasafninu á Akureyri, sem lauk upp
dyrum sínum daginn áður, skáskjóta
svo augunum á fleiri, sá ég fljótlega
að vænlegast væri að þjappa heila
klabbinu í einn pistil, gera svo Rem-
brandt og samtíðarmönnum sérstök
skil fljótlega …
– Líkast til hefði enginn að
óreyndu gert ráð fyrir minnsta
möguleika á að fá viðlíka samsafn hol-
lenskra dýrgripa í myndlist til upp-
hengingar í sali hálfkaraðs listasafns í
smáþorpi yst við eilífðar útsæ. Mun
sennilegra að áhættan þætti einum
of, öllu trúverðugra að menn þyrðu
að sjá á eftir þeim í vel vaktaða og
rammgerða sali Listasafns Íslands,
eftir vandlegan undirbúning og að
viðhöfðum miklum varúðarráðstöfun-
um. Eiginlega einungis helstu lista-
söfn heimsins sem geta leyft sér að
fara fram á slíkt brottnám fágætra
listaverka úr sölum gróinna safna, í
þessu tilviki verka sem nær ekkert
mun hafa verið hróflað við í heila öld,
og þá helst í skiptum fyrir önnur. Það
eitt að safnstjórinn Hannes Sigurðs-
son skyldi láta sér detta þessi fjar-
stæða í hug mun mörgum ráðgáta, en
hér sannast að hugkvæmni, útsjón-
arsemi, yfirsýn og dirfska er það sem
helst gengur upp í listheiminum nú
um stundir, að viðbættri nokkurri
ósvífni. Vissi af þessari hugmynd
hans er hún var í deiglunni, var þó
vantrúaður en safnstjórinn lét ekki
sitja við orðin tóm og tók að banka
upp á hjá söfnum ytra. Eins og lýðum
er nú ljóst bar það á endanum árang-
ur, en fyrst er kom að Lettneska
heimssafninu í Ríga og þá aðeins
vegna hinnar miklu virðingar sem
þarlendir bera fyrir Íslendingum, og
margtíunduð hefur verið í fjölmiðl-
um. Eystrasaltslöndin hafa verið í ríf-
andi uppgangi eftir að þau öðluðust
sjálfstæði og meðal þess sem þau
leggja höfuðáherslu á eru listir og
hönnun, sjónmenntir í það heila, sem
skrifari varð greinilega var við á
Heimssýningunni í Hannover árið
2000. Gladdi hann mjög enda telur
hann þjóðirnar náfrændur Norður-
landa. Eðlilega fátt um stór verk og
engin lykilverk í málverki, en hvernig
gengið var frá hverju og einu í sér-
umbúðum segir drjúga sögu um vægi
þeirra og þá virðingu sem borin er
fyrir slíkum gersemum. Umbúðirnar
gátu allt eins leitt hugann að bústnum
rússneskum smádúkkum, hvar lengi
kemur minni í ljós er ein er tekin upp.
Ekki í bókstaflegum skilningi en gef-
ur augaleið að hvert einasta málverk
var hólfað niður í fóðraðan þykkan og
rammgerðan sérkassa, hversu lítið
sem það nú var. Flutningskostnaður
listaverka milli landa óheyrilegur en
þó óverulegur miðað við tryggingar-
kostnaðinn sem hefur klifið upp til
stjarnanna á síðari árum og er höf-
uðverkur allra safna. Kannski opnar
þetta augu einhverra hér á hjara ver-
aldar fyrir þeim borðleggjandi sann-
indum, að gild list er ekki fáfengileg-
ur lúxus heldur lífsspursmál. Verður
svo er fram líða stundir að þjóðarger-
semum, ígildi gulls og eðalsteina,
jafnvel gott betur …
Doktor B.
Rækt nefnir Olga Soffía Bergmann
sýningu sína á ólíkindatólinu Doktor
B., sem hefur verið helsta viðfang
hennar um árabil, jafnvel svo að jaðr-
ar við þráhyggju. Þennan lúmska vís-
indamann, hugarfóstur og persónu-
gerving ófreskrar þykjustu, um leið
eins konar ímynd tímanna sem við lif-
um á. Ónáttúrulegan sýndarveruleik
og líftækniheim sem gerir raunveru-
leikann óraunverulegan, jafnframt
firrtan allri skynsemi og rökrænni
vitglóru. Olga hefur nálgast mynd-
listina eftir eigin leiðum og forsend-
um, á sér trauðla beinar hliðstæður í
íslenzkri list, nema hvað það snertir
að höndla æðaslátt og bylgjutitring
núsins, vera virk í samtímanum. Sýn-
ing Olgu er í vestursal listasafnsins
og litla herberginu suður af því, meg-
inveigur gjörningsins eru litríkar
klippimyndir í yfirstærðum sem ná
yfir þrjá veggi vestursalar, og allar
segja af ýmsum óræðum og tvíbent-
um furðum náttúrunnar, sem hún
áréttar með tveim smíðisverkum,
hringlaga og aflöngu með sjónopum.
Ef auga er lagt að þeim opinberast
viðkomandi náttúruheimarnir á
veggjunum í mikrokosmos, smá-
heimi. Þetta er mjög lifandi og áhuga-
verð sýning og eðlilegt framhald af
hollensku meisturunum, einkum
meður því að Hollendingar fundu upp
ýmsar optískar aðferðir til að bregða
upp lifandi sviðsmyndum með smíð-
isverki og speglum, sem þeir studd-
ust við er þeir máluðu sbr. hinn fræga
kassa Samuels van Hoogstraten á
Þjóðlistasafninu í Lundúnum. Auk
annars hefur Olga drjúga tilfinningu
fyrir fagurfræðilegu hliðinni og óað-
finnanlegu handverki, sem er for-
senda árangurs í þessum geira mynd-
listar. Það er nokkur vegur frá fyrstu
sýningu listakonunnar á fórum Dokt-
ors B. til þessa dags, vinnubrögðin
orðin til muna markvissari og vinnu-
ferlið beinskeyttara. Að öllu saman-
lögðu virðist mér Olga Soffía Berg-
mann í góðum málum.
Með ólíkindum
Hópur ungmenna ásamt einum af
eldri kynslóð hefur gert strandhögg í
Ketilhúsinu og nefnir gjörning sinn
hvorki meira né minna en: Með ólík-
indum nýi septemberhópurinn. Sam-
anstendur af átta Akureyringum sem
allir nema aldursforsetinn hafa num-
ið við Myndlistaskóla Akureyrar,
sumir haldið námi áfram í listaborg-
um heimsins.
Fátt veit ég um framtíðaráform
listhópsins né stefnuskrá, manifest,
hvort hann stefni á árvisst sýninga-
hald í þessum mánuði norðan heiða.
En ef unga fólkið hyggst taka upp
stefnu Septemberhópsins sem fram
kom 1947 er það nokkuð úti að aka,
þar sem hér ber öllu meira á sígildum
vinnubrögðum en ferskum viðhorfum
núsins og tengingu við nýmiðla. Hins
vegar getur verið að hópurinn sé að
skírskota til ástandsins, að sígild
vinnubrögð eru víða utangarðs í sýn-
ingarsölum er svo er komið, og þá á
ferðinni nokkurs konar framúrstefna
á öfugum forsendum. Hin viður-
kennda framúrstefna og grasrót hins
vegar „in“ í sýningarsölum og þannig
opinber list, salonlist, sem áður var
grófasta skammarorðið á tungunni
meðal ungra og róttækra listamanna!
Vinnubrögðin bera hins vegar vott
um að unga fólkið er jafn trútt sínum
afmarkaða skólalærdómi og hinir er
leggja fyrir sig hugmyndafræðilega
list, svona eins og hlutirnir gerast í
dag. Er þó ekki jafnaðarlega skólun-
um að kenna heldur þeim skólarann-
sóknarmönnum mjúkpúðasósíalism-
ans, sem hafa tekið fyrir hendurnar á
lærimeisturunum og þykjast vita allt
betur, fletja út allan lærdóm og setja í
hólf og kvíslir, áfanga og brautir.
Í það heila bera vinnubrögðin með
sér að nemendum hefur ekki verið
haldið nægilega að miðlum sínum til
að þeim hefi tekist að höndla innri líf-
æðar þeirra, en slíkt útheimtir aga og
ósérhlífni. Á því hefur ekki orðið nein
breyting, þrátt fyrir að líkast til sé
hver og einn betur í stakk búinn til að
skilgreina innihald myndverka sinna
en áður gerðist, enda virðist slíkt oft-
ar en ekki meginveigur kennslunnar.
Þetta er það sem margur hefur
lengi haft áhyggjur af austan hafs
sem vestan og minnist þá stundum
þeirra sanninda, að hin miklu skáld
fornaldar ortu af yfirhöfnu andríki en
gátu ekki útskýrt ljóð sín (!), því síður
eðli snilldarinnar að baki.
Í stuttu máli er útfærslu verkanna
víða ábótavant, svonefnd pensilskrift
ómarkviss, teikning loðin, skuggar
andvana, þá er best að fara fæstum
orðum um sýningarskrána. Hins veg-
ar merki ég nóg af hæfileikum að baki
myndverkunum, en það er annað
mál …
Mér skilst að gestur sýningarinnar
sé hinn aldni Jóhann Ingimarsson (f.
1926), með viðurnefnið Nói, sem er
sjálfmenntaður myndlistarmaður er
starfaði lengstum við húsgagnagerð,
verslun og innréttingahönnun. Lág-
myndir hans í anddyrinu bera af á
sýningunni fyrir klára og markvissa
framsetningu, einkum verkið Naglar
150 ára. Nói er einnig höfundur úti-
listaverksins Heimur vonar, sem
stendur fyrir framan Menntaskólann
á Akureyri og fellur merkilega vel að
umhverfi sínu og mikil prýði er að.
Hugmyndin að baki hvortveggja
jarðbundin sem módernísk, ef ekki
postmódernísk. Stallurinn stingur þó
við fyrstu sýn eilítið í stúf við hið ein-
falda opna hnattarform, eins og hús-
gagnasmiðurinn gægist þar fram, en
svipað má einnig heimfæra um ýmsar
höggmyndir okkar kunnustu mynd-
höggvara …
„Portrait of Iceland“
Akureyringurinn Jónas Viðar var
með sýningu á 10 stórum olíumál-
verkum í Deiglunni, sem lauk 22.
september. Allt mjög dökkar myndir
og afar einkennandi fyrir þann sér-
staka stíl sem hann hefur tileinkað
sér á síðustu árum. Jónas nálgast við-
fangsefni sín, sem eru stílfærðar hug-
myndir af íslenzku landslagi, af mik-
illi alúð og með yfirveguðum hár-
nákvæmum tæknibrögðum sem hann
hefur verið að þróa á undangengnum
árum og drjúga athygli hafa vakið.
Jafnt föng hans sem sjálft vinnuferlið
segja okkur hve mikið við höfum að
sækja til nærtækra jarðbundinna
náttúruskapa og að hér þurfi lista-
menn ekki að leita langt yfir skammt.
Mögulegt sé að yfirfæra jafnt íslenzk-
an hvunndag sem landið sjálft í hvaða
tjáform og nústíl sem er, jafnvel bæta
einum eða fleirum við. Tuggan um að
íslenzk myndlist þurfi nýtt blóð utan
úr heimi löngu úrelt, mun frekar á
dagskrá að hér séum við gefendur,
miðlum heiminum af einstakri sjón-
rænni auðlegð andans.
Af sjálfri sýningunni að segja nutu
myndirnar sín engan veginn í salar-
kynnunum fyrir hina hörðu gervi-
birtu sem í þeim mæli endurkastaðist
af myndunum að hún villti gestinum
sýn og jafnframt óvinnandi vegur að
taka ljósmyndir. Slík málverk þurfa
náttúruljós eða mjúka gervibirtu sem
framkallar síður viðlíka endurkast …
Innlit
Tilviljun bar mig inn á vinnustofu
Aðalheiðar S. Eysteinsdóttur, sem
stendur svo þétt við Listasafnið að
komið hefur fyrir að útlendingar hafa
villst á inngangi! Mikið kraðak hvers
konar hluta og varnings þar inni,
enda einnig aðsetur Kompunnar, eins
konar sölumarkaðar á einu og öðru
hagnýtu til brúks. Aðalheiður er
menntuð listakona frá LA og með-
limur í Dieter Roth-akademíunni,
segir sig sjálft að manneskjan fetar
ekki alfaraleiðir í listsköpun sinni.
Ýmsar sjónrænar furður verða á vegi
gestsins, undirtónn þeirra falslaus
ánægjan af lífinu, að gaman sé að
vera til.Bravó …
Hið einfalda og hrifmikla útilistaverk Nóa.
Morgunblaðið/Bragi Ásgeirsson
Aðalheiður S. Eysteinsdóttir á
vinnustofu sinni.
Síðsumarsdagur í Listagili
Í miðjum septembermánuði var margt að
gerast á listavettvangi beggja vegna há-
lendisins í suðri og norðri. Ástandið minnti
Braga Ásgeirsson fyrir sumt á stórborgir
Evrópu, þá óperuhallir og leikhús opna dyr
sínar aftur, sýningarsalir taka við sér með
sérsýningum og listamenn sletta úr klauf-
unum eftir sumardvöl fjarri heimaslóðum.
Þessa fallegu hönnun getur að
líta í hillum Samlagsins.
LISTIR
24 MIÐVIKUDAGUR 9. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ