Lesbók Morgunblaðsins - 01.06.2002, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 1. JÚNÍ 2002
Morgunblaðið/Ómar
Á Lækjartorgi.
TUNGNAFJALL
GEORGÍA er afbökun fyrri tíðar Ítala
á persnesku, arabísku og tyrknesku
nafni landsins, Gúrdjistan, (Gúrdjí:
georgískur maður). Sama nafn hafa
Rússar afbakað í orðinu Grúsía.
Sjálfir nefna Georgíumenn sig Kart-
velní eða Kartvelebí, og land sitt kalla
þeir Sakartvelo. Tunga þeirra er
hvorki skyld indóevrópska né tyrk-
neska málaflokknum. Hún er ein af
Kákasustungum og ákaflega flókin:
fjölpersónulegar sagnir (sögnin bæði
hneigð eftir frumlagi og andlögum),
tvítug talning (fjörutíu eru tvisvar
sinnum tuttugu o.s.frv.) og geranda-
fall (ergotívus, haft sem frumlag með
áhrifssögnum). Masúdí, arabískur
höfundur á 10ndu öld, nefnir Kákas-
us „tungnafjall“, og segir þar ganga
72 tungumál. Samtímamaður hans,
Ibn Khaukal, telur þau vera 370 tals-
ins! Gríski sagnfræðingurinn Stra-
bon, sem uppi var á tímum Sesars og
Ágústusar, greinir frá því, að á torg-
inu í Díoskúrías, skammt frá núver-
andi Súkúmí, megi heyra 70 tungur.
Og rómverski fjölfræðingurinn Plin-
ius eldri (21–79) upplýsir, að í sama
bæ þurfi eina 130 túlka til að kaup
og sölur gangi sem greiðlegast.
Sigurður A. Magnússon.
Jón á Bægisá, tímarit
þýðenda 6/2001.
Sérstaða Alexandríu
í Rómarveldi
Borgin Alexandría hafði nokkra
sérstöðu í Rómaveldi á fyrstu og ann-
arri öld okkar tímatals. Einungis Róm
var fjölmennari og áhrifameiri. Alex-
andría var auðug borg, atvinnulíf og
viðskipti voru blómleg. Þar var mik-
ilvæg höfn fyrir vörur sem fluttar voru
frá sunnanverðu Egyptalandi, Arab-
íu og jafnvel Indlandi til vesturhluta
Miðjarðarhafs. Borgin var þekkt fyrir
menningarlega fjölbreytni sína. Í
henni var safn þar sem listamenn,
skáld og fræðimenn í þjónustu ráð-
andi afla samfélagsins höfðu áhrif á
lista-, vísinda-, bókmennta-, og
heimspekiiðkun. Við hlið þessarar
„menningarmiðstöðvar“ var eitt
stærsta og best þekkta bókasafn
grísk-rómverskrar fornaldar sem dró
menn víða að í þekkingarleit þeirra á
2. öld e.Kr. þótt safnið mætti þá
muna sinn fífil fegurri. Alexandría
var menntamiðstöð þar sem hægt
var, svo dæmi tekið, að fá kennslu í
heimspeki Platons, Aristótelesar,
Epikúrosar og stóumanna og hugs-
anlega kyníka, en það voru „skólar“
klassískra heimspekinga 5. og 4. ald-
ar f.Kr. sem enn voru við lýði að ein-
hverju leyti fyrir botni Miðjarðarhafs.
Sú menningarlega fjölbreytni sem
einkenndi Alexandríu hafði mótandi
áhrif á kristna trúarhópa þar í borg.
Clarence E. Glad. Inngangur
að Hjálpræði efnamanns
eftir Klemens frá Alexandríu;
Lærdómsrit Bókmennta-
félagsins 2002
IFjölbreyttri og vel heppnaðri listahátíð lýkur umhelgina og er vafalaust margur ýmsu fróðari í list-
rænum skilningi eftir að hafa notið einhvers af því
öllu saman. Saga Listahátíðar í Reykjavík spannar
orðið rúma þrjá áratugi og hefur hátíðin gengið í
gegnum ýmis tímabil og breytingar sem ekki hafa
allar falið í sér sjálfsagt framhald.
Á fyrstu árum Listahátíðar í Reykjavík þurfti há-
tíðarhaldið stundum réttlætingar við og spurt var
hvers vegna staðið væri í þessu og hvort á því væri
nokkur þörf. Þær raddir heyrast ekki lengur enda
listrænt starf í nútímasamfélagi ekki lengur viðbót
við daglegt líf fólks heldur sjálfsagður hluti af því.
Ýmsir þóttust sjá þreytumerki á formi Listahátíð-
ar er líða tók á níunda áratuginn og í byrjun þess tí-
unda; og var brugðist við því með gagngerri end-
urskipulagningu á innra fyrirkomulagi
hátíðarinnar sem skilaði sér með áþreifanlegum
hætti í fyrsta sinn í vor þó segja megi að listahátíð
1998 og 2000 hafi bent til þess er koma skyldi. Eftir
þessa hátíð er ekki að sjá nein merki um uppgjöf
eða þreytu og fremur hægt að segja að sjaldan hafi
hátíðin verið jafn kröftug og nú. Aðsókn hefur verið
sögð framar öllum vonum og uppselt hefur verið að
ýmis atriði og bætt við tónleikum og sýningum á
vinsælustu atriðunum til að anna eftirspurn.
IIMöguleikar fólks til að njóta Listahátíðar mark-ast fyrst og fremst af tvennu; staðsetningu fólks á
landinu og fjárráðum þess. Þeir sem búa lengst í
burtu frá Reykjavík eiga minnsta möguleika á að
njóta þess sem í boði er nema með ærnum tilkostn-
aði og þeir sem hafa úr minnstu að spila geta lítt
leyft sér munað á borð við óperusýningar, tónleika
eða ballett. Vissulega var komið til móts við þennan
hóp með því að bjóða upp á frían aðgang að ýmsum
atriðum, tónleikum og sýningum í miðbæ Reykja-
víkur enda á hátíð styrkt af ríki og borg að vera fyrir
alla borgarana en ekki aðeins þá efnameiri.
Hámenning og lágmenning eru hugtök sem heyr-
ast æ sjaldnar í umræðu um menningu og listir
enda eru skilin á milli þessa orðin æ óljósari ef ekki
útmáð með öllu. Sumum þykir óþolandi yfirlæti
fólgið í því að draga línu á milli þess háa og lága í
listum og menningu og telja frekar að gæði þess sem
gert er og tengsl þess við markaðsöfl ættu fremur að
ráða skilgreiningunni en innihaldið eitt og sér.
Flutningur hljómsveitarinnar Sigur Rósar á
Hrafnagaldri eftir Hilmar Örn Hilmarsson er ágætt
dæmi um listviðburð sem í umfjöllun fjölmiðla var
„hækkað“ í tign úr því að vera léttvæg „dæg-
urtónlist“ í alvarlega „nútímatónlist“ með öllum
þeim tilgerðarlegu formerkjum sem slíkri upphefð
fylgja. Upphefðin kom einnig að talsverðu leyti að
utan þar sem erlendir tónlistargagnrýnendur voru
búnir að segja okkur hversu merkt tónverkið væri
og hversu stór listviðburður flutningur þess væri eft-
ir forkynningu á því á tónleikum í Barbican í Lond-
on í apríllok. Við vorum því í afslappaðri stell-
ingum gagnvart því en ella.
IIIHvort stellingarnar hafa í það heila tekið veriðafslappaðri eða listræn gæði viðburðanna haf-
in yfir allan vafa má vafalaust jafnt til sanns vegar
færa.
NEÐANMÁLS
ÍRSKA þjóðarbókasafninu
áskotnaðist á dögunum safn
handrita eftir James Joyce, m.a.
um 700 síður af minnisblöðum
eftir rithöfundinn og 16 uppköst
að Ódysseifi.
Tilvera hand-
ritanna upp-
götvaðist fyrst
fyrir um tveim-
ur árum, en
henni var hins
vegar haldið
leyndri þar til á
fimmtudag.
Stjórnendur safnsins virtust þá
enn ekki hafa áttað sig að fullu á
mikilvægi fundarins, bæði því
mikla magni sem um er að ræða
og eins hversu einstök handritin
eru. Handritasafnið var keypt
fyrir milligöngu Sotheby’s upp-
boðsfyrirtækisins í Lundúnum og
kostaði það rúman milljarð ís-
lenskra króna. Kaupin á handrit-
unum eru stærstu listainnkaup
írska ríkisins til þessa og „einn
merkasti menningaráfangi sem
náð hefur verið á Írlandi í manna
minnum,“ sagði Sile de Valera
menningarmálaráðherra Íra um
kaupin.
Handritin dúkkuðu upp í París
árið 2000 er Frakkinn Alexis
Léon var að hreinsa út úr íbúð
látinna foreldra sinna, en þau
höfðu verið nánir vinir Joyce og
varðveittu fjölda skjala sem rit-
höfundurinn skildi eftir í París er
hann flúði til Sviss árið 1940 eftir
innrás Þjóðverja í Frakkland.
Hugleiðingar um hrylling
kjarnorkuárása
ATAL Bihari Vajpayee, forsætis-
ráðherra Indlands, hefur sent frá
sér ljóðasafn sem nýlega var þýtt
yfir á ensku. Í
ljóðum sínum
veltir Vajpayee
fyrir sér þeim
hryllingi sem
kjarnorkuárásir
hafa í för með
sér, en meðal
ljóðanna má
nefna Angist
Hiroshima.
Ljóðasafn forsætisráðherrans
hefur þó ekki hlotið góðar við-
tökur meðal landa hans og kallaði
bókmenntagagnrýnandinn Aveek
Sen sem starfar hjá einu ind-
versku dagblaðanna ljóðin bæði
„þunglamaleg og andstyggileg.“
La Vie sexuelle de Catherine M
FRANSKI rithöfundurinn Cath-
erine Millet varð töluvert umdeild
meðal samlanda sinna er hún
sendi frá sér bókina La Vie sexu-
elle de Catherine M, sem nú ný-
lega kom út á ensku. En með
skrifum sínum fylgir Millet í fót-
spor franskra rithöfunda á borð
við Pauline Réage og Alina Reyes
með því að leita fanga í veru-
leikanum. Að mati Millet er ein-
kvæni afdrep hinna óttaslegnu og
segir hún í bókinni af mikilli
hreinskilni frá erótískum upplif-
unum sínum frá unga aldri. Bókin
þykir ekki hvað síst umdeild þar
sem erfitt er að fella hana að ein-
hverjum ákveðnum flokki. Millet
gengur lengra en almennt gerist í
erótískum skrifum án þess þó að
rétt væri að skilgreina bók henn-
ar sem klám. Að mati gagnrýn-
anda Daily Telegraph ber heldur
að líta á bókina sem eins konar
heimspeki hinna lauslátu, sem
vekur óneitanlega upp þær
spurningar sem Millet kastar
fram: Er hægt að gefa drottn-
unargirni yfir öðrum alfarið upp
á bátinn, og ef það er gert verð-
um við þá að gefa ástina upp á
bátinn líka?
ERLENDAR
BÆKUR
Írar eignast
minnisbækur
James Joyce
Atal Behari
Vajpayee
James Joyce
Á undanförnum dögum hafa menngagnrýnt þá skoðun að miklir pen-ingar geri menn að sigurvegurum íkosningum. Margir hafa kostað til
miklu en goldið afhroð. Fulltrúar stóru flokk-
anna tveggja í Reykjavík hafa ítrekað sagt það
móðgun við kjósendur að ætla fólkið í borginni
slík flón að hægt sé að kaupa kosningar með
auglýsingaáróðri. Á sama tíma eyddu flokk-
arnir tveir tugum milljóna í auglýsingar sem
beint var til sömu kjósenda. Með þessu er ég
ekki að benda á neitt sem við flónin í borginni
vitum ekki þegar.
Peningar tryggja ekki atkvæði kjósenda, en
það vinnur enginn kosningar án peninga. For-
vitnilegra hefði verið að spyrja hvernig pening-
arnir höfðu áhrif á kosningabaráttuna í
Reykjavík vorið 2002. Urðu kjósendur einhvers
vísari um stefnumál flokkanna sem ekki hefði
verið hægt að koma til skila með tíunda hluta
endanlegrar upphæðar? Sérfræðingur lýsti
auglýsingastríðinu, þar sem Sjálfstæðisflokk-
urinn sótti en Reykjavíkurlistinn varðist, nokk-
urn veginn svona: Skuldabyrðin bugar – Allt í
góðu með greiðslurnar. Biðlistarnir lengjast –
Öll börn fá leikskólapláss. Aldraðir eru illa
staddir – Við elskum aldraða. Það er ljótt að
grafa í Geldinganesið – Geldinganesið er tölvu-
brella. Allt er stopp – Allt er í gangi. Björn –
Ingibjörg. Þá voru svona 100 milljónir farnar í
að staðfesta skoðunina sem kjósendur höfðu
áður en öll vitleysan byrjaði.
Stundum duttu inn um dyrnar forvitnilegri
plögg eins og blað R-listans þar sem kjós-
endum var boðið upp á „Rokk í Reykjavík“ eða
„Rugl í Reykjavík“, svo ekki sé minnst á hina
aðlaðandi 48-stunda-daga-vikna-mánaða-áætlun
sjálfstæðismanna, eða fjögurra ára áætlunina
eins og ég kalla hana. Á opnu setti flokkurinn
fram 44 loforð til borgarbúa (ég hefði haft þau
48) og mörg þeirra góð, eins og t.a.m. lækkun
og niðurfellingu fasteignaskatta og holræsa-
gjalda á aldraða og öryrkja. Af þeim sökum brá
mér í brún þegar sérfræðingurinn taldi plaggið
hið mesta klúður því samkvæmt fræðunum lesa
aðeins 7% kjósenda nokkurn texta. Pólitískir
umræðukálfar Morgunblaðsins hafa samkvæmt
þessu ekki vegið þungt þar sem varla nokkur
hefur lesið þá annar en frambjóðendurnir. Þó
voru á miðvikudeginum fyrir kosningar 20 síð-
ur helgaðar pólitískum greinum og á föstudeg-
inum voru síðurnar komnar upp í 32. Einhvern
veginn þykir mér það merkilegra en innantómu
slagorðin sem báðir stóru flokkarnir völdu á
milljón króna auglýsingarnar sínar.
Í kosningabaráttu samtímans skiptir víst öllu
að festa sig við réttar ímyndir. Hinn spaki leið-
togi skiptir þar miklu, sem og hinn jákvæði,
framfarasinnaði, fjölskyldu- og umhverfisvæni
flokkur. Fróðir menn segja að Sjálfstæðisflokk-
urinn hafi gerst of neikvæður undir lok barátt-
unnar. Það er víst dauðadómur að auglýsa „Allt
stopp í borg biðlistanna“ og setja svo x-D und-
ir. Þá hugsa kjósendur: „Úff. D-listinn stendur
fyrir stopp.“ Ég er ekki viss.
Ég er heldur ekki viss um að D-listinn hafi
tapað vegna þess að Egill Helgason taki alltaf
fram í fyrir fulltrúum Sjálfstæðisflokksins, eða
vegna þess að hann og Kristján Kristjánsson
reyni að stýra umræðunni eftir óeðlilegum leið-
um eins og Hannes Hólmsteinn heldur fram.
Þetta þótti mér kostuleg fullyrðing í ljósi þess
að sumum kunningjum mínum þykja Egill og
Kristján ansi hallir undir íhaldið og setji sig í
yfirheyrslustellingar þegar ræða á við vamm-
lausa vinstrimenn, sómakært fólk sem fær svo
þessa fanta í hausinn. Gæti verið að Egill og
Kristján sinni lýðræðislegum skyldum með því
að samsinna ekki öllu hugsunarlaust (meira að
segja því sem þeir eru sammála)? Ég held að
Hannes sé að rugla Kastljósinu og Silfrinu
saman við Fólk með Sirrý.
Vinur minn segir mér að í engu þessu megi
finna skýringarnar á tapi Sjálfstæðisflokksins.
„Það var geldinganesið að sjálfsögðu,“ segir
hann.
„Kastrasjónir vinna engar kosningar. Á
þannig nes flytur enginn íslenskur karlmaður.“
FJÖLMIÐLAR
KASTRASJÓNIR OG KOSNINGAR
Það er víst dauðadómur að
auglýsa „Allt stopp í borg bið-
listanna“ og setja svo x-D und-
ir. Þá hugsa kjósendur: „Úff.
D-listinn stendur fyrir stopp.“
G U Ð N I E L Í S S O N