Lesbók Morgunblaðsins - 01.06.2002, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 1. JÚNÍ 2002 3
H
ér á landi tekur nám til
stúdentsprófs að jafnaði
14 ár, þar af 10 í grunn-
skóla og 4 í framhalds-
skóla. Þeir sem hefja
skólagöngu á sjötta ald-
ursári og fylgja straumn-
um ljúka því stúdentsprófi
á tuttugasta ári. Í flestum nágrannalöndum
okkar, beggja vegna Atlantshafs, mun al-
gengast að menn ljúki námi sem veitir rétt
til inngöngu í háskóla á átjánda eða nítjánda
aldursári. Af þessu skyldu menn þó ekki
álykta að íslenskir nemendur séu einu eða
tveimur árum á eftir jafnöldrum sínum í
öðrum löndum. Sé skólakerfi hér t.d. borið
saman við Bandaríkin kemur í ljós að tvítug-
ur íslenskur stúdent hefur að jafnaði lokið
meira námi en sá sem klárar bandarískan
„high school“ átján ára. Hér munar mest um
hvað Íslendingurinn hefur lært miklu meira
í erlendum tungumálum. Þegar í háskóla
kemur tapar bandaríski neminn gjarna
hálfu forskoti sínu á þann íslenska því hér á
landi er algengast að nám til BA- eða BS-
prófs taki 3 ár en í Bandaríkjunum tekur
það að jafnaði 4 ár og þar í landi stunda
flestir háskólanemar á fyrsta ári nám sem
svipar til lokaáfanga á stúdentsbrautum við
íslenska framhaldsskóla.
Á vegum menntamálaráðuneytisins er nú
unnið að tillögum um styttingu námstíma til
stúdentsprófs. Þótt það sé mikil einföldun að
halda því fram að íslenskir stúdentar séu
heilu ári eða jafnvel tveimur árum á eftir
jafnöldrum sínum í öðrum löndum finnst
mér rétt að fagna þessari viðleitni ráðuneyt-
isins. Það getur ekki verið markmið okkar
að átján ára stúdentsefni hér á landi kunni
næstum jafn mikið og jafnaldrar þeirra í
öðrum löndum. Við hljótum að setja markið
hærra og ætla þeim að standa upp úr með-
almennskunni. Sá sem ekki keppir að efsta
sæti í fyrstu deild endar á botninum í þeirri
þriðju eða fjórðu áður en hann veit af.
Þótt ég sé sammála því að stytta skuli
nám til stúdentsprófs finnst mér rétt að vara
við þeirri leið að markinu sem hvað mest
hefur verið rætt um síðan mennta-
málaráðuneytið hélt ráðstefnu um efnið í
febrúar á þessu ári. Þessi leið er að hafa
grunnskólann nokkurn veginn óbreyttan en
stytta framhaldsskólann um eitt ár.
Síðan 1986 hef ég starfað við Fjölbrauta-
skólann á Akranesi sem tekur við afar sund-
urleitum hópi unglinga og býður bæði upp á
bóknám til stúdentsprófs, iðnnám, nám á
ýmsum starfstengdum brautum og almenna
námsbraut fyrir þá sem hafa ekki náð tökum
á námsefninu í efri bekkjum grunnskólans.
Skólinn veitir nemendum mjög mikið frelsi
til að velja bæði um samsetningu náms og
hversu mikið þeir nema á hverri önn. Sumir
nýta þetta frelsi til að taka yfir 20 einingar
af erfiðu námi á hverri önn. Aðrir byrja á
áföngum sem eru fyrst og fremst upprifjun
á efni grunnskólans og klára þetta 9 til 12
einingar á önn.
Stúdentsbrautirnar eru 140 einingar og
þær eru settar upp sem fjögurra ára brautir
(þótt nokkrir ljúki þeim á skemmri tíma og
nokkrir séu lengur með þær). Þetta þýðir að
stúdentsefni ljúka að meðaltali 17,5 ein-
ingum á önn. Aðrar námsbrautir eru styttri.
T.d. eru margar iðnbrautir þrjú ár í skóla,
þótt nemendur ljúki ekki sveinsprófi fyrr en
eftir fjögur ár, því eftir nám í skóla þurfa
þeir að starfa við iðn sína áður en þeir taka
sveinspróf. Þótt stúdentabrautirnar séu
lengstar eru stúdentarnir að jafnaði heldur
yngri en þeir sem útskrifast af öðrum braut-
um. Skýringin á þessu er að þeir sem taka
stúdentspróf ljúka að jafnaði fleiri námsein-
ingum á hverri önn en hinir. Þeim er eðlilegt
að hafa afköst sem eru talsvert meiri en í
meðallagi.
Þegar nemendur, sem hafa haldið hópinn
í grunnskóla í heilan áratug, koma í fram-
haldsskóla dregur mjög hratt í sundur með
þeim – svo hratt að það getur alls ekki verið
að þeir hafi allir átt samleið í námi á síðustu
árum grunnskólans.
Þegar sextán ára unglingum er leyft að
velja hve mikið þeir læra á hverri önn kýs
stór hluti þeirra af fúsum og frjálsum vilja
að læra tvöfalt meira en aðrir ráða við þótt
þeir leggi sig alla fram. Hvað var þetta fólk
að gera saman í efstu bekkjum grunnskóla?
Það gefur augaleið að námsefni fyrir átt-
unda, níunda og tíunda bekk sem miðar við
einhvers konar meðalungling er í senn allt of
létt fyrir þá sem fljúga á fullri ferð eftir bók-
námsbrautum til stúdentsprófs, þegar þeir
koma í framhaldsskóla, og allt of þungt fyrir
þá sem eiga í basli með upprifjunaráfanga á
almennri námsbraut.
Fyrir miðjan áttunda áratug síðustu aldar
var ekki talað um grunnskóla heldur barna-
skóla (fyrir 7 til 12 ára) og miðskóla eða ung-
lingadeildir (fyrir þá sem voru orðnir 13
ára). Hægt var að ljúka þriggja ára mið-
skólanámi með samræmdu prófi sem kall-
aðist landspróf. Einnig var hægt að ljúka
miðskóla á fjórum árum og taka þá gagn-
fræðapróf. Á árunum upp úr 1970 veittu
bæði þessi próf rétt til inngöngu á stúdents-
brautir framhaldsskóla. Á þessum árum
hófu flestir stúdentsnám eftir 9 (þ.e. 6 + 3)
ára skólagöngu en þó nokkrir eftir 10 (þ.e. 6
+ 4) ár. Eftir því sem ég kemst næst gafst
þetta fyrirkomulag nokkuð vel og ég held að
þeir sem leggja á ráðin um styttingu náms
til stúdentsprófs ættu að hyggja vel að
reynslunni frá upphafi áttunda áratugarins.
Grunnskólakrakkar taka samræmd próf í
sjöunda bekk. Hugsum okkur að nið-
urstöður þeirra prófa verði notaðar til að
skipta hópnum í tvennt: Annar hlutinn (sem
e.t.v. verður um þriðjungur af árgangi)
gengst undir samræmd lokapróf eftir ní-
unda bekk og fer í framhaldsskóla á fimm-
tánda aldursári; hinn tekur samræmd loka-
próf eftir tíunda bekk og byrjar í
framhaldsskóla á sextánda aldursári. Verði
þetta gert er trúlegast að þorri stúdentsefna
byrji í framhaldsskóla ári yngri en nú. Á síð-
ustu árum grunnskólans venjast verðandi
stúdentar þá við nokkru hraðari yfirferð
námsefnis og agaðri vinnubrögð en hægt er
að koma við þar sem öllum er blandað sam-
an eins og nú er gert. Mér finnst því ekki
fráleitt að þessi hópur nái að jafnaði að ljúka
20 einingum á hverri önn í framhaldsskóla.
Sé þetta rétt þyrfti að minnka námsefni til
stúdentsprófs úr 140 einingum í 120 til að
þorri þeirra sem klárar grunnskóla á 9 árum
ljúki stúdentsprófi á 3 árum (þ.e. 6 önnum) í
viðbót eða á átjánda aldursári.
Verði farið að tillögu minni munu flest
stúdentsefni stunda nám á hraða sem þeim
er eðlilegur í 5 ár (2 í grunnskóla og 3 í fram-
haldsskóla). Með öðrum orðum má segja að
vinnutími þeirra nýtist að fullu í 5 ár í stað 4
ára nú. Verði hins vegar anað út í þá ófæru
að stytta framhaldsskólann um ár án þess að
breyta grunnskólanum mun vinnutími þess-
ara nemenda nýtast með eðlilegum hætti í 3
ár í stað 4 ára nú. Þetta gæti orðið til þess að
námsefnið sem þeir tileinka sér í framhalds-
skóla minnki um fjórðung, þeir verði sem
því nemur verr undirbúnir fyrir háskólanám
og tíminn sem vinnst með styttingu fram-
haldsskóla tapist að mestu við að fleiri þurfi
að tvítaka fyrstu námsár í háskóla.
STÚDENTSPRÓF
18 ÁRA
RABB
A T L I H A R Ð A R S O N
KJARTAN ÁRNASON
FRELSI
(Á sviðinu sitja gúrú Sri Srihadha og lærisveinn
hans í lótusstöðu og ræðast við.)
L: Hvenær er maðurinn frjáls?
G: Í dauðanum.
L: Er hann þá aldrei frjáls í lífinu?
G: Nei.
L: En allir þeir sem eru lifandi dauðir?
G: Þeir eru ekki frjálsir meðan hold þeirra lifir.
L: Hvenær hefst þá dauði þessa fólks? Og frelsi?
G: Þegar það deyr lífinu og fer að lifa dauðanum.
G: Og jarðlífið er þá helsi?
G: Já.
L: En hvað með frelsi mannsins til að velja?
G: Allt valfrelsi er bundið af takmörkunum holdsins.
L: (hugsi) Þú segir nokkuð. (Lítur á úrið.) Jæja –
pása! Hvort viltu 7up eða spræt?
G: Spræt takk.
(Lærisveinninn réttir meistara sínum gosið. Tekur
síðan fram fjórar 7up-flöskur og velur sér eina af
kostgæfni.)
G: Þér fer fram sonur minn.
(Þeir drekka saman í þögn.)
Tjaldið.
Úr Laun heimsins, örleikrit (útg. 2000) sem er 10. bók höfundar af ljóðum, smá-
sögum, skáldsögu og þýðingum.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
2 1 . T Ö L U B L A Ð - 7 7 . Á R G A N G U R
EFNI
Loftskip
voru glæsilegir farkostir sem áttu sitt
blómaskeið á 3. og 4. áratug síðustu ald-
ar. Hjálmar R. Bárðarson skrifar um
sögu þeirra og rifjar upp hvernig ferill
fyrsta íslenska skipaverkfræðingsins
tengist sögu loftskipanna.
Florence
Nightingale
er í flestum skilningi frumkvöðull nú-
tímahugmynda um hjúkrunarstörf.
Kristín Björnsdóttir dósent í hjúkr-
unarfræði skrifar um ævi, störf og
áhrif Nightingale.
Ég, George, John,
Paul og Ringó
er smásaga eftir Jón Kalman Stefánsson.
Þar setur höfundur aðalpersónuna í þau
spor að gera úrslitatilraun til að sameina
Bítlana eftir að þau tíðindi hafa borist að
hljómsveitin hafi verið leyst upp.
Akureyri í myndlist II
er yfirskrift sýningar sem opnuð verð-
ur í Listasafninu á Akureyri í dag. Þar
sýna 23 brottfluttir Akureyringar verk
sín. Gunnar J. Árnason listheimspek-
ingur fjallar um sýninguna og segir
meðal annars að þeir myndlistarmenn
sem komið hafa frá Akureyri á síðasta
aldarfjórðungi séu óvenjulega margir
og góðir. Skýringarnar hljóti að vera
að finna í aðstæðum sem hafa verið
hagstæðar myndlistinni.
FORSÍÐUMYNDINA
tók Ragnar Axelsson í Landmannalaugum.