Fréttablaðið - 15.09.2004, Blaðsíða 26

Það eru fréttir úr pólitíkinni þegar
sá sem mestu ræður í Framsóknar-
flokknum tilkynnir okkur að það
verði Siv, sem þingflokkur þeirra
hefur ákveðið að víki úr ráðherra-
stóli Framsóknar, vegna umsam-
inna breytinga innan stjórnarflokk-
anna 15. sept. næstkomandi. Mér
fannst Siv koma inn í íslensk stjórn-
mál eins og bjartur, hlýr og öflugur
stormsveipur, í leðurgallanum á
mótorhjólinu.Hún var ekki í líki
þeirrar ímyndar sem við stelpurnar
erum settar til að gegna, að vera til
hliðar þegar á þarf að halda, en
þegja þegar aðrir vilja hafa orðið.
Siv skildi, þorði og vildi og lét vita
af því af fullum krafti. Það var þess
vegna sem hún gat.
Í framgöngu sinni í ríkisstjórn
hefur hún ekki skotið sér undan
ábyrgð. Hún hefur verið í fremstu
víglínu í Kárahnúkadeilunum.
Verkahringur hennar hefur ekki
bara náð yfir allt okkar land og
landhelgi, heldur hefur hún haft
allan heiminn undir. Ég verð að við-
urkenna að ég er ekki fróð um
nema tvö af afrekum hennar, annað
að hún lét hreinsa olíuna úr Seyðis-
firði, hitt að hún friðaði rjúpuna.
Stærsta mengunarslys sem orðið
hefur við strönd Ísland hafði verið
varðveitt í 56 ár hér í Seyðisfirði
þegar Siv kom og upprætti það –
olíuflóðið úr El Grillo. El Grillo var
olíuflutningaskip sem var sökkt
hér inni við bæjarbryggju í stríð-
inu 10/2 1944 fullhlöðnu af olíu. Síð-
sumardag 18/9 2001 er Siv mætt
hér í firðinum okkar að þreifa sjálf
á óþverranum sem drepur fuglinn í
fjörunni. Það er norðaustansteyta í
veðrinu og þoka niður í miðjar hlíð-
ar. Bátur með búnaði og mönnum
tekur ráðherrann við bryggju að
flytja hann út á fjörð í olíuflekkinn.
Ég bíð í bíl á bryggjunni og rifja
upp ráðherrana sem Austurland
átti á þessu 56 ára tímabili sem
ekkert gerðist í hreinsunarmálum
hér. Þeir voru: Fjármálaráðherr-
ann sem tók við stríðsskaðabótun-
um frá Bretum í ríkissjóðinn,
sjávarútvegsráðherrann sem í
stríði og friði stækkaði landhelgina
okkar fyrst í 12 mílur, og síðan í 50
mílur, iðnaðarráðherrann, sem
kom Eyjabakkavirkjun á koppinn,
þennan sem harðast hefur barist
fyrir því að virkjun verði aldrei
reist á Austurlandi. Og mennta-
málaráðherrann, sem lét reisa stór-
hýsið í Efstaleiti yfir „Útvarp
Reykjavík“ og sjónvarpið. Ég
hugsa líka til umhverfisverndar-
sinnanna, sem sáu sér aldrei fært
að leggja málstað okkar lið, ekki
einu sinni í framhjáhlaupi þegar
þeir fóru upp á hálendið til að koma
í veg fyrir að á Austurlandi risi raf-
orkuver. Þessara sem aldrei lögðu
rjúpunni lið og láta nú í friði lóu- og
hrossagauksskyttur.
Siv kemur að landi með kol-
svartar hendur úr olíunni. Mér er
til efs að nokkur ráðherra annar
hafi snert á þessum óþverra nema
hún. Með harðfylgi tekst henni að
fá fjármuni til hreinsunar. Þakk!
Suðurnesjamenn fyrir Siv. Ég
gleymdi því ekki þarna á bryggj-
unni að Austfirðingar áttu utanrík-
isráðherrann og hugsaði áreiðan-
lega „þakk“ til hans þá.
Núna hugsa ég: Var það vegna
framgöngu Sivjar í hreinsunarmál-
inu á Seyðisfirði sem henni er fórn-
að úr ráðherraliði flokksins? Eða er
það vegna þess að ungherjarnir í
flokknum eiga rándýra veiðigalla
og hríðskotabyssur, en fá ekki að
veiða rjúpur? Og eru það þeir sem
eru að skjóta lóurnar og hrossa-
gaukana núna og eru hræddir um
að ef Siv yrði ráðherra í einhverju
ráðuneyti í næstu ríkisstjórn, þá
yrði það bannað líka?
Höfundur er húsmóðir
á Seyðisfirði
Bjarni Benediktsson, sem var for-
sætisráðherra Íslands frá 1964 til
1970, „hótaði því brúnaþungur á
bak við tjöldin [í landhelgisdeil-
unni við Breta árið 1960] að Ísland
gengi úr Atlantshafsbandalaginu
ef herskip hennar hátignar færu
aftur inn fyrir 12 mílna línuna,“
segir Guðni Th. Jóhannesson
sagnfræðingur í ritgerð um
Bjarna í bókinni Forsætisráðherr-
ar Íslands sem kom út í gær. Í
bókinni eru þættir um íslenska
forsætisráðherra frá upphafi en
þeir eru 24 að tölu. Eru höfundar
jafn margir, fræðimenn, blaða-
menn, stjórnmálamenn og áhuga-
menn um sögu.
Guðni segir um viðbrögðin við
hótun Bjarna: „Þetta var mest
„bluff“ og „blackmail“, sögðu
breskir embættismenn en þó mátti
greina kvíða í þeirra röðum og ekki
síður í Washington“. Upplýsingar
Guðna koma verulega á óvart og
gefa aðra mynd af hinum varfærna
stjórnmálaleiðtoga en viðtekin hef-
ur verið. Bjarni var á sínum tíma
helsti forvígismaður aðildar Ís-
lands að NATO og undirritaði sátt-
málann fyrir Íslands hönd. Þegar
ráðherrar í vinstri stjórninni beittu
opinberlega sams konar hótunum
gagnvart NATO í þorskastríðinu
1972 til 1973 brugðust forystumenn
Sjálfstæðisflokksins ókvæða við og
sökuðu þá um ábyrgðarleysi í mál-
flutningi.
Eftirlit með pólitískum
andstæðingum
Guðni segir frá því að eftir að að-
súgur var gerður að Bjarna sem ut-
anríkisráðherra vorið 1949, þegar
deilt var um inngönguna í Atlants-
hafsbandalagið, hafi sérstök örygg-
isgæsla um tíma verið við heimili
hans. Síðan bætir Guðni við án þess
að geta heimildar: „Eins má álykta
að eftirlit með pólitískum andstæð-
ingum stjórnvalda hafi aldrei verið
meira á Íslandi en næstu ár þar á
eftir. Bjarni Benediktsson réð
miklu um það“. Fréttablaðið sendi
Guðna fyrirspurn um það á hverju
þessi ummæli væru byggð og barst
eftirfarandi svar:
„Þessi ályktun er grundvölluð á
nokkrum heimildum, staðreyndum
og túlkunum:
- Björn Bjarnason hefur skýrt
frá því að eftir 30. mars 1949 var
um skeið öryggisgæsla við heimili
hans, eins og ég nefndi örugglega í
greininni.
Það er rökrétt að stjórnvöld hafi
ekki aðeins látið það duga.
- Bandaríkjamenn héldu lista um
„kommúnista“ á Íslandi og sömdu
hann eftir uppl. m.a. frá ísl. stjórn-
völdum. Þetta er löngu vitað, sbr.
rannsóknir Vals Ingimundarsonar.
- Í öllum okkar grannlöndum
var eftirlit með pólitískum and-
stæðingum stjórnvalda á þessum
árum, t.d. í Noregi. Engin ástæða
er til að ætla annað en að svo hafi
líka verið hér.
- Ég hef breskar heimildir fyrir
því að íslensk stjórnvöld höfðu og
uppfærðu lista með „kommúnist-
um“, svo seint sem ca. 1971-72.
Þetta var talið nauðsynlegt til að
gæta öryggis ríkisins. Hafi það
verið hald manna þá, þá voru rökin
enn ríkari 1949.
- Ég bar ályktunina undir heim-
ildarmann sem ætti að þekkja til.
Henni var ekki vísað á bug.
Svo má spyrja í hverju eftirlitið
var fólgið. Hvort það voru t.d.
símahleranir eins og víða annars
staðar. Um það vil ég ekki segja
eins og sakir standa. Það má varast
að gera of mikið úr þessu. Kannski
var listinn ekkert annað en síma-
númer og heimilisföng úr síma-
skránni“
Tengsl við Bush-fjölskylduna
Styrmir Gunnarsson, ritstjóri
Morgunblaðsins, er höfundur kafl-
ans um Davíð Oddsson, fráfarandi
forsætisráðherra, sem margir hafa
beðið eftir með nokkurri eftir-
væntingu. Kaflinn er afar læsileg-
ur en athygli vekur að Styrmir,
einn höfunda, tilgreinir engar
heimildir, hvorki skriflegar né
munnlegar. Ætla má að hann byggi
skrif sín á samtölum við forsætis-
ráðherra og nánustu trúnaðarmenn
hans.
Styrmir heldur því fram að
styrkleiki Davíðs Oddssonar í sam-
skiptum við bandarísk stjórnvöld
um varnarmál Íslands að undan-
förnu byggist á persónulegum
tengslum hans við fjölskyldu Bush,
núverandi forseta. Snemma á ferli
sínum hafi Davíð komist í samband
við yngri bróður Bandaríkjaforseta
og hafi það komið sér vel meðan
faðir þeirra, George Bush eldri,
var forseti. Þá hafi Davíð frá því að
Bush yngri var kosinn forseti lagt
áherslu á að rækta tengsl við hann
á þeim fundum sem þeir hafi sam-
eiginlega sótt með öðrum leiðtog-
um Atlantshafsbandalagsins.
„Veitti Davíð honum stuðning á
þeim vettvangi þegar fáir aðrir
voru tilbúnir til. Bandaríkjaforseti
hefur tekið eftir þessu eins og
marka má af kveðjum sem Davíð
Oddssyni hafa borist frá Hvíta hús-
inu,“ segir Styrmir.
Styrmir fullyrðir í ritgerðinni
að misserum saman hafi embættis-
menn í Washington lagt mikla
áherslu á að koma í veg fyrir að
Bush Bandaríkjaforseti fengi upp-
lýsingar um stöðu mála á Íslandi.
„Það var ekki fyrr en Robertson,
fyrrverandi framkvæmdastjóri
Atlantshafsbandalagsins, gerði
Bush grein fyrir ágreiningsmálum
Íslands og Bandaríkjanna sumarið
2003 að Bandaríkjaforseti fékk vit-
neskju um að ekki væri allt með
felldu í samskiptum þjóðanna,“
skrifar Styrmir og bætir við:
„Þessar upplýsingar veitti fram-
kvæmdastjórinn Bush að Donald
Rumsfeld varnarmálaráðherra við-
stöddum en í óþökk hans. Þá kom í
ljós að Bush hafði ekki gleymt
þeim stuðningi sem Davíð Oddsson
hafði veitt honum á sameiginlegum
fundum leiðtoga Atlantshafsbanda-
lagsríkjanna. Hann sneri sér að
Rumsfeld, Powell utanríkisráð-
herra, sem einnig var staddur í
Hvíta húsinu, og Condoleezzu Rice,
ráðgjafa sínum um öryggismál, og
sagði: Við verðum að hjálpa Íslend-
ingum.“
Leynifundur í Höfða
Fleira er í ritgerð Styrmis sem ekki
hefur komið fram áður svo kunn-
ugt sé. Þannig segir hann frá löng-
um fundi sem ritstjórar Morgun-
blaðsins áttu með Davíð Oddssyni í
Höfða, húsi borgarstjórnar, þegar
spurðist að Davíð, þá borgarstjóri,
ætlaði að bjóða sig fram gegn Þor-
steini Pálssyni til formennsku í
Sjálfstæðisflokknum fyrri hluta
árs 1991. Orðrétt segir: „Skoðanir
voru skiptar og annar [ritstjór-
anna] gekk hart að borgarstjóran-
um vegna fyrirætlana hans með til-
vísun til framangreindra röksemda
[að leita hefði átt samkomulags við
Þorstein um að hætta]. Þá sagði
Davíð: Þú mátt ekki ganga svona
hart að mér. Ég er miklu viðkvæm-
ari fyrir þessu sjálfur en þið kanns-
ki haldið.“
Ljóst er af frásögninni að fund-
urinn í Höfða var það sem kalla má
„pólitískan leynifund“; ritstjórarn-
ir, Matthías og Styrmir, voru þar
ekki sem blaðamenn, enda birtist
engin frásögn af fundinum í blaði
þeirra, heldur voru þeir að reyna
að hafa áhrif á stjórnmál í Sjálf-
stæðisflokknum. Gengur þetta
þvert gegn nýlegri yfirlýsingu í rit-
stjórnargrein í Morgunblaðinu þar
sem borin voru til baka skrif hér í
Fréttablaðinu um skipulega við-
leitni ritstjóranna um árabil til að
hafa áhrif á íslensk stjórnmál að
tjaldabaki.
Örlagaríkasta ákvörðunin
Athygli vekja einnig þær getgátur
Styrmis, sem ætla má að byggðar
séu á samtölum við Davíð Oddsson,
um ástæður þess að forsætisráð-
herra beitti sér fyrir því að Lands-
bankinn var seldur Björgólfi Guð-
mundssyni og Björgólfi Thor syni
hans í stað þess að fara í dreifða
eignasölu eins og upphaflega var
áformað. Hafi Davíð „talið nauð-
synlegt að Landsbankinn kæmist í
hendur manna sem Sjálfstæðis-
flokkurinn hefði a.m.k. talsamband
við“ í ljósi þess að Jón Ásgeir Jó-
hannesson og viðskiptafélagar
hans voru á sama tíma að reyna að
eignast Íslandsbanka og framsókn-
armenn Búnaðarbankann. Styrmir
telur bankasöluna örlagaríkustu
ákvörðun á stjórnmálaferli Davíðs:
„Þar með var grundvöllur lagður
að algerri uppstokkun í viðskipta-
lífinu með þeim afleiðingum að
ýmsir bakhjarlar Sjálfstæðis-
flokksins í áratugi viku til hliðar
með mikla fjármuni en lítil áhrif.“
Samtíminn speglast með ýms-
um hætti í sumum ritgerðanna í
bókinni. Þannig segir Björn
Bjarnason ráðherra: „Jón Þorláks-
son var kjölfesta í íslenskum
stjórnmálum á miklum umbrota-
tímum. Hann var ekki allra, hefði
líklega ekki verið talinn hafa kjör-
þokka (!) nú á tímum en hann naut
trausts og virðingar.“ Og orð
Davíðs Oddssonar um símamálið í
þætti um Hannes Hafstein „kallast
á“ við fjölmiðlamálið sem var í full-
um gangi þegar hann skrifaði kafl-
ann: „Mikill æsingur er gerður svo
landið allt að því logar. Er engu lík-
ara en andstæðingar ráðherrans
telji að símamálið geti orðið honum
að falli. Stóryrðin eru mörg og
klögumál og landráðabrigsl hvergi
spöruð. Andstæðingarnir vita að
Hannes er sátt- og samvinnufús í
gerðinni og binda vonir við að þeir
eiginleikar leiði til þess að hann
gefi sig ef atgangur sé nægur.“ ■
15. september 2004 MIÐVIKUDAGUR18
Bjarni Ben hótaði úrsögn úr NATO
Forsætisráðherra-
bókin komin út.
– Vísbendingar um pólitískar
njósnir á kaldastríðsárunum.
– Tengsl Davíðs við fjölskyldu
Bush forseta réðu úrslitum
um varnarviðræður.
– Ritstjórar Morgunblaðsins
á leynifundi með Davíð 1991.
,,
MENN OG MÁLEFNI
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Umhverfisráðuneytið og Siv Friðleifsdóttir
UMRÆÐAN
KARÓLÍNA ÞORSTEINSDÓTTIR
SKRIFAR UM RÁÐHERRAMÁL FRAMSÓKNAR
BJARNI BENEDIKTSSON Guðni Th. Jóhannesson telur að Bjarni hafi látið fylgjast með
pólitískum andstæðingum stjórnvalda á tímum kalda stríðsins.
FORSÆTISRÁÐHERRABÓKIN Í bókinni
eru ritgerðir um alla þá sem gegnt hafa emb-
ætti ráðherra Íslands og forsætisráðherra á
hundrað ára tímabili, frá 1904 til 2004.