Tíminn - 17.02.1989, Blaðsíða 13

Föstudagur 17. febrúar 1989
Tíminn 13
llllllllllllllllllllll AÐ UTAN lllllllllllllllllllllll
Lélegt fréttasamband
vegna
allsherjarverkalls
„Þar sem Bustíos lá og beið
dauða síns setti einn árásarmann-
anna dýnamít undir hann og
sprengdi hann í loft upp. Annar
blaðamaður var með honum, en
hann slapp lifandi. Hann bara
hljóp og hljóp og bjargaði þannig
lífi sínu.
Árásarmennirnir skutu að hon-
um og hæfðu 5 sinnum, tvær byss-
ukúlur lentu í myndavélinni og 3
gengu í gegnum hann. Á meðan
hann var á hlaupunum kom lög-
reglulið í ljós á veginum og kom
árásarmönnunum að óvörum.
Hvað síðan gerðist er ekki vitað,“
segir Zileri.
Það tók langan tíma áður en
fréttirnar bárust til höfuðborgar-
innar, Lima. Símasamband var í
ólagi og loks komu skilaboð frá
ættingja Bustíos í öðrum lands-
hluta. Ástæðan til símasambands-
leysisins var sú að yfir stóð allsherj-
arverkfall sem skæruliðasamtökin
Sendero Luminoso eða „Skínandi
stígur" höfðu skipulagt. Öll starf-
semi var þess vegna lömuð á neyð-
arsvæðinu.
í Huanta, smábæ með 20.000
íbúa, eru hins vegar tvær útvarps-
stöðvar og þaðan tókst blaðamönn-
um að senda út fréttina á sendi sem
gekk fyrir rafhlöðum. Það fór þess
vegna svo að lokum að fréttastofa
ríkisins náði fregninni saman í þó
nokkrum smáatriðum.
Nú þurftu starfsbræður hins
fellda að komast til Huanta en sú
leið er ekki greiðfær þar sem
vegurinn milli Ayacucho og Hu-
anta er ofurseldur ofbeldi Skínandi
stígs. Að lokum fór svo að Alan
García forseti lagði til flugvél til að
flytja sendinefnd til Huanta.
Við komuna þangað fundu
sendimennirnir særða blaðamann-
inn heima hjá sér án þess að
nokkur væri honum til varnar. Að
vfsu hafði hann verið fluttur á
sjúkrahús en í skjóli nætur hafði
hann og fjölskylda hans verið flutt
þaðan af ótta við að þar kynni
eitthvað illt að henda hann. Sendi-
nefndin tók hann með sér til Lima
og þar fékk hann lögregiuvemd.
Fólk lendir í skothríðinni
milli hersins og
Skínandi stígs
Smám saman tókst að raða sam-
an atburðarásinni í heillega mynd.
Ekki tókst þó að komast að því
hverjir hefðu skotið að honum.
Undir eðlilegum kringumstæðum
hefði grunurinn beinst að Skínandi
stíg, sem hafði efnt til verkfallsins.
En særði maðurinn og ekkja Bust-
íos halda að hér gæti hafa verið um
óbreytta borgara að ræða, þar sem
sá særði sá bregða fyrir einum
slíkum sem skaut að honum, og að
á einhvern hátt væru þeir á vegum
hersins.
„Þetta er enn óupplýst. En þetta
er einmitt það sorglega á þessum
slóðum.’fóík lendir í skothríðinni
milli hersins og Skínandi stígs,“
segir Zileri.
Til þessa hefur Skínandi stígur
aldrei drepið blaðamann eingöngu
vegna þess að hann hefur verið að
sinna starfi sínu. í örfáum tilfellum
hafa fréttamenn verið drepnir en
þeir hafa þá yfirleitt verið að vinna
á vegum stjórnvalda og morðin
skrifuð á kostnað þeirra tengsla
fremur en starfs þeirra. Hins vegar
er ailt á huldu um hverjir morðingj-
arnir í Huanta kunni að vera.
Særði maðurinn heldur að þeir
tilheyri sjálfsvarnarhópum, sem
herinn skipuleggur meðal bænda
svo að þeir geti varist skæruliðum
Skínandi stígs.
Sá hængur er þó á þeirri kenn-
ingu að herinn hefur aldrei afhent
þessum hópum vélbyssur og í þessu
tilfelli er því sem næst öruggt að
slíkum vopnum var beitt. í raun-
inni er ekki nema eitt líklegt sönn-
unargagn fyrir hendi, þ.e. mynda-
vél fréttamannsins. „Kúlurnar
gerðu gat á myndavélina. Skot-
Hvað er að ger-
Perú?
asti
Enrique Zileri Gibson er ritstjóri perúska tímaritsins
Caretas og nýorðinn formaður IPI, alþjóðlegu blaða-
mannastofnunarinnar. Hann var nýlega á ferð í París og
ræddi þá m.a. um nýorðna atburði í heimalandi sínu.
Nýlega var fréttaritari hans í perúska héraðinu Huanta,
Hugo Bustíos Saavedra, 38 ára gamall, skotinn til bana.
Þetta atvik hefur vakið mikla athygli og skelfingu í Perú
þar sem blaðamenn hafa til þessa ekki verið vegnir á
þennan hátt og raunar er ekki enn vitað hverjir voru þar
að verki.
færasérfræðingar hafa verið að tala
um 9 mm gat, sem myndi gefa
sjálfvirka byssu til kynna. Bæði
herinn og Skínandi stígur hafa slík
vopn í fórum sínum en þetta útilok-
ar bændahópana sem yfirleitt eru
vopnaðir spjótum og haglabyss-
um,“ segir Zileri.
1983 réðist hópur bænda, með
axir að vopni, á 8 blaðamenn í
Ayacucho og hjuggu þá í spað.
Þessi atburður olli allri þjóðinni
sálrænu áfalli og að áliti margra
hefur hann aldrei verið upplýstur.
Zileri heldur því hins vegar fram
að hér hafi orðið slys.
„Þetta gerðist í bændasamfélagi
sem hélt tryggð við herinn og áleit
fréttamennina vera hryðjuverka-
menn vegna þess að þeir voru
ókunnir á þessum slóðum og
hryðjuverk höfðu verið unnin
þarna áður,“ segir hann.
Rithöfundurinn Mario Vargas
Llosa, sem nú hefur boðið sig fram
til forsetaembættis í Perú, var í
forsæti rannsóknarnefndar sem
komst að sömu niðurstöðu.
Enn prentfrelsi í Perú
- að sögn ritstjórans
Þrátt fyrir þessa síðustu atburði
heldur Zileri því staðfastlega fram
að enn sé prentfrelsi í Perú. Hann
segir ekki hægt að neita því að hver
sem er geti birt opinberlega hvað
sem hann lystir. Hins vegar geti
fréttadreifingin verið óviðráðan-
legri, sérstaklega á neyðarsvæðum,
og þar hafi komið fyrir að yfirmenn
hersins hafi bannað blaðamönnum
að yfirgefa borgirnar. Upp á síð-
kastið hafi þeir hins vegar farið að
gefa út ferðaleyfi þar sem sagt er
að blaðamennirnir fari á eigin
ábyrgð. „Er þetta betra en algert
bann? Sennilega. En það er auðvit-
að ekki víst að þeir gefi út nógu
mörg slík ferðaleyfi," segir Zileri.
Á síðastliðnu ári var ráðist á 2
blaðamenn E1 Comercio og lög-
regluárás gerð á mótmælahóp
blaðamanna fyrir utan dómkirkju í
Lima. Zileri vill ekki gera mikið úr
þessum atburðum en segir blaða-
menn hafa borið fram mótmæli við
innanríkisráðuneytið og opinber
afsökunarbeiðni hafi komið fram.
En hinu beri ekki að neita að
ástandið hafi farið versnandi á
liðnu ári.
„Mér finnst vandamálin hafa
farið vaxandi samfara aukinni
spennu og ofbeldi, sérstaklega til
sveita. En grunnstaðreyndin er
sem fyrr að það sem má lesa í
perúskum blöðum og flokka undir
gagnrýni - öfluga gagnrýni og
ádeilur-er í rauninni ótrúlegt. Ég
held að í sumum löndum Vestur-
Evrópu myndi sumt af því sem er
birt í blöðum í Perú leiða til
málsóknar og dómar falla fjölmiðl-
um í óhag,“ segir Zileri.
Enrique Zileri er ritstjóri tímarits-
ins Caretas í Perú og öllum hnútum
kunnugur í landinu. Hann gefur
hér skýringar á ýmsu varðandi
ástandið í Perú.
Efnahagur landsins í rúst
og hægri og vinstri
öfgasinnar herskáir
Zileri er 55 ára gamall, hann
hefur verið blaðamaður í 37 ár og
er þess vegna vel kunnugt um þau
vandamál sem blaðamaður þarf að
kljást við ef hann fæst við mál sem
eru andsnúin yfirvöldum. Tvisvar
hefur honum verið vísað úr landi í
Perú, 1969 og 1974, og hann var
líka dæmdur fjarstaddur í þriggja
ára fangelsi, en þeim dómi var
síðar aflétt. Á árunum 1970-80 var
blaðið hans bannað alls sjö sinnum.
García forseti sætir nú gífurlegri
gagnrýni vegna slæms efnahags
landsins en hann á við fleiri vanda-
mál að stríða. Öfgasinnaður hópur
hægri manna sem nefnir sig Sveit
Rodrigo Franco hefur sig mikið í
frammi. Þessi hópur dregur nafn
sitt af fyrrum flokksbróður García
og fjölskylda hans heldur því fram
að nafn hans sé misnotað í þessu
sambandi.
„Sveit Rodrigo Franco hefur
drepið lögfræðing sem varði Skín-
andi stíg. Honum varræntogsíðan
var hann drepinn að morgni þess
dags sem Alan García átti að halda
stefnuræðu sína. Þar bar forsetinn
fram tillögu um að mikilvæg ný
lagasetning gegn hryðjuverkum
næði fram að ganga. Morðið á
lögfræðingnum var ætlað sem til-
raun til að eyðileggja áhrif þeirrar
ræðu,“ segir Zileri.
„Sprengju var komið fyrir við
hús ritstjóra eins sömu nótt og
margir aðrir slíkir atburðir áttu sér
stað. Prestur, sem var grunaður
um samvinnu við Skínandi stíg og
hafði verið tekinn höndum og síð-
an látinn laus vegna skorts á sönn-
unargögnum, varð líka fyrir því að
hús hans var sprengt í loft upp.
Sömu nótt fengu tveir blaðamenn
hótunarbréf frá Rodrigo Franco
sveitinni. En ég hef ekki trú á því
að perúska stjórnin standi á bak
við þessar ofbeldishótanir vegna
þess að þær eru of augljóslega
tengdar stjórnvöldum," segir Zil-
eri.
Fjölmiðlar höfðu
sigur í skattamáli
En það eru fleiri ógnir sem
steðja að fjölmiðlum í Perú en
stjórnmálaátök. Bágur efnahagur
iandsins segir til sín í blaðaútgáfu
eins og annars staðar og m.a. hefur
a.m.k. eitt blað orðið að leggja
upp laupana vegna þess að það
hafði ekki lengur ráð á dagblaða-
pappír eftir að verð á honum hafði
hækkað úr 70 intis fyrir dollarinn í
250 intis á dollar í einu stökki. í
ofanálag voru lagðir á tveir nýir
skattar.
Zileri segir að margir ritstjórar
hafi gert sér grein fyrir að þessi
staða gæti ekki haldist lengi og þeir
hafi þess vegna beðið yfirvöld að
fara vægt í sakirnar. Hins vegar
hafi þau farið svo geyst af stað að
annar nýju skattanna stríddi gegn
lögum. „Allir fjölmiðlarnir lögðust
á eitt og hófu lagalegar aðgerðir
gegn þessum 15% skatti og við
unnum málið. Yfirvöld féllust á að
leggja hann ekki á en á meðan á
þessu stóð var gengið fellt einu
sinni enn vegna þess hvað ástandið
var alvarlegt," segir Zileri.
Hann segist ofí hafa verið spurð-
ur hvort þessar fjármálatilfæringar
hafi verið ætlaðar sem sérstakt
tilræði við fjölmiðlana, þ.e. pólit-
ískar aðgerðir fremur en efnahags-
legar, en hann segist ekki álíta að
svo sé. Hann segist ekki hafa trú á
því að aðgerðir yfirvalda hafi verið
af pólitískum toga. „Meiri hluti
pressúnnar í Perú er nú í háværri
stjórnarandstöðu," segir hann.
Á einu sviði voru yfirvöld þó
ekki hlutlaus, þ.e. varðandi auglýs-
ingar. Zileri segir að frá upphafi
hafi mátt sjá að það væri afskaplega
ósanngjarnt hlutfall milli auglýs-
inga stjórnvalda og útbreiðslu við-
komandi blaðs. Þau tvö til þrjú
blöð sem styðji stjórnina hafi feng-
ið miklu meira af opinberum aug-
lýsingum en þau eigi skilið, jafnvel
á þeim tíma sem stjórnarandstöðu-
blöðin voru vinsamleg í garð
stjórnarinnar og bjartsýn um starf
hennar.
Eru vandamál Rómönsku
Ameríku óleysanleg?
Hvaða lausn sér Zileri á hinum
mikla vanda Perú? Hann bendir á
ástandið í Rómönsku Ameríku
yfirleitt. Allir séu að tala um hinar
gífurlegu skuldir ríkjanna þar. En
viðbrögðin séu á ýmsa vegu eftir
því hvaða land á í hlut. í Mexíkó
fékk stjórnarflokkurinn PRI ekki
meirihluta þrátt fyrir að hann hefði
unnið í kosningunum, og það hefur
í för með sér nýja tegund óróa sem
markar þáttaskil fyrir Bandaríkin.
í Brasilíu unnu vinstri flokkar
sigur í stærstu borgunum í nýlegum
borgarstjórnarkosningum. Og svo
er það Perú þar sem hefur mátt sjá
vaxandi viðgang Skínandi stígs og
hryðjuverka þeirra síðan 1980. Nú
eru viss svæði í Perú þar sem í
rauninni ríkir borgarastyrjöld.
„Ef einhver lausn fyndist til að
létta skuldabyrðina og nýju and-
rúmslofti til að efla fjárfestingar
væri komið á væri eitthvað hægt að
aðhafast. En vandinn er sá að
mikill efnahagslegur vöxtur var í
löndum Rómönsku Ameríku og
þau urðu skuldunum vafin en
markaðirnir í heiminum breyttust
og við lentum í klemmunni.“
Stjórnarár Reagans
Rómönsku Ameríku
þung í skauti
Hvernig líst Zileri á komu Ge-
orge Bush á forsetastól Bandaríkj-
anna? Hann segir að stjórnarár
Reagans hafi reynst ákaflega slæm.
Bush hafi alþjóðlegri hugsana-
gang. í Rómönsku Ameríku sé sú
skoðun ríkjandi að Bush verði að
gera eitthvað til að bæta ástandið í
löndunum þar. Mexíkanar séu
orðnir gagnrýnni á Bandaríkja-
menn en þeir hafa verið. Mið-Am-
eríka í heild sinni sé orðin raun-
veruiegt stjórnmálalegt innanrík-
isvandamál Bandaríkjanna. Því sé
ástandið orðið slíkt í álfunni að
Bush verði að grípa til einhverra
aðgerða.
En hvaða augum lítur hann á
stöðu Perú í málum Suður-Amer-
íku og heimsins alls? Zileri segir að
þegar Alan García komst til valda
hafi hann lagt fram cinfalda yfirlýs-
ingu. Hann sagðist myndu taka
10% - ekki meir - af útflutnings-
tekjum landsins til að greiða er-
lendar skuldir. Hann vakti athygli
á erfiðum kringumstæðum landa
Rómönsku Ameríku. f öðrum ríkj-
um var honum klappað lof í lófa en
í rauninni hafi enginn lagt honum
lið. Nú er Perú í hroðalegum
efnahagsvanda vegna óstjórnar
ríkisstjórnarinnar.
Perú er óhemju ríkt land
„Staðreyndin er sú að Perú er
óhemju ríkt land. Þar eru mjög
þýðingarmiklar náttúruauðlindir.
Við eigum ágætis möguleika á
virkjun vatnsfalla. En okkurvantar
tæknimenntaða menn til að vinna
úr þessum náttúruauðæfum. Við
gætum orðið stórkostlegir útflytj-
endur.
Þar að auki er Perú, eins og
Chile, Nýja Sjáland og Ástralía
svo vel sett að vera á suðurhveli
jarðar og við gætum þess vegna
sent á markað og uppskorið ákveð-
inn jarðargróður þegar árstíðirnar
eru öfugar á norðurhveli þegar
neytendur eru hafðir í huga. Satt
að segja erum við að sumu leyti
betur settir en Chile hvað loftslag
varðar vegna þess að við erum nær
miðbaug. Við gætum sem sagt selt
ferska ávexti um allan heim.“
Einkennileg blanda form-
legs lýðræðis og frum-
stæðs ofbeldis í Perú
Nú eru fimm sjónvarpsstöðvar í
Perú, þar af ein rekin af ríkinu. Sú
stöð segir Zileri að sendi út ágæta
dagskrá en lítið sé horft á hana. Á
hinum fjórum séu fréttirnar oft á
tíðum tryllingslegar og þar sé um
of sýnd blóði drifin ofbeldisatriði
og lík fallinna.
En um sjónvarp í Perú gildi það
sama og um pressuna, því séu
nánast engin takmörk sett hvað
megi sýna. „í Bretlandi er bannað
að varpa út viðtölum við meðlimi
írska lýðveldishersins, en í Perú er
sjónvarpinu frjálst að senda út
viðtöl við félaga í Skínandi stíg,“
segir Zileri en viðurkennir að því
fylgi oft hatrömm gagnrýni.
Spurt er hvernig standi á þessari
einkennilegu blöndu formlegs lýð-
ræðis og frumstæðs ofbeldis í Perú
og Zileri svarar: „Perú er þróunar-
land. Það er líka erfitt land land-
fræðilega, þar sem Andesfjöllin
skipta því niður í einangruð svæði.
Það má líka segja að landið byggi
tvær þjóðir, fólkið við ströndina er
Kreólar, blandaðir öðrum kyn-
stofnum, en í fjallahéruðunum búa
Indíánar. Það ríkja vissirfordómar
hjá Kreólum í garð fjallafólksins
og þeir fordómar styrkjast á
spennutímum og ýta fólki í átt til
Skínandi stígs.“