Tíminn - 07.03.1989, Blaðsíða 14

14 Tíminn
Þriðjudagur 7. mars 1989
AÐ UTAN
Besta lausnin að laun-
þegum gef ist kostur á að
gerast meðeigendur?
borne kallar þessa þróun „smáraf-
eindabyltingu í iðnaði". Hann
spáir því að áhrifin af henni eigi
eftir að jafnast á við fyrstu iðnbylt-
inguna, geri e.t.v. hclming starfa
óþörf - og gildir þá sama um
verkafólk og skrifstofufólk - í iðn-
væddum nútímaheimi. „Ef ekki
verða gerðar viðeigandi ráðstafanir
og áætlanir í tíma, gætum við verið
að stefna í sálarangist og ringul-
reið,“ segir hann.
En ESOP-áætlunin um fjár-
mögnun gerir þjóð okkar fært að
fást við tæknilegar breytingar á
rökréttan og sársaukalausan hátt -
maður við mann, fyrirtæki við
fyrirtæki, iðnaður við iðnað - þegar
framlag á fjármunum kemur í stað
vinnuframlags milli yfirmanna og
„Af hverju vinnurðu ekki
fyrir kaupi eins og
allir aðrir?“
Á árinu 1967 gerðu fimm grímu-
klæddir ræningjar heimsókn til
William M. Du Pont og konu hans
á Miami í Florida, en Du Pont
ættin er ein sú auðugasta í Banda-
ríkjunum. Peirógnuðu húsráðend-
um með byssu og höfðu þannig
upp úr krafsinu rússneskt
myntsafn, metið á 1,5 milljón doll-
ara. Einn ræningjanna staldraði
við nógu lengi til að spyrja hr.Du
Pont: „Af hverju vinnurðu ekki
fyrir þér eins og venjulegt fólk?“
Pegar hr. Du Pont spurði hvað
venjulegt fólk gerði svaraði byssu-
maðurinn: „Pað vinnur fyrir kaupi
eins og allir aðrir."
Hr. Du Pont, sem er af sjöunda
eða áttunda ættlið fjölskyldu sem
Bandaríkjamenn kalla „capital
workers“, þ.e. þeir láta fjármagnið
vinna fyrir sér, hlýtur að hafa
brosað að þessu barnalega áliti
ræningjans. En enn þann dag í dag
snýst efnahagsstefna bandarfsku
þjóðarinnar um þá hugmynd að
leysa megi tekjuöflun sérhverrar
fullfrískrar manneskju með því að
taka að sér Iaunað starf. Vinna við
eigin höfuðstól, þ.e. eigið fyrir-
tæki, er enn ekki viðurkennt sem
eins lögmæt aðferð til að framfleyta
sér og sínum.
Peningamennirnir
hafa lánstraust
Peir sem afla fjár með eigin fé
hafa lánstraust. Lánstraust gerir
lántakanda fært að kaupa arðbærar
eignir, s.s. fyrirtæki, og taka fé til
endurgreiðslu lánsins af ágóða
fyrirtækisins sem keypt var. Sagan
sýnir að það eru auðmennirnir sem
hafa einkaaðgang að lánsfé - og
þeim ágóða sem því fylgir. Niður-
staðan er sú að 5% bandartskra
fjölskyldna eiga því sem næst öll
þau hlunnindi sem gefa af sér arð
og teljast ekki til íbúðarhúsnæðis.
Þar af eru mestar eignirnar í hönd-
um 2% fjölskyldnanna.
Ef þjóðin á að halda sínu í
samkeppni við aðrar þjóðir og
halda uppi nægri atvinnu, þarfnast
efnahagur þjóðarinnar geysimikils
fjármagns til fjárfestinga. En nema
því aðeins að breyting verði á
efnahagsstefnunni og viðhorfinu
til hennar verður hátæknivædd
framtíðin ekki í eigu vinnandi
fólks heldur þeirra sömu 5% fjöl-
skyldna sem þegar eru eigendur
fjármagnsins í lágtækni nútímans.
Af hverju geta bandarískir
launamenn ekki notað lán til að
kaupa hvort heldur er nýjar eignir
eða þær sem þegar eru fyrir hendi
- sér í lagi eignir fyrirtækja sem eru
í þann veginn að gera framleiðsl-
una sjálfvirka og fækka þar með
störfum?
Bankamenn álíta höfuð-
stólseign eiga að hafa
orðið til við sparnað
Ástæðan er sú að hagfræðingar
og bankamenn ríghalda í þá skoð-
un að höfuðstólseign verði að hafa
orðið til við hetjulega frammistöðu
við vanneyslu - sem þeir gefa
nafnið „sparnaður". Þessir íhalds-
sömu bankamenn segja að því
aðeins að sparnaði fólks sé safnað
í sameiginlegan sjóð geti lánar-
drottnar tryggt sig gagnvart þeirri
hættu að fyrirtæki sem hefur nýlega
skipt um eigendur beri ekki nægan
hagnað til að endurgreiða kostnað-
inn við yfirtökuna. En hverjir eru
þeir í Ameríku sem eiga skuldlaus-
an sparnað í þeim mæli sem krafist
er til að festa kaup á þessum
fyrirtækjum? Þar er ekki öðrum til
að dreifa en þeim sem hafa næga
peninga fyrir - þ.e. þeim sem
þegar eru auðugir.
I hefðbundnum fjármálavið-
skiptum er sparifé lagt fram sem
nokkurs konar trygging fyrir góð-
um rekstri. Ef ný verksmiðja aflar
ekki nægra tekna til að greiða
skuldir sínar t.d. geta lánardrottn-
arnir lagt hald á sparnað fyrirtækis-
ins sem veðskuld.
En vörn gegn því að geta ekki
staðið við skuldbindingarnar er í
rauninni áhættustjórnunarvanda-
mál sem ætti að falla undir við-
skiptatryggingar en ekki sparnað.
Þegar allt kemur til alls er sparnað-
ur ekkert annað en ein tegund
sjálftryggingaráætlunar, sem að
okkar mati er úrelt. Það víkkar
ekki hóp þeirra sem eiga peninga
samfara því sem tæknilegar breyt-
ingar umbreyta vinnutilhögun við
iðnað frá gífurlegu vinnuframlagi
til gífurlegs fjármagns. Það hefur
einmitt þveröfug áhrif, það safnar
eigum á færri hendur.
Hlutabréfaeign
starfsmanna ætlaö að veita
frjálsari aðgang að lánum
Áætlunin um hlutabréfaeign
starfsmanna, sem þekkt er undir
skammstöfuninni ESOP, var samin
til að veita frjálslegri aðgang að
peningalánum. Frá mannlegu sjón-
armiði er það efnahagslegt tæki
sem smám saman umbreytir
launþegum í höfuðstólseigendur.
Þetta gerist með því að veita starfs-
mönnum aðgang að lánum sem
fyrirtækið á kost á, og starfs-
mennirnir nota síðan þessa lána-
heimild til að kaupa hlutabréf í
fyrirtækinu. Ágóði sjálfs fyrir-
tækisins er notaður til að greiða
fyrir hlutabréfin. Hagur fyrirtækis-
ins af þessari áætlun - til viðbótar
því að fá vinnukraft áhugasamra
launþega/eigenda sem eru - er
ódýr fjármögnun á eigin höfuð-
stólsþörfum.
En flestir hagfræðingar hafa ekki
enn sem komið er áttað sig á
þessum nýja efnahagslega raun-
veruleika. Reyndar tala flestir
hagfræðingar um laun af fjármagni
sem „laun sem ekki hefur verið
unnið fyrir". Þar með gefa þeir í
skyn að aðeins sú vinna sem laun-
þegi leggur af mörkum séu lögmæt
vinnuafköst. Samkvæmt þessari
skilgreiningu er sá sem hagnast á
eigum sínum afæta á starfandi
fólki. Þetta er vitaskuld hin opin-
bera sósíaliska afstaða Marx. En
eins undarlega og það kann að
hljóma nýtur það líka stuðnings
svo eindreginna kapitaliskra einka-
fyrirtækja og Citibank, sem jafnvel
studdist við þessa skoðun sem
grunninn að auglýsingu.
Launþegar og stéttarfélög þeirra
hljóta að eiga erfitt með að skilja
þetta, einkum og sér í lagi þegar
þeir eru beðnir að aðstoða við að
borga fyrir endurnýjun með því að
láta sér lynda lækkun launa. Þessar
launalækkanir verða reyndar oft til
þess að gera utanaðkomandi aðil-
um auðveldara að komast yfir
fyrirtækið.
Efnahagslíf okkar er nú á góðri
leið inn í tímabil meiri tæknilegra
breytinga en nokkru sinni áður.
Undir slíkum leyninöfnum sem
„tölvusamtengd framleiðsla" er
verið að endurskipuleggja fram-
leiðsluna í tengslum við tækni sem
sérstaklega hefur verið hönnuð
fyrir sjálfvirkar framleiðsluaðferð-
ir.
Tímabært nú að gera ráð-
stafanir og áætlanir - ný
iðnbylting í nánd
Tölvufrumkvöðullinn Adam Os-
undirmanna.
Færslan frá því að vera launþegi
til þess að vera hvort tveggja í senn
launþegi og fjármagnseigandi er
nauðsynleg þróun í átt til einka-
eignar og frjálsmarkaðs hagfræði,
en örlög hennar eru ófrávíkjanlega
bundin tæknilegum framförum.
Þetta leysir bæði vandamál ein-
staklingsins við að afla sér góðs
lífsviðurværis og vandamál efna-
hagslífsins við að halda við fjölda-
framleiðslu og kaupmætti.
Sú var tíðin að flestum Banda-
ríkjamönnum nægði það að geta
treyst því að hafa starf til að afla
tekna. Þetta lögmál gildir ennþá
hvað marga varðar, a.m.k. þar til
þeir komast á ellilífeyrisaldur eða
er sagt upp þessum störfum. En til
að njóta góðra lífskjara alla ævi
verður fólk nú að bæta við starfs-
launin sín með því að eignast
höfuðstól. Það að koma þessari
breytingu á, sem hefði átt að gerast
fyrir löngu, er brýnasta verkefni
stjórnvalda.
Þeir ríku hafa
aðgang að lánsfé
■ Þegar F. Scott Fitzgerald lét í
Ijós það álit sitt að „þeir ríku eru
öðru vísi en við hin“, hreytti Ernest
Hemingway út úr sér, „Já, þeir
hafa meiri peninga!"
En þessi frægu orðaskipti skýra
engan veginn þá djúpu gjá sem er
milli hinna vellauðugu og jafnvel
óvenju hæfileikaríkra miðstétt-
armanna, sem ekki fengu aðgang
að klúbbnum, Fitzgerald og Hem-
ingway. Hefði sá síðarnefndi þekkt
leyndardóm auðsins gæti hann hafa
svarað: „Já, Scott, þeir hafa að-
gang að lánsfé!"
í Bandaríkjunum er nú uppi sú kenning að bæta megi
hag launþega að mun með því að gefa þeim kost á að kaupa
hlutabréf í fyrirtækinu sem þeir vinna við. Höfundur
þeirrar tillögu, Louis O. Kelso stjórnarformaður Kelso &
Company, hefur skrifað bók um efnið í samvinnu við
Patriciu Hetter Kelso, varaforseta fyrirtækisins. Þau rita
líka grein í The New York Times nýlega þar sem þau færa
rök fyrir réttmæti tillögu sinnar.