Tíminn - 01.04.1989, Blaðsíða 6

6' Tíminn
Laugardagur 1. apríl 1989
Jesper Langberg leikari úrdönsku myndröðinni Matador:
„Lá við að ieikararnir
lentu í vitundarkreppu“
Jesper Langberg leikari er í helgarviðtali Tímans að þessu sinni. Hann
var hér á landi um páskana í boði Norræna hússins og kynnti meðal annars
tilurð og gerð Matador sjónvarpsþáttanna vinsælu á fjölmennum fundi í
Norræna húsinu á laugardaginn fyrir páska.
Jesper Langberg leikur bankastjóra Omegnsbanken, Kristen Skjern,
bróður aðalsöguhetjunnar og vonbiðil hinnar pipruðu Elísabetar Friis sem
alltaf var að slá úr og í í sambandi þeirra.
Illlii
Við ræddum við Jesper Langberg
áður en fundurinn um Matador hófst í
Norræna húsinu og spurðum hann
hvernig á því stæði að fyrst nú væri
myndröð, sem gerð var fyrir tíu árum
tæpum, aöslá ígegn utan Danmerkur?
„Matador hefur nú verið sýndur í
rúmlega þrjátíu löndum og þeirra á
meðal má nefna Ástralíu, Austur- og
Vestur-Þýskaland, Júgóslavíu, Ítalíu,
Holland, Belgíu, Frakklandi, ogöllum
Norðurlöndunum að undanteknu
Finnlandi - ennþá.
Matador á íslandi
Aðdragandi þess að Matador var
tekinn til sýninga í íslenska sjónvarpinu
varð í Finnlandi s.l. sumar: Ég var í
Helsinki í lok ágústmánaðar s.l. aö
leika í verki eftir Tschekov ásamt Ann
Mari Max Hansen og við lckum í Lilla
Teatern, þar sem Borgar Garðarsson
hcfur lengi leikið.
Eftir sýningu var boð í danska send-
iráðinu og þar var meðal annarra
Vigdís Finnbogadóttir forseti sem var
reyndar borðnautur minn og Matador
barst í tal. Ég spurði forsetann hvers
vegna Matador hcfði ekki vcrið sýndur
á Islandi þegar íslendingar gætu fengið
hann fyrir 5% af fullu verði?
Svíar og Norðmenn höfðu samvinnu
þegar þeir keyptu þættina og ég bcnti
Vigdísi á að ef íslendingar gengju inn í
þau kaup, þá greiddu þeir aðeins 5% af
fullu verði og Svíar og. Norðmenn
greiddu 70%.
Vigdís hafði engar vöflur á heldur
hringdi strax í stjórnendur íslcnska
sjónvarpsins og kom svo til baka eftir
10 mínútur og sagði: „Málið er klárt.
Matador kemur til íslands."
Matador í Hróarskeldu?
- Eru raunverulegar persónur og
atburðir að baki Matadors?
„Ég veit ekki, annars verðurðu að
spyrja Lise Nörgaard, höfund handrits-
ins að því. (Lise Nörgaard er nú
ritstjóri hins velþekkta Hjemmet). Það
má þó vel ímynda sér að Nörgaard sæki
ýmis atvik í þáttunum til æskustöðva
sinna í Hróarskeldu og sjálfur er ég
sannfærður um það.
Fví er sennilegt að margar persón-
anna í Matador eigi sér ákveðnar
fyrirmyndir. Mér sýnist til dæmis að
læknirinn sem keppir um hylli Elisabet-
ar Friis við Skjern bankastjóra, sem ég
leik, honum svipi um margt í skoðunum
og háttum til Poul Henningsen.
Poul Henningsen vararkitekt, rithöf-
undur og blaðamaður, m.a. við Poli-
tiken, Information og Socialdemokrat-
en. Hann var mjög virkur í dönsku
andspyrnuhreyfingunni meðan á her-
námi Þjóðverja stóð.
Pá er í þáttunum dregin upp mynd af
pólitískum hræringum í Danmörku á
tímabilinu frá því í kreppunni og fram
yfir seinna stríð, þegar heimurinn um-
hverföist og umbreyttist.
Og guði sé lof að hann gerði það, því
að sá mannvirðingastigi og goggunar-
röð sem sýnd er í Matador í kreppu-
byrjun var í raun óþolandi. Þarna í
smábænum viðgengst snobb, slúður og
yfirgangur.
Ég lifði þessa tíma ekki sjálfur en að
leika í þáttunum var að vissu leyti eins
og að lifa tíðarandann. Þættirnir voru,
með fáeinum undantekningum teknir
upp í stúdíói Nordisk Film í Valby þar
sem Korsbækbær var byggður. Það var
séð fyrir því að öll smáatriði væru í lagi.
Til dæmis má nefna að þegar ég, sem
Kristen Skjern bankastjóri, opnaði
skúffu í skrifborði bankastjórans, þá
lágu þar meira að segja eldspýtur og
dagatal, hvorttveggja frá 1928.
Það var svo þaulhugsað fyrir öllum
smáatriðum að við lá að leikararnir
lcntu í sjálfsvitundarkreppu.
Matador hefur verið gríðarlega vin-
sæll og þegar hann var sýndur í danska
sjónvarpinu voru fáir á ferli í miðborg
Kaupmannahafnar. Ég hafði ágæta að-
stöðu til að fylgjast með því, vegna þess
að ég bý við Ráðhústorgið.
Að komast í vetur
- Hvað fær þig til að koma hingað í
vetrarharðindin frá danska vorinu?
„Bíddu nú hægur. Það hefur barasta
enginn vetur verið í Danmörku, það
liggur við að vera hálf óhugnanlegt. Ég
hef að minnsta kosti ekki séð snjókorn.
Það var sumarveður og hiti fyrir hálfum
mánuði og kvöldið áður en ég kom
hingað sat fólk úti léttklætt og naut
veðurblíðunnar.
Já, hvar var ég? Jú, ég er hér til að
tala um Matador hér í Norræna húsinu
nú á cftir. Þetta er reyndar í þriðja sinn
sem ég kem hingað og ég hef aldrei séð
Island í rigningu og er viss um að það
á ég ekki eftir.
I flugvélinni á leið hingað var sagt að
hiti væri við frostmark, skýjað og
slydda eða rigning. Ég sagði við sjálfan
mig: „Passar ekki.“ Og viti menn -
þegar við lendum er sólskin. Að vísu
sást í fjarska að snjó kyngdi niður og er
ekki vitlaust veður núna bæði fyrir
norðan og austan Reykjavíkursvæðið
en sólskin og blíða hér?
Ég hef aldrei verið í annars konar
veðri á íslandi en þessu sem nú er,
sólskini og blíðu. ísland er fyrir mér
afar áhugavert land. Mér finnst eins og
allir Islendingar geti svo margt, séu
skapandi. Þeir skrifa, stunda tónlist,
dansa, lcika. Það cr eins og sé einhver
listræn æð í hverjum manni sem gerir
þá sérstaka sem þjóð. Ég segi þetta í
alvöru en ekki til að skjalla: íslendingar
eru afar áhugaverðir sem þjóð.
Svo hafa þeir afar mikilvægan eigin-
leika og eru að því leyti dálítið líkir
Dönum að þeir eru notalega glettnir.
Þeir sem ekki hafa slíkan eiginleika eru
eiginlega stórlega fatlaðir og ættu að fá
örorkubætur. Það er ómögulegt að
umgangast til lengdar þá sem engan
húmor hafa, það er hreinlega heilsusp-
illandi. “
- Hefurðu séð mikið af landinu?
„í fyrri skiptin sá ég Gullfoss og
Geysi og fleiri staði á þeirri leið og í gær
fór ég ! jeppaferð með fólki frá Sjón-
varpinu. Við komumst nú ekki nema
upp í Skíðaskála því að ófært var
austur yfir fjall. Við gengum um fjallið
dágóða stund og mættum meðal ann-
arra forsætisráðherra íslands þarna í
blíðunni og öllum snjónum. En ég kem
aftur og skoða fleiri staði. Ég hef ekki
verið í síðasta sinn á íslandi.“
Ekki bara Matador
- Þú hefur leikið fleira en Skjern í
Matador?
„Jú mikil skelfing. Frá því ég lauk
prófi sem leikari var ég atvinnulaus í
þrjú korter. Þá var ég ráðinn við
Konunglega leikhúsið og þar var ég þar
til fyrir tæpum þrem árum að ég tók
launalaust leyfi um tiltekið árabil því
mig langaði til að reyna fyrir mér
annars staðar en í vernduðu umhverfi
hins Konunglega sem ég hef litið á sem
mitt annað heimili.
Ég trúi því ekki að örlögin hafi
ákveðið að ég yrði alla mína starfsævi
á sama stað og ætli maður hafi ekki
sjálfur talsverð áhrif á sitt eigið líf. Því
ákvað ég að taka stökkið.
Vafalaust cr lífi hvers manns afmark-
aður ákveðinn farvegur eða rammi en
innan hans hefur maður talsvert svig-
rúm til að hafa áhrif á framvinduna.
Ég tók mér ekki frí frá Konunglega
vegna þess að ég væri afskiptur með
hlutverk þar eða óánægður. Það er
langt í frá. Ég hef raunar aldrei séð
fram úr verkefnum að undanteknum
þessum 45 mínútum sem ég nefndi
áðan. Ég vildi einfaldlega reyna fyrir
mér við aðrar aðstæður en ég hef unnið
við mest alla tíð.
Nú, ég hef leikið í fjölda kvikmynda
og sjónvarpsmynda bæði áður og eftir
Matador og er nú að búa mig undir að
leika í myndröð sem gerð verður eftir
sögu Arne Forchammer en í henni
leika ásamt mér, Kirsten Peuliche og
Helle Merete Sörensen.
Sannleikurinn er sá að ég hef leikið
miklu fleira en Kristen Skjern í Mata-
dor, bæði í leikhúsi, sjónvarpi og
kvikmyndum, þótt fæstir virðist muna
eftir öðru en Skjern.
Það gera þó ekki allir. Ekki alls fyrir
löngu fór ég og fékk mér öl eftir
sýningu og þar gaf sig á tal við mig
elskulegur Jóti, það leyndi sér ekki á
hreimnum. Ég var viss um að nú færi
hann að tala um Matador, en viti
menn. Hann segir: „Manstu þegar þú
lékst Trönudansinum eftir Hostrup árið
1968 eða -9? Jú, það mundi ég svo
sannarlega.
Það eru fleiri hlutverk sem eru mér
minnisstæð og þar ber hæst leikritið
Rosenkrantz og Gyldenstjerne eftir
Tom Stoppard sem mér þykir afar vænt
um.
Það fjallar um þá „strákana" úr
Hamiet - Rosenkrantz og Gyldens-
tjerne en þeir Hamlet og gamli kóngur-
inn eru aukapersónur. Þeir tveir fyrr-
nefndu eru Englendingar sem koma til
hirðarinnar í Krónborgarkastala og
flækjast í alls kyns flokkadrætti og
samsæri gegn Hamlet og kónginum og
allt er þetta hin mesta sorgarsaga og
Hamlet gerist undarlegur í háttum.
Þá kemur til skjalanna Hóras og
reynir að komast eftir því hvort Hamlet
sé galinn eða ekki en væri hann það, þá
áttu þeir Rósi og Gullsi taka hann með
sér til Englands og afliausa hann um
leið og hann stigi fæti á land þar.
Þetta var feikilega erfitt, enda tala
þeir tveir næstum allan texta verksins
sem tekur yfir þrjá tíma í flutningi.
í þessu leikriti lék ég þegar það var
flutt í Konunglega leikhúsinu 1968 og
aftur síðar í leikhúsinu í Álaborg þar
sem bróðir minn Ebbe var leikhússtjóri
og þá lék Morten Grúnvald annað
aðalhlutverkið á móti mér.
’68 hreyfingin
Ég lít svo á að þátttaka mín í þessu
verki sé mitt framlag til uppreisnar ’68
kynslóðarinnar svonefndu.
Þeir Rósi og Gullsi tákna fyrir mér
hvern þann strák sem dubbaður er upp
og látinn hafa vélbyssu í hendur og
sendur í eitthvert land sem hann ekki
þekkir haus né sporð á og er alveg sama
um og verður líklegast skotinn af
einhverjum Viet-cong.
Viet-nam stríðið var tómt rugl og
tilgangslaus vitleysa. Þessvegna skrif-
aði Tom Stoppard Rosenkrantz og
Gyldenstjerne til þess að reyna að opna
augu fólks fyrir vitleysunni. Leikritið
endar á því að þeir láta lífið og dauði
þeirra er fullkomlega tilgangslaus.
Ég býst við að flestir Bandaríkja-
manna hafi séð tilgangsleysi þessa
stríðs og ég geri ráð fyrir því að sama
sé uppi í Rússlandi gagnvart stríðinu í
Afganistan.
’68 hreyfingin gekk út á, a.m.k. í
fyrstunni, að brjóta niður trúna á
valdsmenn og valdastofnanir. Ég þykist
vita að t.d. skólakennarar geti ekki
lengur hagað sér gagnvart nemendum
og öðru fólki eins og Andersen kennari
gerði í Matador, en svona kallar voru
sannarlega til og ekki ófáir og algengt
var að skólabörn væru barin af kennur-
um. ’68 hreyfingin gerði sitt til að
útrýma þessum mönnum, jafnt í kenn-
arastétt sem annars staðar.
Því miður fór þessi hreyfing mjög út
af sporinu og gekk út í öfgar um margt
þannig að nú virðist komið bakslag í
hugsjónir hennar sem ekki virðast eiga
upp á pallborðið hjá æskunni nú.
Því verður þó ekki á móti mælt að
við brutum niður múrana og æskan
núna getur og verður að halda áfram og
það verður að koma í Ijós hvernig
henni tekst til.
Hægrisveiflan og æskan
Ég verð þó að segja að mér finnst
æskan nú ekki standa sig of vel. Hún er
upp til hópa „kurteist" fólk sem lætur
allan fjárann yfir sig ganga án þess að
æmta. Ég þekki vitanlega best til
danskra ungmenna en þykíst vita að
þessi deyfð er ekki bara þar, heldur um
öll Vesturlönd.
Þar hefur verið viss hægri sveifla í
gangi um árabil og unga fólkið sparar
og er svo ámátlega skynsamt og dauð-
yflislegt að meira að segja kennurunum
blöskrar. Mér finnst hugsunarháttur
unga fólksins núna ótrúlega líkur því
sem var upp úr 1950.
Ungt fólk talar oft um það nú að
okkur hafi mistekist flest og auðvitað
hefur það fullt leyfi til þess að segja
þetta. En hvar er viljinn nú, hvar eru
hugsjónir um framfarir og betri heim?
Ég kem satt að segja ekki auga á neitt
í þá veru. Þvert á móti finnst mér vera
afturför.
Nefnum dæmi: '68 hreyfingunni
fylgdu hippar og blómabörn sem vissu-
lega voru ekki til stórræðanna. í dag
höfum við hústökumenn, rokkara og
vítisengla. Er það skárra?
Stefán Ásgrímsson.